Fréttablaðið - 14.01.2010, Blaðsíða 16

16 14. janúar 2010 FIMMTUDAGUR
nær og fjær
„ORÐRÉTT“
Lengi hafa menn horft til
kríunnar með aðdáun fyrir
þolgæði og hversu hat-
rammlega hún ver hreiður
sitt og unga. Skiptir þá engu
hvort á í hlut maður eða
skepna. Ný rannsókn hefur
leitt í ljós að það sem við
töldum okkur vita um hana
virðist stórlega vanmetið.
Á vef Náttúrufræðistofnunar
Íslands (NÍ) er sagt frá nýrri
grein í bandaríska vísindarit-
inu Proceedings of the Nation-
al Academy of Sciences þar sem
koma fram nýjar upplýsingar
um farhætti kríunnar. Alþjóð-
legur samstarfshópur vísinda-
manna, þeirra meðal frá Íslandi,
hafa komist að því að krían flýg-
ur meira en 70 þúsund kílómetra
á árlegu farflugi á milli póla.
Þetta er nálægt því að vera helm-
ingi lengri leið en krían var talin
ferðast árlega á milli varpstöðva
á norðurslóðum til vetrarheim-
kynna við Suðurheimskautið.
Reyndar er um meðaltal að ræða
og merktir fuglar í rannsókninni
bættu sumir hverjir við sig tíu
þúsund kílómetrum til viðbótar.
Þetta er ekki síst athyglivert fyrir
þá sök að krían er aðeins um 38
sentimetrar á lengd og um hundr-
að grömm að þyngd. Niðurstöður
rannsóknarinnar undirstrika þá
staðreynd að kríur ferðast lengra
en nokkur önnur dýr á sínu árlega
farflugi.
Ný tækni
Ekki hefur verið mögulegt að
fylgjast nákvæmlega með ferð-
um svo lítilla fugla fyrr en á allra
síðustu árum. Hér kemur til nýleg
tækni, lítið tæki sem kallast ljós-
riti („geolocator“) og er aðeins 1,4
grömm á þyngd. Tækinu er komið
fyrir á fæti fugla og mælir reglu-
lega ljósmagn sem gerir mögu-
legt að ná tveimur staðsetningum
fyrir fugl á hverjum degi. „Notk-
un slíkra tækja á sjófugla hefur
ekki aðeins gjörbreytt þekkingu
okkar á farháttum þeirra, heldur
koma niðurstöðurnar sem tækin
veita einnig að góðum notum til
að kortleggja hvar lífrík hafsvæði
er að finna,“ segir Richard Phill-
ips frá bresku heimskautastofn-
uninni og meðhöfundur að grein-
inni. Rannsóknaniðurstöður sýna
að atferli fugla er nátengt bæði
lífrænum og ólífrænum þáttum
umhverfisins.
Ævar Petersen, dýrafræðing-
ur á NÍ, er í hópi vísindamann-
anna. Hann segir að það sem kom
honum mest á óvart var að krían
tók ekki beint strik suður á bóg-
inn eftir að þær yfirgáfu varp-
stöðvarnar síðsumars, heldur
eyddu þær um það bil mánuði á
takmörkuðu svæði á miðju Norð-
ur-Atlantshafi, um þúsund kíló-
metrum norðan Asóreyja. „Það
er ekki síst vegna þess að það
tengist öðrum niðurstöðum sem
við höfum verið að fá meðal ann-
ars um lunda frá Vestmannaeyj-
um. Þeir halda sig á sömu slóðum.
Svo eru fleiri fuglar sem vitað er
að fara þarna um.“
Ævar segir að nýju ljósritarnir
hafi bylt rannsóknum á fuglum á
undanförnum árum og væntan-
legar séu nýjar upplýsingar um
fjölda fuglategunda.
Makalaust ferðalag
Eftir þá viðdvöl héldu fuglarn-
ir áfram suður undan ströndum
Norðvestur-Afríku en nálægt
Grænhöfðaeyjum gerðist annað
sem vakti athygli rannsóknar-
manna og var ekki vitað áður. Í
stað þess að halda áfram suður
undan ströndum Afríku sveigði
um helmingur fuglanna vest-
ur yfir Atlantshaf og hélt áfram
suður með ströndum Suður-Amer-
íku. Þegar fuglarnir voru komnir
suður undir Argentínu, þar sem
eru afar næringarrík hafsvæði,
tóku sumir beint strik til vetrar-
stöðvanna í Weddell-hafinu. Vís-
indamönnum til undrunar héldu
aðrar kríur frá Suður-Ameríku
með staðvindum beint austur til
Suður-Afríku. Þaðan héldu þær
– og fuglarnir sem komu suður
með vesturströnd Afríku – til
vetrarstöðvanna, en eftir mis-
munandi leiðum enn og aftur.
Sumar kríur, og þar á meðal ein
íslensk, fóru langleiðina til Ástr-
alíu áður en þær sneru aftur vest-
ur á bóginn til Weddellhafsins þar
sem fuglarnir héldu til í þrjá til
fjóra mánuði meðan vetur var á
norðurslóðum.
Heimferðin til varpstöðvanna á
norðurhveli tekur meira en tvöfalt
styttri tíma en ferðalagið suður
á bóginn, eða aðeins um fjöru-
tíu daga. Áhugavert er að kríur
velja allt aðra leið norður en í suð-
urferðinni og heldur ekki stystu
leið. Þær halda norður eftir miðju
Atlantshafi eftir ferli sem er eins
og risastórt „S“. Norðurferðin er
nokkur þúsund kílómetrum lengri
en beinasta leið sem þær gætu
tekið. Með því nýta fuglarnir sér
ríkjandi veðurkerfi sem stjórn-
ast af snúningi jarðar og spara
þannig mikla orku.
Fimmtíu hnattferðir
Kríur eru eins og aðrir sjófuglar,
langlíf, og getur lifað yfir þrjá-
tíu ár. Þær ferðast ár hvert póla
á milli og því freistandi að leika
sér að tölum. Séu ferðirnar lagð-
ar saman fljúga kríur sem ná
slíkum aldri um 2,1 milljón kíló-
metra á ævinni. Ummál jarðar
er um fjörutíu þúsund kílómetr-
ar og krían flýgur því yfir fimm-
tíu sinnum í kringum jörðina í leit
sinni að eilífu sumri.
svavar@frettabladid.is
Sjá: www.arctictern.info og www.ni.is
Löng leið að eilífu sumri
FARFLUG KRÍUNNAR Einfölduð mynd af farháttum kría, frá því þær yfirgefa varp-
stöðvar á Grænlandi og Íslandi síðsumars og mæta á vetrarstöðvarnar við Suður-
heim skautið. Skömmu eftir að þær byrja ferðalagið suður (gula línan) staldra
fuglarnir við á miðju Norður-Atlantshafi (lítill hringur) í um mánaðartíma áður en
þeir halda áfram. Vetrarheimkynni við Suðurheimskautið eru í Weddell-hafinu suður
og austur af Suður-Ameríku (stór hringur). Heimferðin norður á bóginn undir vor
(hvíta línan) tekur yfir tvisvar sinnum styttri tíma en suðurferðin. Fuglarnir fljúga eftir
ferli sem er eins og stórt „S“ norður eftir miðju Atlantshafi. Þeir reyna að koma við á
svæðum sem eru fæðurík en slík hafsvæði eru sýnd í gulum eða grænum litum.
MYND/NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN
KRÍA Krían (sterna paradisaea) er
sjófugl af þernuætt. Hún er farfugl á
Íslandi og verpir hér og annars staðar
á norðurslóðum. Hún er aðeins um 38
sentimetrar á lengd og um hundrað
grömm að þyngd. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
■ Dr. Ann Wigmore, kennari og
stofnandi Hippocrates Health
Institute í Boston, innleiddi neyslu
á safa úr hveitigrasi. Safinn, oft
kallaður græni töfrasafinn, er fullur
af næringarefnum, vítamínum,
steinefnum, blaðgrænu (chlor-
ophyll) og ensímum og losar
líkamann við uppsöfnuð eiturefni
í frumum líkamans, sérstaklega
fitufrumum.
Hveitigras inniheldur allt að 70
prósent af blaðgrænu sem hefur
náttúrulega bakteríueyðandi virkni
og eyðir einnig slæmri líkams-
lykt hvort heldur er andremmu,
svitalykt eða táfýlu. Á Íslandi
er hveitigras til dæmis ræktað
hjá fyrirtækinu Lambhaga eftir
pöntunum.
HVEITIGRAS
GRÆNI TÖFRASAFINN
„Ég er nú aðallega að fagna frumsýningunni á
Mömmu Gógó þessa dagana,“ segir
Hilmar Örn Hilmarsson,
allsherjargoði Ásatrúar-
félagsins og tónskáld.
Hilmar samdi tónlistina
fyrir myndina, og segist
afar ánægður með
afraksturinn.
Þannig hafi myndinni
til dæmis verið líkt við
Börn náttúrunnar, sem
hafi á sínum tíma skák-
að sjálfum Tortímand-
anum í miðasölu í
kvikmyndahúsum.
Aðstandendur
myndarinnar
vonist því að
sjálfsögðu til þess að fleiri sjái Mömmu Gógó
en ævintýramyndina Avatar, sem gengur afar vel
í kvikmyndahúsum hér á landi og erlendis um
þessar mundir.
Það verkefni sem á hug Hilmars allan þennan
daginn er fyrirhugað þorrablót Ásatrúarfélagsins,
sem mun fara fram á bóndadaginn.
„Þorrablótin hafa fylgt félaginu frá upphafi,
árið 1974, en þau hafa orðið sífellt vinsælli á
síðustu árum,“ segir Hilmar. Hann reiknar með
metþátttöku á blótinu í ár, enda veiti ekki af að
minna fólk á gömlu góðu gildin, sem skipti enn
meira máli nú en áður.
Fyrirkomulagið er orðið vel mótað eftir vel á
fjórða áratug, en mikilvægast er að fólk hittist
í skammdeginu og skemmti sér saman, segir
Hilmar. Það sé einmitt á þessum tíma sem fólk
eigi það til að taka sálrænar dýfur, og því kjörinn
tími fyrir samkomur, glaum og gleði.
HVAÐ ER AÐ FRÉTTA: HILMAR ÖRN HILMARSSON, ALLSHERJARGOÐI OG TÓNSKÁLD
Gleðjast í skammdeginu
Aldrei er hlustað á Jón
„Á þetta hefur ítrekað verið
bent undanfarna mánuði og
virðist ráðherrann ekki hafa
skilið alvarleika málsins.“
JÓN GUNNARSSON ALÞINGIS-
MAÐUR
Fréttablaðið, 13. janúar
Burt með bæturnar
„Við verðum að skera það
[velferðarkerfið] niður á eins
mannúðlegan og hagkvæman
hátt og við getum.“
RAGNAR ÁRNASON PRÓFESSOR
Fréttablaðið, 13. janúar
Reykjavík
– hvað ætlar þú
að verða þegar
þú ert orðin stór?
Gísli Marteinn Baldursson, borgarfulltrúi og MSc í
borgarfræðum, mun endurtaka fyrirlestur sinn um
framtíðarsýn fyrir Reykjavík, vegna fjölda áskorana.
Fundurinn verður haldinn í dag, fimmtudaginn 14. janúar
kl. 17.30, í Þjóðminjasafninu.
Í fyrirlestrinum ræðir Gísli Marteinn hugmyndir sínar
um þróun Reykjavíkur, sérstöðu hennar meðal borga
heimsins og þau mikilvægu verkefni sem framundan
eru við uppbyggingu borgarinnar.
Fundurinn er öllum opinn og allir eru hjartanlega
velkomnir. Nánar á gislimarteinn.is/fundur
MILLJÓNIR BEINT Í VASANN
Tryggðu þér miða á www.hhi.is, í síma 8OO 6611
eða hjá næsta umboðsmanni.