Fréttablaðið - 06.05.2010, Blaðsíða 26
26 6. maí 2010 FIMMTUDAGUR
Eftir útkomu skýrslu rannsókn-arnefndar Alþingis (RNA)
hefur verið rætt um að þörf sé á
nýrri þjóðhagsstofnun; slíka stofn-
un hafi vantað til að leggja óháð
mat á stöðu efnahagsmála í aðdrag-
anda hruns bankanna. Robert
Wade skrifar grein í Fréttablaðið
1. maí sl. til að undirstrika þörfina
á slíkri stofnun.
Ég starfaði á Þjóðhagsstofnun
við greiningu á íslenskum efna-
hagsmálum um 12 ára skeið, síð-
ast sem forstjóri stofnunarinnar
árin 1998-1999; það voru mistök
að leggja stofnunina niður eins og
gert var skömmu eftir að ég hætti
þar störfum.
Sátt virðist ríkja um endurreisn
Þjóðhagsstofnunar. Það vekur hins
vegar athygli hvernig Wade rök-
styður mál sitt: Að leiðandi stjórn-
málamenn sem lásu skýrslur, m.a.
eftir Richard Portes og undirritað-
an þar sem niðurstaðan hafi verið
sú „að fjármálakerfið á Íslandi væri
í raun stöðugt“, hafi „varla vitað
af“ svartsýnum skóla hagfræðinga
„sem á sama tíma komst að gjör-
ólíkri niðurstöðu“. Vísar Wade til
draga að skýrslu Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins (AGS) sem dæmi um síð-
ari skólann. Það er raunar furðu-
legt að bera það á borð að leiðandi
stjórnmálamenn hafi ekki vitað af
skýrslu AGS. Staðreyndin er hins
vegar sú að þegar á heildina er litið
var niðurstaðan eftir lestur skýrslu
okkar Portes langt frá því að fjár-
málakerfið á Íslandi væri stöðugt
og engan bölmóð var að finna í
skýrslu AGS. Vegna þess hve ein-
hliða mynd Wade dregur upp rek ég
nokkur dæmi hér á eftir sem sýna
„hina hliðina“ á hvorri skýrslu.
Skýrsla okkar Richards Portes
Í skýrslu okkar Richards Portes er
vissulega að finna jákvæð ummæli
um íslenska banka og þá þætti sem
helst virtust vera styrkur íslenska
fjármálakerfisins. Sú sýn var byggð
á opinberum upplýsingum á þeim
tíma, m.a. endurskoðuðum uppgjör-
um bankanna. Skýrsla rannsóknar-
nefndar Alþingis hefur raunar leitt
í ljós að eftirlitsaðilar höfðu ekki
yfirsýn yfir það sem gerðist innan
dyra í íslenskum bönkum og því
vart við því að búast að við Richard
Portes fengjum slíkan aðgang.
Í skýrslu okkar Portes er bent á
fjölmörg atriði sem grófu undan
fjármálalegum stöðugleika. Við
fjölluðum ítarlega um ójafnvægi
í íslenskum efnahagsmálum (sjá
kafla 3). Við segjum „ástæður til
að hafa áhyggjur af þjóðhagslegu
ójafnvægi“ og bendum á að „við-
skiptahallinn er mjög mikill“ og
„hrein skuldastaða við útlönd er
mjög neikvæð og [skuldirnar] fara
vaxandi“; „verðbólga hefur verið
fyrir ofan vikmörk“; „heimilin hafa
í vaxandi mæli tekið lán í erlendri
mynt … fylgjast þarf með þeirri
áhættu sem þetta skapar“ (bls. 2-
3).
Þvert á það sem Wade segir
fjöllum við um getu Seðlabankans
til að vera lánveitandi til þrauta-
vara. Spurt er hvort bankarnir séu
„of stórir til að hægt sé að bjarga
þeim“. Bent er á að gjaldeyrisforð-
inn nægði aðeins fyrir u.þ.b. þriggja
mánaða greiðslum bankanna af
erlendum lánum; jafnframt að það
að taka lán til stuðnings bönkunum
„sem svarar skatttekjum heils árs
myndi reyna á lánstraust íslenska
ríkisins“ (40). Við fjöllum einnig
um mikil vaxtarmunarviðskipti
(krónubréfin) og bendum á að þau
skapi hættu á skyndilegu falli krón-
unnar og grafi undan stöðugleika
fjármálamarkaða (45).
Þegar á heildina er litið gaf
skýrsla okkar Portes íslensk-
um stjórnvöldum enga ástæðu
til að sofa á verðinum. Setningin
„framundan er gjaldeyriskreppa,
skuldakreppa, eða hvort tveggja“
(43, 64) lýsir þeirri áhættu sem
var í stöðunni. Hins vegar töldum
við að hægt væri að ná jafnvægi
með skynsamlegri efnahagsstefnu
(64).
„Svartsýnisskólinn“
Wade segir að AGS hafi tilheyrt
svartsýnisskóla sem hafi kom-
ist að gerólíkri niðurstöðu en
við Portes. Þetta kemur á óvart
því þó að skýrsla AGS frá ágúst
2007 fjalli um þjóðhagslegt ójafn-
vægi þá kemur þar fram (6-7) að
„útlán virðast af miklum gæðum“
m.a. vegna þess að „flest fyrir-
tæki sem tekið hafa lán í erlendri
mynt hafa náttúrulegar gengis-
varnir“. AGS bendir á að dregið
hafi verið úr víxltengslum í eign-
arhaldi fyrirtækja, gagnsæi aukið
og „dregið úr áhættu vegna lána
til tengdra aðila“; álagspróf FME
„gefa til kynna að eigið fé banka sé
nægjanlegt til að standast óhemju
mikil lánsfjár- og markaðsáföll“.
Varla er hægt að segja að það sé
mikill svartsýnistónn í þessum
orðum. Ef marka má Wade starfa
byrjendur í hagfræði hjá AGS því
engin umfjöllun er um lánveitanda
til þrautavara í skýrslu þeirra. Þó
skal tekið fram að við Portes höfð-
um aðeins aðgang að opinberri
útgáfu skýrslunnar – ekki drögum
þeim sem Wade vitnar til.
Robert Aliber hélt frægt erindi á
Íslandi í maí 2008 – ekki síðla árs
2007 eins og Wade staðhæfir. Mikið
hafði gengið á frá nóvember 2007
fram í maí 2008 eins og kemur
glöggt fram í skýrslu RNA. Ég hélt
til dæmis erindi í febrúar 2008 hjá
þingflokki Sjálfstæðisflokksins og í
mars 2008 fyrir flokksstjórn Sam-
fylkingarinnar – hið síðara öllum
opið – þar sem ég fjallaði um alvar-
lega stöðu vegna lausafjárkreppu
bankanna; ég benti á vöntun á lán-
veitanda til þrautavara en lagði
jafnframt áherslu á að slík lán ætti
ekki að veita nema gegn traustum
veðum; það væri Seðlabankans og
Fjármálaeftirlitsins að tryggja
gæði slíkra veða. Þessa umfjöll-
un byggði ég m.a. á skýrslu okkar
Richards Portes, að teknu tilliti til
þeirra atburða sem höfðu átt sér
stað frá útkomu hennar.
Lesið skýrslurnar
Robert Wade tekur undir með
öðrum sem hafa hvatt til endur-
reisnar Þjóðhagsstofnunar. Það er
óþarfi að grípa til einhliða endur-
sagnar á skýrslum hagfræðinga
til að rökstyðja þá niðurstöðu. Ég
hvet þá sem vilja mynda sér sjálf-
stæða skoðun til að lesa skýrsl-
ur þær sem vitnað er til hér og
eru aðgengilegar á vefsvæðum
útgefenda (www.imf.org og www.
vi.is); sér í lagi bendi ég á kafla 3
í skýrslu okkar Portes. Jafnframt
bendi ég á umfjöllun um Þjóðhags-
stofnun og skýrslu okkar Portes í
8. hefti skýrslu rannsóknarnefnd-
ar Alþingis. Að lokum er rétt að
geta þess að greiðsla vegna minn-
ar vinnu við skýrslu okkar Portes
rann óskipt til vinnuveitanda míns,
Háskólans í Reykjavík.
Um þörfina á nýrri þjóðhagsstofnun
Efnahagsmál
Friðrik Már
Baldursson
prófessor í hagfræði
Staðreyndin er hins vegar sú að þegar
á heildina er litið var niðurstaðan eftir
lestur skýrslu okkar Portes langt frá
því að fjármálakerfið á Íslandi væri
stöðugt og engan bölmóð var að finna
í skýrslu AGS.
Undirrituð skorar hér með á borgarstjóra og aðra kjörna
fulltrúa í borginni að sýna sann-
girni í verki gagnvart byggingar-
réttarhöfum útboðslóða í Úlfarsár-
dal með því að hlýta úrskurðum
samgöngu- og sveitarstjórnarráðu-
neytis í málum átta fjölskyldna frá
því í febrúar.
Þessar átta fjölskyldur hafa nú í
um eitt og hálft ár beðið eftir því
að fá endurgreiddar lóðir sem þær
óskuðu eftir að skila í lok árs 2008.
Sveitarstjórnarráðuneytið fer með
úrskurðarvald í sveitarstjórnarmál-
um og fékk það öll málin til með-
ferðar í mars 2009. Úrskurðað var í
fyrsta málinu þann 11. febrúar sl.,
eða um það bil ári síðar. Í úrskurð-
um ráðuneytisins er fallist á kröfu
allra átta byggingarréttarhafa um
ógildingu á synjun borgarinnar á
heimild til að skila byggingarrétti.
Synjun borgarinnar á skilum er þar
með ógild í ljósi ítrekaðra brota á
jafnræðisreglu stjórnsýslulaga.
Borgar sig ekki að borga borginni
Úrskurðir samgöngu- og sveitar-
stjórnarráðuneytis sýna fram á ský-
laust og ítrekað brot borgarinnar á
jafnræðisreglu. Í fyrsta lagi er ekk-
ert í útboðsskilmálum eða samning-
um sem gefur til kynna að lóðarskil
séu ekki heimil í þeim tilvikum þar
sem um útboð var að ræða. Því er
ekki grundvöllur fyrir því að mis-
muna lóðarhöfum á grundvelli þess
en ljóst er að fjöldi aðila sem fengu
lóðir í úthlutunum á föstu verði hafa
fengið lóðir endurgreiddar án mál-
þófs. Að auki er brotið á jafnræð-
isreglunni með samþykkt kjörinna
fulltrúa í borgarráði þann 14. maí
2009, þar sem byggingarréttarhöf-
um í vanskilum við borgina eru
heimiluð skil á byggingarrétti, en
fjölskyldurnar átta höfðu allar greitt
byggingarréttinn að fullu en er hins
vegar ekki heimilað að skila.
Með þessari ákvörðun sinni mis-
munar borgin byggingarréttar-
höfum eftir því hver lánveitandi
þeirra er, og eftir því hvort þeir
séu í skilum eður ei við borgina.
Samkvæmt úrskurðum ráðuneytis-
ins er því ekki hægt að horfa fram
hjá því „… að samþykkt borgarráðs
frá 14. maí 2009 feli í sér brot gegn
þeirri jafnræðisreglu sem stjórn-
völdum ber að hafa í heiðri í störf-
um sínum“. En þrátt fyrir úrskurði
hins æðra stjórnvalds ætlar Reykja-
víkurborg að láta sem ekkert hafi í
skorist og í raun að hunsa úrskurð
sveitarstjórnarráðuneytisins.
Heimild ráðuneytisins sam-
kvæmt 103. gr. sveitarstjórnarlaga
nr. 45/1998 til að staðfesta eða fella
úr gildi ákvarðanir sveitarfélaga er
ótvíræð. Úrskurðir ráðuneytisins
þýða þar með að felldar hafa verið
úr gildi fyrri ákvarðanir borgar-
innar um að synja byggingarréttar-
höfum um lóðarskil og það er gert
í ljósi ítrekaðra brota á jafnræðis-
reglu stjórnýslulaga.
Valdníðsla opinbers aðila
Sú misbeiting á valdi sem birtist í
synjun borgarinnar á rétti þessara
fjölskyldna til að skila byggingar-
réttinum í fyrsta lagi, og í öðru lagi
með því að virða ekki úrskurð sveit-
arstjórnarráðuneytisins, hefur nú
þegar skapað þeim mikinn skaða.
Hvoru tveggja er um að ræða fjár-
hagslegan skaða sem og ýmsan
annan óáþreifanlegri skaða vegna
óvissu og álags sem fylgir slíkri
fjárhagslegri óvissu á samdráttar-
og krepputímum sem þessum.
Undirrituð skorar því hér með á
borgarstjóra, sem og aðra kjörna
fulltrúa, að rétta af stöðu þess-
ara byggingarréttarhafa og virða
í verki jafnræðisreglu stjórnsýslu-
laga þannig að þeir verði jafnsett-
ir öðrum byggingarréttarhöfum.
Þar með fær borgin tækifæri til
að hlífa þessum fjölskyldum, sem
og borginni sjálfri (og öðrum borg-
arbúum), við frekari skaða og til-
kostnaði vegna tímafrekra og
kostnaðarsamra málaferla. Það er
aðeins hægt að gera með endur-
greiðslu byggingarréttar að fullu.
Borgin brýtur jafnræð-
isreglu á fjölskyldum
Lóðamál
Arney
Einarsdóttir
byggingarrétthafi í
Úlfarsárdal.
Skipulag og atvinnuuppbygging
Þegar horft er til stöðu og þróunar atvinnulífs-ins á Akureyri blasir við talsvert atvinnuleysi
um þessar mundir, sérstaklega í byggingariðn-
aðinum. Þar að auki er því spáð að næstu tíu árin
bætist við á þriðja þúsund einstaklingar á vinnu-
markaðinn. Því er ljóst að mikið átak þarf að gera
til fjölga störfum í bænum. Við þessar aðstæð-
ur verður að treysta enn frekar þau myndarlegu
fyrirtæki, stór og smá, sem fyrir eru og leita
jafnframt á ný mið að nýjum tækifærum.
Eitt þeirra grundvallaratriða sem bæjaryfir-
völd þurfa að uppfylla til að laða að þá sem hug
hafa á að setja fé í nýja atvinnustarfsemi er að
hafa ávallt tilbúið skipulag í einstökum hlutum
bæjarins þannig að þeir fái greiðar upplýsing-
ar um valkosti byggingasvæða og aðra aðstöðu
sem þeim standa til boða. Allt hik í þeim efnum
fælir frá, eins og við höfum því miður upplif-
að undanfarið; áhugasamir fá ekki lóðir undir
ný fyrirtæki vegna þess að skipulag liggur ekki
fyrir. Þess vegna er það villukenning að leggja
eigi skipulagsmál bæjarins til hliðar og snúa sér
þess í stað að atvinnumálunum. Vandað skipu-
lag er einfaldlega forsenda þess að unnt sé að
vekja áhuga fjárfesta og fyrirtækja til að byggja
upp enn fleiri atvinnuskapandi fyrirtæki í öllum
greinum og efla þau sem fyrir eru. Þess vegna
blasir við að ganga verður frá miðbæjarskipulag-
inu, skipulagi á Oddeyrinni og í Glerárdal enda
er það grundvöllur þess að byggingariðnaðurinn
nái vopnum sínum aftur og ferðaþjónustan geti
haldið áfram sókn sinni. Endalausar þrætur um
einstaka útfærslur skipulags eru því aðeins til að
tefja að framkvæmdir komist á eðlilegt skrið á
nýjan leik og margir súpa seyðið af því.
Tæknigreinar
Þegar talið berst að því hvaða atvinnugrein-
ar geta bætt við sig starfsfólki sem einhverju
nemur á næstu árum koma ýmsar tæknigrein-
ar mjög til álita. Starfsgreinar eins og málm- og
véltækni, skipaiðnaður og raf- og rafeindatækni
hafa haft næg verkefni undanfarið, bæði við
viðhald og nýsmíði, og frekar skort starfsmenn
en hitt. Mörg þessara fyrirtækja hafa þróað og
selt vörur sínar, vélar, tæki o.fl. hér á landi og á
alþjóða mörkuðum þar sem þær eru mjög eftir-
sóttar.
Tæknigreinar borga jafnan ágæt laun en gera
á móti kröfur um góða verk- og tæknimenntun
sem unnt er með samstilltu átaki að uppfylla í
skóla- og iðnaðarbænum Akureyri. Því er eðli-
legt að bæjaryfirvöld hafi frumkvæði að því
að vinna markvisst með þessum fyrirtækjum í
bænum, skólum (VMA/HA) og verkfræðistofum
ásamt með ríkisvaldinu að því að skapa grund-
völl fyrir enn frekari uppbyggingu tækniiðnaðar
á Akureyri. Reynsla annarra þjóða sýnir að slíkt
frumkvæði getur stuðlað að farsælli atvinnu-
þróun enda þótt framhaldið sé fyrst og fremst
háð áhuga viðkomandi atvinnugreina og mennta-
stofnana. En þarna eru miklir möguleikar og
mikilvægt að nýta þá.
Ferðaþjónusta
Talsvert hefur áunnist til eflingar ferðaþjónustu
í bænum m.a. með góðu starfi Akureyrarstofu
sem hefur kynnt bæinn á meginlandinu og komið
ýmsu góðu til leiðar í skipulagi og aðstöðu fyrir
ferðamenn. Áfram verður haldið á þessari braut
enda hafa skapast ný og vænleg sóknarfæri með
lengingu flugbrautarinnar sem tryggir beint
flug frá meginlandinu og krókur til höfuðborg-
arsvæðisins óþarfur! Framundan er að vinna að
stækkun flugstöðvarinnar þar sem aðstaða fyrir
ferðamenn verði til fyrirmyndar án óþarfa til-
durs.
Laða þarf að fjárfesta til að byggja upp og
reka fyrsta flokks hótel í bænum enda stefnir að
óbreyttu í að hótelskortur verði helsti flöskuháls
við eflingu ferðaþjónustu á Akureyri. En eins og
áður hefur komið fram verðum við að geta boðið
álitlegar lóðir á góðum stöðum og mynda með
því þann hvata fyrir áhugasama að byggja hótel,
veitingastaði og aðra þjónustu og skapa með því
miklar tekjur til frambúðar fyrir íbúa og bæj-
arfélagið. Allt ber að sama brunni: Skipulags-
mál eru forsenda traustrar atvinnuuppbygging-
ar. Allt hik í frágangi skipulags einstakra hluta
bæjarins tefur eðlilega atvinnuuppbyggingu
og lífskjör verða verri en efni standa til. Það er
hins vegar algjör óþarfi enda framtíð Akureyrar
björt ef rétt er haldið á þeim mikilvæga mála-
flokki sem og öðrum viðfangsefnum sem snerta
atvinnuþróun bæjarins.
Vandað skipulag er
einfaldlega forsenda
þess að unnt sé að
vekja áhuga fjárfesta
og fyrirtækja til að byggja upp enn
fleiri atvinnuskapandi fyrirtæki í
öllum greinum og efla þau sem fyrir
eru.
Skipulagsmál
Ragnar
Sverrisson
kaupmaður