Fréttablaðið - 11.03.2010, Síða 22

22 11. mars 2010 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Einar Skúlason skrifar
um stjórnmál
Árangur í stjórnmál-um og samstaða um
lausnir liggur oft í því
hvernig nálgun menn hafa
á viðfangsefnin. Nálgist
menn þau með þrönga
hagsmuni t.d. flokkshagsmuni,
eða hagsmuni viðskiptablokka og/
eða ákveðinna samtaka að leiðar-
ljósi verður niðurstaðan oftast
röng og þjónar ekki hagsmunum
almennings.
Lausnir á alltaf að mæla við
fjöldann, sem hefur hag eða
byrðar af þeim. Í sjávarútvegs-
málum ber að hafa í huga heildar-
hagsmuni, bæði allra þeirra sem
vinna í greininni og alls almenn-
ings, ekki bara útgerðarmanna
og kvótaeigenda. Sama má segja
um málefni Orkuveitu Reykjavík-
ur. Hana verður alltaf að nálgast
með það fyrir augum að fjöldinn
hafi hag af og búi við ódýra og
örugga orku. Viðskiptamöguleik-
ar Orkuveitu Reykjavíkur, bæði
í öðrum löndum, í stóriðju eða í
öðrum verkefnum mega aldrei
tefla frummarkmiðinu í tvísýnu.
Hrunið og þau vandamál sem
við erum að glíma við eru erfið-
ustu verkefni sem íslensk alþýða
og stjórnmálamenn hafa feng-
ist við. En í þessu leynast tæki-
færi sem sjálfsagt er að nýta sér
til að gera stjórnmál skilvirkari,
gagnsærri og umfram allt heiðar-
legri.
Peningaárin og útrásartíminn,
þegar peningar virtust ótakmark-
aðir og eyðsluæðið ríkti hvert sem
litið var, ruglaði marga í ríminu og
virðist ljóst að siðferðileg viðmið
hafi týnst um stund, bæði í við-
skiptalífi og víðar og í stjórnmál-
um. Skýrslan stóra frá Rannsókn-
arnefnd Alþingis er nú á næsta
leiti og mun væntanlega varpa
ljósi á það sem aflaga fór. Enginn
vafi leikur á því að þar verður að
finna harða dóma bæði um stjórn-
málamenn og viðskiptajöfra. Þeir
sem brotið hafa lög verða að sæta
refsingu og í kjölfar skýrslunnar
fer áreiðanlega fram mikið upp-
gjör. Minnumst samt þess að fólk
er saklaust uns sekt sannast.
Hvað stjórnmálin varðar og
minn flokk sérstaklega brugð-
ust menn þannig við hruninu að
þeir eldri stigu til hliðar, sumir
í fullu fjöri, til að gefa nýju fólki
tækifæri og svara kröfunni sem
gerð var til allra flokka um end-
urnýjun. Mikil endurnýjun varð
bæði á forystu og þing-
liði Framsóknarflokksins
og góð samstaða er meðal
flokksmanna um forystu-
sveitina.
Í lok nóvember bar ég
sigur úr býtum í forvali
okkar framsóknarmanna
vegna borgarstjórnar-
kosninganna í vor. Eitt af
því veigamesta sem ég vil
halda á lofti í kosningabaráttunni
framundan er meiri samvinna og
þverpólitísk nálgun á sem flest
mál í borgarstjórn Reykjavíkur.
Við getum gert enn betur, þó að
margt hafi áunnist í þeim efnum
á seinni tíma kjörtímabilsins. Við
eigum að nálgast verkefnin á nýjan
hátt. Ég vil nefna eitt. Í Reykjavík
er mikill fjöldi fjölskyldna í mikl-
um vandræðum vegna skulda sem
engin leið er að ráða við. Hátt hlut-
fall atvinnulausra og aukin hætta
á gjaldþrotum og húsnæðismissi
bætir sífellt í vandann. Þegar
þúsundir fjölskyldna eru komnar
í þessa stöðu er það ekki lengur
einkamál hverrar fjölskyldu fyrir
sig heldur er það risavaxið samfé-
lagsvandamál.
Fyrr eða síðar munu málefni
fjölskyldna í þessum aðstæðum
lenda á könnu sveitarfélagsins
og þess vegna er mikilvægt að
Reykjavíkurborg taki frumkvæði
sem fyrst í skuldamálum heimila.
Mér er ljóst að flestir telja með
réttu að þetta sé mál landsstjórn-
arinnar, en ég vil velta því upp að
allir borgarfulltrúar í Reykjavík
standi saman að því að kortleggja
vandann í borginni nákvæmlega
og skilgreini hann.
Borgin myndi síðan nálgast rík-
isstjórnina sem aðili máls og leita
samstarfs til lausnar á vandan-
um, en beita jafnframt því aðhaldi
sem nauðsynlegt er til að knýja á
um aðgerðir. Við getum kortlagt
vandann og greint hann og unnið
að lausn. Ekkert af því verður auð-
velt, né auðleyst, en þetta væri góð
byrjun. Um fleiri mál má áreiðan-
lega ná samstöðu flokka.
Höfundur er oddviti Framsóknar-
flokksins í Reykjavík.
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til að senda línu og leggja orð í belg um
málefni líðandi stundar. Greinar og bréf skulu vera stutt og gagnorð. Tekið er á
móti efni á netfanginu greinar@frettabladid.is eða á vefsíðu Vísis, þar sem finna
má nánari leiðbeiningar. Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í Fréttablaðinu eða
Vísi eða í báðum miðlunum að hluta eða í heild. Áskilinn er réttur til leiðréttinga
og til að stytta efni.
UMRÆÐAN
Jón Steinsson skrifar
um íslensku krón-
una
Í þeirri miklu fjár-málakreppu sem
riðið hefur yfir heims-
byggðina síðustu miss-
eri upplifði ekkert ríki
hrun sem var neitt í líkingu við
það sem við Íslendingar upplifð-
um. Á ýmsa mælikvarða er hrun
bankakerfisins Íslandi árið 2008
langstærsta fjármálakreppa
allra tíma hvar sem er í heimin-
um. Núverandi upplýsingar benta
til dæmis til þess að eignarýrnun
í bankakerfinu frá því fyrir hrun
sé um 4.200 ma.kr. eða um 280%
af VLF. Á þennan mælikvarða
er hrunið á Íslandi fimm sinnum
stærra en næststærsta hrun allra
tíma (Indónesía, 1998).
Þegar hrun af þessari stærðar-
gráðu ríður yfir er nánast óum-
flýjanlegt að landsframleiðsla
dragist saman og atvinnuleysi
aukist tímabundið. En ef mið er
tekið af hinu gríðarlega umfangi
hrunsins er samdráttur lands-
framleiðslu og aukning atvinnu-
leysis á Íslandi í raun ótrúlega
lítil. Núverandi kreppa hefur
valdið dýpri kreppum í öðrum
ríkjum sem þó upplifðu vanda-
mál í fjármálakerfinu sem voru
aðeins brotabrot af því sem við
upplifðum.
Það að kreppan á Íslandi hefur
ekki verið verri en raun ber vitni
á sér fleiri en eina skýringu. Það
tókst að halda innlenda greiðslu-
kerfinu gangandi í gegnum allt
hrunið. Allir gátu notað greiðslu-
kortin sín innanlands og allir
sem héldu vinnunni fengu greidd
laun á tilsettum tíma. Ríkisvaldið
beitti ríkisfjármálum með öflug-
um hætti til þess að milda sveifl-
una. Stöðugleikasáttmáli stjórn-
valda og aðila vinnumarkaðarins
tryggði frið á vinnumarkaði þrátt
fyrir mikla kaupmáttarrýrnun.
Frysting gengistryggðra lána,
frestun nauðungaruppboða og
tímabundinn sveigjanleiki gagn-
vart tæknilega gjaldþrota fyrir-
tækjum innan bankakerfisins
kom í veg fyrir holskeflu gjald-
þrota með tilheyrandi öngþveiti.
Og skynsöm útfærsla á endur-
reisn bankanna hefur lagt grunn-
inn að aukinni nýsköpun og end-
urskipulagningu hagkerfisins.
Allt var þetta mikilvægt. En
mikilvægast af öllu var líklega
sú stefna stjórnvalda að leyfa
gengi krónunnar að lækka um
ríflega helming á árinu 2008. Sú
stefna hefur framkallað
„launalækkun án blóðsút-
hellinga“ og þannig snar-
breytt samkeppnishæfni
íslenskra fyrirtækja. Það
er engum blöðum um það
að fletta að þegar allt var
komið í óefni var sveigj-
anleikinn sem fylgdi því
að hafa sjálfstæðan gjald-
miðil dýrmætur.
En hádegisverðurinn er
aldrei ókeypis.
Sveigjanleikinn sem fylgir því
að hafa sjálfstæðan gjaldmið-
il – og nýtist svo vel þegar allt
er komið í óefni – er dýru verði
keyptur. Verðið sem við greiðum
fyrir sveigjanleikann eru himin-
háir vextir ár eftir ár.
Frá árinu 1995 og til ársloka
2007 var vaxtamunur við útlönd
að meðaltali um 5%. Gengi krón-
unnar var nánast hið sama í lok
þessa tímabils og það var í upp-
hafi. Lántökukostnaður í krón-
um var því að meðaltali um 5%
á ári hærri en í viðskiptaveginni
myntkörfu á þessu 12 ára tíma-
bili. Það segir sig sjálft að það
er verulegur baggi fyrir íslenskt
atvinnulíf að búa við 5% hærri
fjármagnskostnað en fyrirtæki í
öðrum löndum.
Á árinu 2008 hrundi síðan
gengið um helming. En jafn-
vel þegar hrunið er tekið með í
reikninginn var lántökukostnað-
ur í krónum frá 1995 til loka árs-
ins 2008 um 1% á ári hærri en
í viðskiptaveginni myntkörfu.
Vaxtamunurinn sem við búum
við að staðaldri er svo mikill að
það þarf að eiga sér stað hrun á
stærð við hrunið 2008 á tíu ára
fresti til þess að vega það upp.
En hvernig fæ ég það út að
beint samband sé milli sveigjan-
leikans sem hjálpar okkur þegar
við klúðrum hlutunum og þeirra
háu vaxta sem gera okkur erfitt
fyrir að staðaldri?
Þetta kemur til af því að fjár-
magnseigendur gera sér grein
fyrir því að einmitt þegar krepp-
ir að mun krónan lækka í verði.
Þessi hegðun krónunnar – að
lækka í verði þegar kreppir að
– gerir krónueignir minna aðlað-
andi en ella.
Eignir sem gefa vel af sér
þegar kreppir að eru sérstak-
lega aðlaðandi fyrir fjárfesta þar
sem það er einmitt þegar krepp-
ir að sem fjármagn er mest virði.
Það felst í því ákveðin trygging
að eiga slíkar eignir og fjárfest-
ar eru tilbúnir til þess að borga
hátt verð fyrir þær. Eignir sem á
hinn bóginn gefa illa af sér þegar
kreppir að eru af sömu ástæðu
sérstaklega óaðlaðandi fyrir
fjárfesta. Slíkar eignir magna
niðursveifluna fyrir eigendur
sína í stað þess að dempa hana.
Fjárfestar vilja því fá sérstak-
lega háa ávöxtun fyrir að eiga
slíkar eignir.
Eins og fyrr segir veldur sjálf-
stæð peningamálastjórn okkar
Íslendinga því að krónan lækk-
ar í verði þegar kreppir að. Þetta
hjálpar íslenskri framleiðslu
þegar allt er í rugli. En þessi
hegðun krónunnar gerir það
einnig að verkum að krónueignir
eru sérstaklega óaðlaðandi fyrir
fjárfesta.
Með öðrum orðum, sveigjan-
leiki krónunnar fælir fjármagn
frá Íslandi. Íslenska krónan
hækkar því fjármagnskostnað
íslenskra fyrirtækja að staðaldri.
Yfir tímabilið 1995 til 2007 var
þetta krónuálag 5% á ári að með-
altali.
Lykilspurningin þegar kemur
að því að velja á milli þess að
halda krónunni til frambúðar eða
að taka í staðinn upp aðra mynt
er því: Er möguleikinn á því að
geta fellt gengið í niðursveiflu
nægilega mikils virði til þess
að hann réttlæti það að íslenskt
atvinnulíf þurfi að búa við 5%
hærri fjármagnskostnað en sam-
keppnisaðilar í öðrum löndum ár
eftir ár?
Margir kvarta sáran yfir okur-
vöxtum og vísitölutengingu lána
á Íslandi. En sömu aðilar eru
oft svarnir andstæðingar þess
að krónunni sé kastað og annar
gjaldmiðill tekinn upp í staðinn.
Þessir aðilar vilja borða kökuna
og eiga hana. Í rauninni er eini
raunhæfi möguleikinn til þess
að losna við okurvexti og vísi-
tölutengingu lána að við köst-
um krónunni. En þá mættum við
heldur ekki lengur koma okkur í
ógöngur með reglulegu millibili
því gengisfelling yrði ekki lengur
möguleiki í stöðunni.
Höfundur er lektor í hagfræði
við Columbia háskóla í New
York.
Íslenska krónan: Er sveigjan-
leikinn of dýru verði keyptur?
JÓN STEINSSON
Margir kvarta sáran yfir okur-
vöxtum og vísitölutengingu
lána á Íslandi. En sömu aðilar
eru oft svarnir andstæðingar
þess að krónunni sé kastað og
annar gjaldmiðill tekinn upp
í staðinn. Þessir aðilar vilja
borða kökuna og eiga hana.
Þverpólitísk samstaða
EINAR SKÚLASON
BÁSARBÁSARBÁSAR
100% Merino ull sem heldur vel hita á
líkamanum og dregur raka frá húðinni. 195 gr/m2.
Léttur og sérstaklega hlýr fatnaður
úr 100% Merino ull. 195 gr/m2.
Klassísk hlý húfa úr
100% Merino ull.
dömu & herra gammósíur/ nærbuxur húfadömu & herra bolir
Verð bolur: 9.900 kr. Verð: 2.800 kr.Verð gammósíur: 9.500 kr.
Verð nærbuxur: 5.200 kr.
Fyrr eða síðar munu málefni
fjölskyldna í þessum aðstæðum
lenda á könnu sveitarfélagsins
og þess vegna er mikilvægt að
Reykjavíkurborg taki frum-
kvæði sem fyrst í skuldamálum
heimila.