Fréttablaðið - 26.01.2010, Blaðsíða 16

16 26. janúar 2010 ÞRIÐJUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
UMRÆÐAN
Guðrún S. Guðlaugsdóttir
skrifar um lánakjör
Hið helsára Haíti á nú kost á láni frá AGS með 5 pró-
senta vöxtum til uppbyggingar
eftir jarðskjálftana sem tók líf
álíka margra og íbúar eru hér
á höfuðborgarsvæðinu. Rætt er
um fjármögnun lánsins og að
það verði vaxtalaust í tvö ár. Yfirvöld Haíti hljóta
senn að ræða þetta málefni. Vegna þeirra sem líða
taka þau vonandi ekki til þess fimmtán mánuði
eins og við höfum gert um Icesave-lánin með þeim
árangri að skuldatryggingar á ríkissjóð voru 21.
janúar sl. orðnar 636,6 punktar.
Erlendis óttast menn í vaxandi mæli greiðslu-
fall íslenska ríkisins vegna óvissu um framhald
samstarfs okkar við AGS vegna þjóðaratkvæða-
greiðslunnar. Forseti okkar hefur haft forgöngu
um að íslenskur almenningur kjósi um lán með 5,5
prósenta vöxtum, afborgunarlausu í 7 ár. Icesave-
lánið er sem sé næstum eins gott og hið blóð-
storkna Haíti fær eftir sitt hroðalega áfall. Við
sem höfum hús, ágæta heilbrigðisþjónustu, vega-
og flugsamband erum enn að pexa. Ef Haíti býðst
ekki lán á betri kjörum en þetta – hvað getum
við þá ætlast til að alþjóðasamfélagið geri fyrir
okkur? Fólkinu á Haíti er að blæða út í eiginlegri
merkinu. Fyrirtækjum okkar mun, ef pexið heldur
áfram, „blæða“ töluvert. Eitt er það að verða fyrir
áfalli og annað að bregðast við því á vitrænan hátt.
Fólk ætti að bera saman ástandið hér og á Haíti og
kjör lána sem standa þessum löndum til boða.
Icesave-lán okkar er með um 0,5 prósenta hærri
vöxtum en lán Haíti, afborgunarlaust í sjö ár.
Fólki þykir óréttlátt að borga fyrir skuldir óreiðu-
manna, eins og klifað er á. Hvað mega þá íbúar
Haíti segja? Skyldi ekki sumum þar þykja óréttlátt
fyrir eina þjóð að verða fyrir svona áfalli, blásak-
laus. Íslendingar geta þó að hluta kennt sjálfum
sér um stjórnarfar og fjárhagslegt áfall í kjölfar
þess. Eitt er víst, Íslendingar geta lært mikið af
æðruleysi íbúa Haíti.
Höfundur er blaðamaður og rithöfundur.
Lán til helsárra
GUÐRÚN S.
GUÐLAUGSDÓTTIR
Mikill vandi steðjar nú að Haítí eftir óvenju harðan
jarðskjálfta sem varð þar fyrir
tveimur vikum sem kostaði um
200.000 manns lífið. Hörmung-
arnar á Haítí eru þó ekki aðeins
af völdum náttúrunnar því að
landið er þar að auki óvenju illa
búið til þess að takast á við slíkan
vanda. Þjóðartekjur á mann eru
með þeim lægstu í veröldinni og
mikill meirihluti landsmanna býr
undir fátæktarmörkum á meðan
helmingur þjóðartekna rennur
til 1% þjóðarinnar. Fyrir tilstuðl-
an Alþjóðagjaldeyrissjóðsins og
annarra lánastofna ríkir meira
viðskiptafrelsi í Haítí en flest-
um iðnríkjum; tollar þar eru mjög
lágir með þeim afleiðingum að
innlend landbúnaðarframleiðsla
hefur orðið undir í samkeppni við
ríkisstyrktar bandarískar land-
búnaðarafurðir (s.s. hrísgrjón) og
matargjafir frá erlendum hjálp-
arstofnunum. Þjóðartekjur hafa
því farið lækkandi en erlendar
skuldir hafa vaxið og nú eru um
70 prósent tekna ríkisins erlend
lán eða aðstoð. Stjórnvöld á Haítí
eru því fullkomlega háð erlend-
um styrktaraðilum og sú stefna
sem rekin hefur verið að undir-
lagi þeirra hefur skilað hinum
örsnauða meirihluta landsmanna
frekar litlu. Einungis þriðjungur
barna lýkur grunnskólanámi, um
þriðjungur hefur ekki aðgang að
hreinu drykkjarvatni og um þriðj-
ungur barna þjáist af krónískri
vannæringu. Eyðileggingin sem
fylgdi jarðskjálftanum margfald-
ar því neyð sem var afar sár fyrir.
Því miður má færa ágæt rök
fyrir því að neyðin sem fólk
á Haítí býr við núna sé frek-
ar rangsnúin refsing fyrir þann
kjark og stórhug sem forfeður
þess sýndu fyrir tveimur öldum.
Þá varð bylting á Haítí í kjölfar
frönsku byltingarinnar. Land-
ið kallaðist þá Saint-Domingue
og var mikilvægur hlekkur í
alþjóðahagkerfi þrælahaldsins.
Þar framleiddu innfluttir þræl-
ar frá Afríku kaffi og sykur fyrir
evrópskan markað og sköpuðu
evrópsku nýlenduherrunum meiri
tekjur en allar nýlendurnar þrett-
án sem skömmu áður mynduðu
Bandaríkin. Eftir að franska bylt-
ingin hófst gerðu þrælarnir upp-
reisn og lýstu yfir stofnun frjáls
ríkis á Haítí. Þeir hrundu tilraun-
um Frakka til að bæla uppreisn-
ina niður og með stofnun sjálf-
stæðs ríkis 1804 var þrælahald
og mismunun kynþátta bönnuð,
löngu áður en önnur ríki Ameríku
fylgdu í kjölfarið. Evrópa hefndi
sín hins vegar með viðskipta-
banni að tilstuðlan Frakka og á
fáeinum áratugum var efnahag-
ur landsins í molum. Í nauðar-
samningum 1825 var Haítí gert
að greiða frönsku þrælahöldurum
skaðabætur fyrir að hafa afnum-
ið þrælahald. Voru þær upphæð-
ir svo háar að mörgum áratugum
síðar, um aldamótin 1900, fóru 80
prósent af fjárlögum ríkisins í að
greiða skaðabæturnar og greiðslu
þeirra lauk ekki fyrr en 1947. Með
þessum sannkölluðu drápsklyfj-
um var landinu haldið í stöðugri
fátækt og árin 1915-1934 var það
hernumið af Bandaríkjunum.
Þeir skipulögðu hagkerfi lands-
ins til að tryggja endurgreiðslu
erlendra skulda og efldu herinn
sem síðan þá hefur stöðugt grip-
ið inn í stjórn landsins og tryggt
að framgangur lýðræðisins hefur
orðið lítill.
Fyrir tveimur áratugum var þó
efnt til lýðræðislegra kosninga
sem presturinn Jean-Bertrand
Aristide vann með yfirburðum
enda naut hann mikils stuðn-
ings meðal fátækustu borgara
landsins. Skömmu síðar rændi
herinn völdum en fyrir tilstuðl-
an Bandaríkjanna var herstjórn-
inni velt frá völdum og Aristide
endurreistur árið 1994. Stjórn
hans hafði þó litla möguleika á að
breyta valdahlutföllum í landinu
þar sem hún var afar háð erlendu
fjármagni og þeim skilmálum
sem því fylgdu. Þegar Aristide
var aftur kjörinn forseti árið 2000
setti hann fram háværar kröf-
ur að Frakkar ættu nú að endur-
greiða skaðabæturnar sem Haítí
var gert að þola vegna afnám
þrælahalds. Honum var aftur
steypt af stóli 2004 en í þetta sinn
kom Bandaríkjastjórn honum
ekki til aðstoðar heldur studdi við
bakið á valdaránsmönnum. Hið
sama gerði ríkisstjórn Frakk-
lands. Pólitískar afleiðingar af
þessu síðara valdaráni voru ekki
einhlítar og gamall bandamaður
Aristides, Réné Preval, var síðar
kjörinn forseti Haítí. Svigrúm
hans til umbóta er engu meira en
fyrirrennara hans þar sem land-
ið er háð stuðningi erlendra lána-
stofnana. Jarðskjálftinn og eyði-
leggingin af völdum hans hefur
valdið auknum áhuga alþjóðasam-
félagsins á Haítí en gallinn er sá
að slíkur áhugi hefur sjaldnast
boðað gott fyrir landsmenn. Ný
„raflostsmeðferð“ í boði alþjóða-
samfélagsins er ekki það sem
Haítí þarf á að halda núna held-
ur viðurkenning á því sögulega
óréttlæti sem fyrsta frjálsa ríkið
í hinum vestræna heimi hefur
verið beitt í gegnum tíðina. Fá
ríki hafa meiri þörf eða rétt á
því að losna undan oki erlendra
skulda.
Hörmungar á Haítí
SVERRIR JAKOBSSON
Í DAG | Hörmungar af
mannavöldum
Kapítalisminn til bjargar
Þegar listinn yfir bestu vini kapít-
alismans á Íslandi verður tekinn
saman, má gera því skóna að
Ögmundur Jónasson alþingismaður
verði ekki í hópi tíu efstu á listanum.
En fátt er svo með öllu illt að ekki
boði nokkuð gott. Ögmundur skrifaði
grein í Fréttablaðið í gær þar sem
hann bað um aðeins minni úrtölur.
Það væri ekki allt að fara í hundana
á Íslandi og ástæðan væri einföld:
„Kapítalisminn er ágengari en marg-
ir halda.“ Einhver hefði þurft að láta
segja sér það tvisvar að
Ögmundur Jónasson
ætti eftir að hampa
kapítalismanum sem
bjargvætti þjóðar í
skuldakreppu.
Flott hjá hinum
Stjórn Kvenréttindafélags Íslands
hefur sent frá sér yfirlýsingu þar sem
hún lýsir sérstakri ánægju með reglur
forvals Vinstri grænna í Reykjavík.
Þar verður stuðst við fléttulista til að
tryggja jafnt kynjahlutfall í sex efstu
sætin. Segir í yfirlýsingunni að þetta
sé „kærkomið skref í átt að meira
jafnræði kynjanna á sveit-
arstjórnarstigi”. Engu að
síður ætlar formaður
framkvæmdastjórnar
Kvenréttindafélags
Íslands, Margrét K.
Sverrisdóttir, að
sækjast eftir
sæti á lista
Samfylking-
arinnar.
Litla Ísland
Ákæra á hendur níu mótmælend-
um fyrir árás á Alþingi hefur verið
dregin til baka. Ástæðan er sú að
einn þingvarðanna sem lagði fram
bótakröfu í málinu er hálfsystir
eiginkonu Valtýs Sigurðssonar
ríkissaksóknara. Það er heldur
bagalegt þegar ríkissaksóknari
ber ekki kennsl á nákomið
venslafólk þegar hann gefur
út ákæru. Má leiða líkur að
því að Valtýr verði eftirleiðis
duglegur við að keyra nöfn
málsaðila saman við Íslend-
ingabók áður en hann gefur
út ákæru.
bergsteinn@frettabladid.isR
annsóknarnefnd Alþingis tilkynnti í gær að enn frest-
ast um sinn útgáfa á niðurstöðum hennar á aðdraganda
og orsökum falls bankanna og tengdra atburða.
Engrar skýrslu hefur verið beðið af viðlíka eftir-
væntingu enda viðfangsefnið einhverjir dramatískustu
atburðir Íslandssögunnar.
Það er skynsamlegt hjá rannsóknarnefndinni að gefa sér þann
tíma sem hún telur nauðsynlegan til að ljúka störfum sínum.
Mikil vægi vinnu nefndarinnar verður ekki ofmetið. Þegar upp
er staðið mun skýrslan örugglega verða mikilvægara uppgjör við
fortíðina og fall fjármálalífsins en þeir dómar sem mögulega eiga
eftir að falla í dómsölum landsins. Í því samhengi er gott að hafa
bak við eyrað reynslu Svía. Í kjölfar sænsku bankakreppunn-
ar fyrir tæpum tuttugu árum voru mörg hundruð einstaklingar
rannsakaðir, en aðeins örfáir dæmdir til refsingar.
Væntingarnar til skýrslu rannsóknarnefndarinnar eru sem sagt
á þá leið að hún feli í sér einlægt og opinskátt samviskuuppgjör
við það sem fór úrskeiðis í þjóðlífinu í mjög víðu samhengi.
Það er íhugunarefni af hverju fleiri álíka skýrslur hafa ekki
verið settar saman á þrengri sviðum. Til dæmis væri upplýsandi
að lesa úttekt Háskóla Íslands, höfuðvígi akademíunnar í landinu,
á aðkomu skólans að fjármálalífinu og þátttöku fulltrúa hans í
upplýstri umræðu um útrásina.
Eins væri mjög áhugavert að sjá á prenti sjálfsskoðun stjórn-
málaflokkanna sem voru við völd fram að hruninu. Nú vill
reyndar svo til að Sjálfstæðisflokkurinn lagðist einmitt í slíka
innri rýni, ólíkt Framsóknarflokknum og Samfylkingunni.
Skýrsla endurreisnarnefndar flokksins var lögð fram á Lands-
fundinum í fyrra, en um 200 flokksmenn tóku þátt í að setja hana
saman.
Því miður háttaði svo til að þessi gagnmerka skýrsla fékk ekki
verðskuldaða athygli. Á meðan beðið er eftir skýrslu rannsókn-
arnefndar Alþingis er hægt að gera margt vitlausara en að rifja
upp hvað í henni stendur, því skýrsluhöfundar stóðu við gefin fyr-
irheit um „heiðarlegt, málefnalegt og djarft framlag til umræðu
og stefnumörkunar innan flokksins“ eins og kemur fram meðal
annars í eftirfarandi punktum.
„Stjórnvöld og Seðlabankinn brugðust of seint við mikilli
stækkun bankakerfisins. Nauðsynlegt hefði verið að auka vara-
sjóðinn samhliða stækkun bankanna á þeim tíma sem lántökur
í erlendri mynt á hæfilegum kjörum voru í boði, eða stemma
stigu við stækkun bankanna. Stærstu mistök Seðlabankans voru
að samþykkja fyrir sitt leyti innlánssöfnun íslensku bankanna
á erlendri grundu (fyrst og fremst Icesave). Hér hefði SÍ átt að
grípa inn í strax (innlánssöfnunin erlendis hófst 2006) með því
að leyfa ekki íslenskum útibúum bankanna erlendis að taka við
innlánum sem féllu undir íslenskar innstæðutryggingar. Það er
óheppilegt að í bankastjórn SÍ hafa setið fyrrverandi valdamenn
þjóðarinnar og stjórnmálamenn.“
Í þessum línum skýrslunnar og reyndar mörgum fleiri fólust
vísbendingar um að Sjálfstæðisflokkurinn ætlaði að sýna meira
þrek en aðrir flokkar við uppgjör við fortíðina, enda þurfti hann
meira á því að halda. Sú reyndist þó ekki raunin þegar til kast-
anna kom.
Stóra uppgjörið bíður.
Gleymda skýrslan
JÓN KALDAL SKRIFAR