Fréttablaðið - 06.02.2010, Blaðsíða 30

30 6. febrúar 2010 LAUGARDAGUR
H
lutverk heima-
fæðingarljósmóð-
urinnar Áslaugar
Hauksdóttur er
gjörólíkt hlut-
verki ljósmæðra
sem starfa á stofnunum. Hún fylg-
ir fjölskyldunni oft eftir frá því í
upphafi meðgöngu þar til barn-
ið er viku gamalt. „Að hitta konu
snemma á meðgöngunni og fylgja
henni eftir, vera með henni í fæð-
ingunni og sængurlegunni, það er
toppurinn á ljósmæðrastarfinu,“
segir Áslaug. „Ég tala ekki um
þegar maður er farinn að koma í
annað, þriðja eða fjórða skiptið.
Þá er maður bara orðin eins og
amman á heimilinu.“
Hún segir að verðandi foreldr-
um þyki gott að þekkja þann sem er
með þeim á þessari stærstu stund
lífsins. „Í heimafæðingu er eitt
aðalatriðið að konan og ljósmóðir-
in treysti hvor annarri. Það er ekki
út í hött að gamalt starfsheiti ljós-
móður er nærkona,“ segir hún.
Viðkvæmt ferli
Fæðing er viðkvæmt ferli sem á
að ganga eðlilega fyrir sig og án
allra inngripa ef hægt er að sögn
Áslaugar. „Hormónaferlið er hár-
nákvæmt, viðkvæmt ferli sem
ekki má trufla. Kona þarf að vera
í ótrufluðu umhverfi til að þessi
hormón virki vel. Sumir segja að
þegar kona gengur út frá heimili
sínu til að fara á fæðingarstað sé
fyrsta inngripið komið, enda þekkt
að sóttin dettur oft niður þegar á
fæðingarstað er komið.”
Hún segir mikilvægt að konur
fái að velja hverjir eru viðstaddir
fæðinguna. „Það getur haft mikið
að segja að enginn ókunnugur sé
viðstaddur. Á stórum stofnunum
fylgjast ljósmæður líka stundum
með tveimur eða þremur konum í
einu og geta ekki bara einbeitt sér
að einni. Það er erfitt fyrir alla.“
Jafn öruggt og spítalafæðing
Fjöldi rannsókna staðfestir að
heimafæðingar eru öruggur og
góður kostur fyrir konu og barn, að
því gefnu að meðganga hafi gengið
vel og móðirin sé hraust. Umfangs-
mesta rannsókn á heimafæðingum
sem hefur farið fram var nýlega
gerð í Hollandi. Þar var fylgst
með 530 þúsund fæðingum, bæði á
heilbrigðisstofnunum og í heima-
húsum. Hvergi í hinum vestræna
heimi eignast eins margar konur
börn sín heima og í Hollandi, eða
um 34 prósent. En þar er ung-
barna- og mæðradauði hærri en
annars staðar. Ekki er vitað hvað
veldur því en það hefur verið til-
hneiging til að kenna heimafæð-
ingunum þar um. Nýja rannsókn-
in sýnir hins vegar að það á ekki
við rök að styðjast. Niðurstaðan
er þvert á móti sú sama og í fjölda
annarra rannsókna; að það er jafn
öruggt eða öruggara að ala barn
sitt í heimahúsi eins og á spítala.
Þrátt fyrir þessa staðreynd er
það enn álitin sérstök ákvörð-
un af hálfu foreldra að ákveða
heimafæðingu. Margir þeirra velja
að tala sem minnst um ákvörð-
un sína, sem er af mörgum álit-
in ábyrgðarlaus eða í besta falli
sýna mikið hugrekki. Fyrir margt
fylgisfólk heimafæðinga skýtur
þessi skoðun skökku við, því í reynd
sýni það meira hugrekki að láta svo
viðkvæmt og náttúrulegt ferli eiga
sér stað innan veggja stórra stofn-
ana þar sem mun hættara er við
inngripum og sýkingum.
Fordómar og hryllingssögur
Engin alvarleg slys hafa orðið í
heimafæðingum hér á landi síðast-
liðna áratugi. Flestu slysin verða
þar sem fæðingarnar eru flestar.
„Heimafæðingar ganga svo vel
hjá okkur, því við förum mjög var-
lega,“ útskýrir Áslaug. „Prinsippið
er ekki að klára fæðinguna heima,
heldur að allt gangi vel og allir
komi heilir úr ferlinu. Nýburarnir
sem fæðast heima eru alla jafna
mjög hressir, enda lyfjalausir
þegar þeir koma í heiminn, því
mæður þeirra fá engin lyf í fæð-
ingunni. Við notum eingöngu vatn
og nálarstungur, bakstra og nudd.
Þá eru flest öll börn sem fæðast
heima komin á brjóst innan við
hálftíma eftir fæðingu. Alþjóða-
heilbrigðisstofnunin leggur ein-
mitt mikla áherslu á að þau geri
það, því það er svo mikilvægt fyrir
þau að fá broddinn sem fyrst, sem
er algjör bomba fyrir þau.“
Þrátt fyrir að þessar upplýsingar
liggi fyrir hafa margir þá skoðun
að banna ætti heimafæðingar,
því þær séu svo hættulegar. Þar
á meðal eru sumir læknar. „Allar
rannsóknir um heimafæðingar
segja sömu söguna. Þess vegna
þykir mér einkennilegt að margt
fagfólk skuli ekki kynna sér kosti
þeirra almennilega og vera á móti
þeim,“ segir Áslaug. „Þetta hug-
arfar fagfólks veldur því að konur
sem ákveða heimafæðingu þurfa að
vera mjög sterkar og fastar á sínu,
til þess að láta ekki umhverfið hafa
áhrif á sig. Algengt er að konur
heyri sögur eins og: „Ef ég hefði
fætt heima hefði hvorki ég né barn-
ið lifað“. Slíkar sögur eiga ekki við
rök að styðjast. Sú kona hefði aldrei
átt heima, heldur væri fyrir löngu
komin á spítala. Þær konur sem
stefna á heimafæðingu eru hraust-
ar og hafa átt eðlilega meðgöngu.
Það er alltaf einhver aðdragandi að
því að eitthvað slæmt komi fyrir,
sem er mjög sjaldgæft.“
Þá bendir hún á að ef fleiri
konur myndu velja heimafæðing-
ar og fleiri ljósmæður þjálfast
upp í þessu yrði það gríðarlegur
sparnaður fyrir þjóðfélagið.
Heimafæðingar séu margfalt
ódýrari en fæðingar á spítala.
Ljósmæður velja heimafæðingar
Fáir eru fróðari um meðgöngu
og fæðingu en ljósmæður. Í ljósi
þess er athyglisverð staðreynd
að flestar ungar og hraustar ljós-
mæður sem eignast börn, velja
heimafæðingu. Sama má segja um
dætur eldri ljósmæðra. Þá segir
Áslaug að margar ungar ljósmæð-
ur eigi sér þann draum að verða
heimafæðingar ljósmæður.
Hvað skyldi valda því að læknar
og ljósmæður eru ekki alveg sam-
stíga í afstöðunni til heimafæðinga?
„Það er grundvallarmunur á hug-
myndafræði lækna og ljósmæðra.
Ljósmæður líta á fæðingu sem eðli-
legt ferli þar til annað kemur í ljós.
Læknarnir líta hins vegar svo á
að engin fæðing sé eðlileg fyrr en
henni er lokið. En fæðing er nátt-
úrulegasta ferli í heimi, séu engin
veikindi til staðar. Í raun og veru
er ekkert jafn náttúrulegt, nema
kannski bara þegar barnið er búið
til. Sumir segja raunar að það sé
best að barnið fái að fæðast á sama
stað og það var búið til á.”
Pælarar sem láta ekki stjórna sér
Þegar Áslaug byrjaði í heimafæð-
ingunum fyrir þrettán árum fædd-
ust fá börn heima á ári hverju, eða
um 0,2 prósent. Síðan hefur metið
verið slegið árlega. Í fyrra varð
svo stórt stökk, 45 prósenta aukn-
ing á milli ára og hlutfall heimaf-
æðinga jókst í 2 prósent. Af þeim
447 börnum sem hafa fæðst á
tímabilinu hefur Áslaug tekið á
móti nær helmingnum. Hún skrif-
ar aukninguna helst á upplýstari
umræðu kvenna á milli. „Kona sem
elur barn sitt heima segir öðrum
konum frá reynslu sinni. Auk þess
er það svo að kona sem einu sinni
eignast barn heima gerir það nær
undantekningarlaust í næsta skipti
líka.“
Hún segir heimafæðingarkonur
upp til hópa vel menntaðar og upp-
lýstar, sem sé einmitt eitt af því
sem rannsóknir um allan heim
sýni. „Þetta eru pælarar, þess-
ar konur. Og þær láta ekki segja
sér hvað þeim sé fyrir bestu. Þær
eru oftast víðlesnar um fæðingar,
vita nákvæmlega hvað er að ger-
ast í líkama þeirra og telja sig best
til þess fallnar af öllum að stjórna
sinni fæðingu. Ég er búin að vera
ljósmóðir í meira en fjörutíu ár. En
ég er enn að læra og mest læri ég
af konunum sjálfum sem eru að
fæða heima. Þær eru hafsjór af
alls konar þekkingu.“
Þær yngri taka við
Það eru rétt um þrettán ár frá því
Áslaug kynntist ljósmóðurnema
sem fékk hana til að koma heim
til sín og taka á móti barni heima
hjá sér. „Þetta var 11. desember
1997, þeim degi gleymi ég aldrei,
því hann hafði afgerandi áhrif á
ljósmóðurlíf mitt. Eftir það stokk-
aði ég allt upp á nýtt, fór fljótlega
að kalla mig heimafæðingarljós-
móður og finnast að loks væri ég
komin á réttan stað.“
Síðan hefur hún helgað sig
heimafæðingum af hugsjón og
stundum baráttu, því það hafa ekki
allir verið jafn hrifnir af störfum
hennar. Hún telur það ekki eftir
sér, enda sannfærð um mikilvægi
þess að konur geti haldið sjálfar
um stjórnartauma fæðingar sinn-
ar, ef þær kjósa það. „Fæðing er
konum miklu mikilvægari en flest-
ir átta sig á. Kona sem er ánægð
með fæðinguna sína öðlast styrk
alla ævi. Sjálfsmynd hennar verð-
ur sterkari. Einn liður í því að
halda fæðingum eðlilegum er að
leggja áherslu á að fyrsta fæðing
konu gangi vel. Þá ganga hinar sem
á eftir koma yfirleitt líka vel.“
Áslaug er búin að vera lengi að
og það fer að koma að því að hún
minnki við sig, enda fylgja hverri
fæðingu töluverðar skuldbinding-
ar. „Sem betur fer eru ungar, ynd-
islegar, áhugasamar og klárar ljós-
mæður sem eru tilbúnar að fara
út á þessa braut. Ég er óendanlega
þakklát fyrir að hafa fengið að
stunda vinnu sem hefur gefið mér
ótrúlega ánægju og gleði. Hvað er
dásamlegra en að vera viðstadd-
ur svona mikið undur, þegar lítið
barn kemur í heiminn?“
Fæðing er ferli sem má ekki trufla
Um miðbik tíunda
áratugarins starfaði
Áslaug nokkur sumur
í Danmörku, þar sem
hún kynntist vatnsfæð-
ingum og heillaðist
upp úr skónum. „Ég sá
hvað bæði móður og
barni leið vel í vatninu
og hvað þetta var
afslappað. Pabbarnir
eru líka oftast alveg
í skýjunum,“ segir
hún. Trú Áslaugar á
vatnsfæðingum olli
því að hún réði sig til
Selfoss, þar sem var
komið bað, þótt konur
hafi ekki verið farnar
að fæða í vatninu.
„Þarna byrjuðum við
með vatnsfæðingarnar
og það gekk yndislega
vel. Vatnsfæðingarnar
hófust í Rússlandi upp
úr 1960. Svo breiddist
þetta út. Þarna var
komið 1997, þegar við
loks byrjuðum á Íslandi.
Við vorum að vísu rekn-
ar á dyr hjá Landlækni,
þegar við tilkynntum
honum að vatnsfæð-
ingar væru formlega
byrjaðar á Íslandi. Hann
hélt langa ræðu yfir
okkur, um það hvað
það væri hættulegt að
ferðalag að fæðast. En
við héldum ótrauðar
áfram því við vissum
að við vorum að gera
góða hluti fyrir mæður
og börn. Nú þykir öllum
sjálfsagt að nota vatn til
fæðinga og konur eru
mjög áhugasamar um
það.“
FRUMKVÖÐULL Í VATNSFÆÐINGUM
Ár
2009 4.939 89 1,80%
2008 4.783 61 1,28%
2007 4.498 51 1,13%
2006 4.344 46 1,06%
2005 4.241 43 1,01%
2004 4.187 25 0,60%
2003 4.080 25 0,61%
2002 3.977 25 0,63%
2001 4.043 19 0,47%
2000 4.269 31 0,73%
1999 4.054 17 0,42%
1998 4.143 6 0,14%
1997 4.091 9 0,22%
Heildarfjöldi
fæðinga
Heima-
fæðingar
FJÖLGUN HEIMAFÆÐINGA
ÁSLAUG OG HLUSTUNARPÍPAN Fósturhlustunarpípan er tákn ljósmæðra og það áhald sem hefur nýst þeim í gegnum aldirnar við að hlusta eftir hjartslætti barna í móður-
kviði. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Sprenging varð í heimafæðingum í fyrra þegar þeim fjölgaði um 46 prósent á milli ára. Undanfarin þrettán ár hefur Áslaug
Hauksdóttir tekið á móti 214 börnum, eða nær helmingi þeirra barna sem komu í heiminn á tímabilinu í heimahúsum. Hólmfríður
Helga Sigurðardóttir fékk að heyra um baráttu Áslaugar fyrir því að konur haldi um stjórnartauma sinnar eigin fæðingar.