Samtíðin - 01.12.1934, Blaðsíða 30

8 AXff TÍBIN .......... - ----
kliðs.*) En fólkið sýnist alt vesalt,
því að Laxness sér það eins og
kríurnar: „í þeirra augum er líf-
ið maðkur“ (bls. 59). Og það er
ekki maðkur, sem „iðar við gi'át-
andi stein“, þangað til hann
verður fluga eða fiðrildi, heldur
andstyggileg veita, sem verður
enn andstyggilegri hræ-mold.
Konan, hvort sem hún kallast
Rósa eða Finna, „fæðir barn sitt
hundi og deyr“ (bls. 215). En
„góðbændumir koma drukknir úr
neðra um miðjar nætur, vekja
Bjart upp og konu hans, tala mik-
ið og hátt um skáldskap og
kvennafar, kveða hringhendar
níðvísur við raust, syngja ætt-
jarðarsöngva, klámvísur og skop-
lega sálma og halda uppi glað-
værð alla nóttina, uns þeir kasta
upp á gólfið og sofna í rúmi
hjónanna“ (bls. 126). Börnin sér
Laxness mildara auga. Þar sér
hann mjúkan leir til að hnoða,
efni „gott til síns brúks“. Ilann
gerir gælur við þau og klappar
þeim, því að hann ætlar að góma
þau betur í næstu sögu.
Ein mannlýsing er þó harla
inerkileg í sögunni, lýsing höfuð-
persónunnar, sem „hetjusagan“
er um. Eins og guð almáttugur
skapaði manninn, hefir Halldór
*) pó er hér að öllu undanskilinn
þátturinn um reið Bjarts í Sumar-
húsum á hrein-„tarfinum", því að
hann er á allan hátt klaufalegur hor-
tittur — og ekkert annað.
28
Kiljan Laxness skapað Bjart í
Sumarhúsum í sinni mynd. Bjart-
ur hefir sömu einsýnu, ófyrir-
leitnu þrjóskuna til að vera sjálf-
stæður, sjálfum sér nógur sem
bóndi, sem Laxness sjálfur til að
vera sjálfstæður sem skáld. „Ja,
fyrir okkur, einyrkjana, er nú
skepnufóðrið höfuðatriðið. Það
gerir minna til með mannfólkið
að sumrinu, ef kindumar hafa
nóg að vetrinum“, segir Bjartur,
eins og Laxness mundi segja: „ja,
fyrir okkur skáldin er nú kunnstin
höfuðatríðið, það gerir minna f'l
með mannfólkið, ef sögumarhafa
nóg af fínheitunum“. Sjálfstæðis-
þrá og sjálfstæðisbarátta Bjarts
er brýnd af óvild og hatursbland-
inni fyrirlitningu á hreppstjóra-
tolkinu á Útirauðsmýri, af því að
hann hefir árum saman þrælað
fyrir það fyrir lítið kaup og hrepp-
stjórasonurinn hefir afmeyjað og
barnað konu hans — alveg á sama
hátt og sjálfstæðisþrá og sjálf-
stæðisbarátta Laxness sjálfs er
brýnd af óvild og fyrirlitningu á
íslenskri alþýðu, af því að honum
finst hún ekki hafa metið hann
að verðleikum; og svo finst honum
hún vera búin að yrkja það alt,
sem hann vildi helzt yrkja og hann
geti aldrei losað sig undan því
valdi, sem hún hefir yfir honuin,
kurmáttu sína hafi hann fengið
frá henni (eins og Bjartur jörð-
ina hjá hreppstjóranum), og þrátt
fyrir allar sínar kunnstir geti hann
aldrei orðið annað en ranghverfa