Fréttablaðið - 06.05.2010, Blaðsíða 28

28 6. maí 2010 FIMMTUDAGUR
Uppbygging lífeyrissjóða er eitt af því sem best hefur
tekist hjá Íslendingum undan-
farna áratugi. Í sjóðunum eru
nú samtals rúmlega 1.800 millj-
arðar króna og fáar þjóðir hafa
byggt upp sambærilegan sparnað
til þess að standa undir lífeyris-
greiðslum í framtíðinni. Einung-
is Holland og Sviss eru sambæri-
leg við Ísland en þessi þrjú ríki
eiga sparnað í lífeyrissjóðum sem
nemur 120-130% af landsfram-
leiðslu en önnur ríki standa þeim
langt að baki. Umhugsunarvert
er að bera saman stöðu Íslands
og Grikklands. Grikkland engist í
djúpri kreppu meðal annars vegna
ákvarðana skammsýnna stjórn-
málamanna sem lögleiddu lífeyr-
iskerfi á kostnað skattgreiðenda
sem engin leið er að standa undir.
Grikkir eiga enga lífeyrissjóði.
Ómálefnaleg gagnrýni
Lífeyrissjóðir á vegum aðila vinnu-
markaðarins hafa að undanförnu
sætt mikilli ágjöf. Einkum hafa
sjóðir á vegum Samtaka atvinnu-
lífsins og verkalýðshreyfingar-
innar orðið fyrir ómálefnalegri
gagnrýni eða beinlínis rógburði.
Lífeyrissjóðirnir þurfa vissulega
að þola gagnrýni og sæta aðhaldi.
Gagnrýnin þarf hins vegar að vera
málefnaleg og leiðbeinandi um
hvert skuli stefnt.
Skoða verður heildarstöðuna
Lífeyrissjóðirnir hafa tapað á
fjárfestingum sínum í kjölfar
bankahrunsins. Annað var nán-
ast útilokað. Að mati Efnahags-
og framfarastofnunar Evrópu
(OECD) var ávöxtun lífeyris-
sjóða neikvæð um 23% árið 2008 í
aðildarríkjum þess sem er svipað
og gerðist á Íslandi. Á Írlandi var
ávöxtun neikvæð um 40% og 33%
í Bandaríkjunum. Oft gleymist
að lífeyrissjóðirnir höfðu hagn-
ast verulega á árunum á undan
og þegar upp er staðið er staðan
ekki svo afleit. Lífeyrissjóðirnir
störfuðu á markaði eins og hverj-
ir aðrir fjárfestar og voru þol-
endur hrunsins en ekki gerendur.
Lífeyrissjóðirnir eiga það sam-
eiginlegt með helstu fjármála-
fyrirtækjum heimsins að hafa
tapað þúsundum milljarða króna
á íslensku bönkunum sem á tíma-
bili voru taldir meðal bestu fjár-
festingarkosta.
Mistök lífeyrissjóðanna
Mestu mistök lífeyrissjóðanna
hafa líklega verið að efla ekki
nægilega eignastýringadeildir
sjóðanna. Meiri vinna við grein-
ingu á einstökum fjárfestingar-
kostum hefði leitt til gagnrýnni
ákvarðana, einkum varðandi
fjárfestingar í skuldabréfum.
Það er svo eftir öðru að þeir sem
áður gagnrýndu sjóðina fyrir of
háan rekstrarkostnað og kostnað
við eignastýringu skuli nú vera
fremstir í flokki þeirra sem gagn-
rýna sjóðina vegna tapaðra fjár-
festinga.
Ábyrg stjórnun
Samtök atvinnulífsins og verka-
lýðshreyfingin standa af fullri
ábyrgð að stjórn lífeyrissjóða á
þeirra vegum. Þess vegna víkja
stjórnir sjóðanna sér ekki undan
sársaukafullum skerðingum á rétt-
indum þegar fjárfestingar sjóð-
anna ganga ekki vel. Fyrir sjóðina
er ekki hægt að safna upp yfir 500
milljarða reikningi á skattgreið-
endur framtíðarinnar eins og gerst
hefur í sjóðum sem stjórnmála-
menn okkar bera ábyrgð á. Ábyrgð
stjórnmálamanna á lífeyrissjóðun-
um er ávísun á gríska ástandið.
Þá er heldur ekki lausn á núver-
andi vanda að taka upp svokallað
sjóðfélagalýðræði. Nokkrir slíkir
sjóðir starfa hér á landi og hafa
ekki sýnt betri árangur í fjár-
festingum, ekki ástundað betri
stjórnarhætti og um þá hefur alls
ekki ríkt friður. Þvert á móti. Ef
almennu lífeyrissjóðirnir yrðu
settir undir slíkt fyrirkomulag
væri yfirvofandi hætta á því að
litlir hópar, með þrönga sérhags-
muni að leiðarljósi, myndu yfir-
taka sjóðina. Fljótlega yrði ríkið
alls ráðandi í þróun lífeyrismála
með fyrirsjáanlegu ábyrgðarleysi.
Líklegasta þróunin yrði fráhvarf
frá sjóðssöfnun í átt til gegnum-
streymis með skelfilegum afleið-
ingum fyrir lífeyrisþega.
Iðgjöld til almennra lífeyris-
sjóða undir forystu aðila vinnu-
markaðarins hafa verið hækkuð í
kjarasamningum til þess að mæta
hærri ævilíkum lífeyrisþega og
fjölgun öryrkja. Svigrúmi til
launahækkana í kjarasamningum
hefur verið varið til þess að búa í
haginn fyrir lífeyrisþega framtíð-
arinnar, bæði með auknum fram-
lögum atvinnulífsins í sameign og
séreign, og skattbyrði framtíðar
kynslóða þannig verið stillt í hóf.
Breytt hefur verið úr jafnri í ald-
urstengda réttindaávinnslu til þess
að mæta breyttri aldurssamsetn-
ingu sjóðfélaga. Sjóðirnir hafa sett
sér reglur um starfshætti og siða-
reglur.
Áratuga farsæl uppbygging
Almenna lífeyrissjóðakerfið bygg-
ir á því að hægt sé að velja um til
hvaða lífeyrissjóðs er greitt. Síðan
er þar til viðbótar heimild til þess
að gera kjarasamninga sem kveða á
um greiðslu í tiltekinn lífeyrissjóð
enda er almennt samningsfrelsi
í landinu. Í gegnum tíðina hefur
verið góð samstaða um það milli
aðila almenna vinnumarkaðar-
ins að gera þannig kjarasamninga
enda hefur hinn ábyrgi hluti lífeyr-
iskerfisins verið þróaður meira og
minna á þeim forsendum á síðustu
40 árum. Fjölmargir einstaklingar
velja svo að greiða til lífeyrissjóða
á vegum aðila vinnumarkaðarins
án þess að vera skyldugir til þess.
Óábyrgu tali um óheyrilegt sukk
og óráðsíu, spillingu og annað slíkt
innan lífeyrissjóða á ábyrgð aðila
vinnumarkaðarins er vísað á bug.
Ég leyfi mér að fullyrða að enginn
þeirra sem nú situr í stjórn lífeyr-
issjóðs á vegum Samtaka atvinnu-
lífsins hefur sem stjórnarmaður í
lífeyrissjóði þegið boðsferðir eða
gjafir frá viðskiptaaðilum sjóð-
anna.
Aðilar vinnumarkaðarins
munu verja lífeyrissjóðina
Við lifum í samfélagi sem er svo upptekið af holdafari að stúlk-
ur allt niður í níu ára aldur fara í
megrun og fjöldi íslenskra stúlkna
er lagður inn á átröskunardeildir
spítala á hverju ári. Ýmislegt í
samfélagi okkar ýtir undir þessi
alvarlegu vandamál. Rannsóknir
sýna að konur sem skoða myndir
af kvenlíkömum eins og þeir birt-
ast í tískutímaritum og tónlist-
armyndböndum upplifa gjarnan
í kjölfarið óánægju með líkama
sinn. Óánægja kvenna með eigin
líkamsvöxt, sem er svo algeng að
hún er dæmigerð í okkar samfé-
lagi, er einn helsti áhættuþáttur
átraskana.
Í umfjöllun fjölmiðla um konur
sem hafa grennt sig er alla jafna
gengið út frá því að hamingjuna
sé að finna í mjórri kroppi. Hug-
myndinni um að það sé slæmt að
vera í þéttari kantinum en gott að
vera grannur er þannig haldið að
okkur úr öllum áttum, sem leiðir
til óttablandinna viðhorfa gagn-
vart mat og þyngd og fordóma
í garð feitra. Til að mynda hafa
rannsóknir sýnt að margir telja
þéttvaxna einstaklinga heimsk-
ari og með minni viljastyrk en
léttara fólk.
Mikil þörf er því fyrir viðburði
á borð við Megrunarlausa dag-
inn (International No Diet Day)
sem haldinn er í dag. Til dagsins
var stofnað í Bretlandi árið 1992
í því augnamiði að berjast gegn
megrun, átröskunum og fordóm-
um í garð feitra og vekja athygli
á skaðlegum áhrifum útlitsdýrk-
unar. Á þessum degi er fólk hvatt
til að fagna margbreytilegum lík-
amsvexti og lýsa yfir opinberum
frídegi frá hugsunum um megr-
un og líkamsvöxt. Einnig er fólk
hvatt til að minnast fórnarlamba
átraskana og hættulegra megrun-
araðferða sem eru bein afleiðing
ríkjandi samfélagsviðhorfa gagn-
vart holdafari. Einungis með því
að breyta okkar eigin viðhorfum
getum við breytt þeim viðmiðum
sem tíðkast í samfélaginu. Með
því að vera meðvituð um að feg-
urð og hreysti megi finna í ýmiss
konar líkamsgerðum aukum við
sjálfstraust okkar og kvennanna
í kringum okkur og drögum úr
fitufordómum okkar og annarra.
Og með því að stunda heilbrigðar
lífsvenjur, ánægjulegar og öfga-
lausar, erum við jákvæðar fyrir-
myndir fyrir börn og viðkvæma
einstaklinga.
Í ár munum við sem stöndum
að Megrunarlausa deginum halda
til í verslunarmiðstöðvum höfuð-
borgarsvæðisins og bjóða gestum
og gangandi að stíga á hina stór-
skemmtilegu Vei! vigt, sem sýnir
jákvæðar staðhæfingar í staðinn
fyrir kílóatölur. Það er von okkar
að með þessum hætti fáir þú, les-
andi góður, loksins réttu skilaboð-
in frá umhverfinu, sem eru þau að
þú ert frábær og heillandi sama
hversu mikið þú vegur. Upphefj-
um fegurð og fjölbreytileika mis-
munandi líkamsvaxtar í dag (og
alla aðra daga)!
Upphefjum fegurð og
tökum frí frá megrun
Staða lífeyrissjóðanna
Vilhjálmur Egilsson
framkvæmdastjóri
Samtaka atvinnulífsins
Oft gleymist að lífeyrissjóðirnir höfðu
hagnast verulega á árunum á undan
og þegar upp er staðið er staðan ekki
svo afleit. Lífeyrissjóðirnir störfuðu á
markaði eins og hverjir aðrir fjárfestar og voru þol-
endur hrunsins en ekki gerendur.
Megrunarlausi dagurinn
Ösp
Árnadóttir
M.A. í hagnýtri
félagssálfræði.
Þegar byrjað var að byggja stífl-una við Kárahnjúka og síðar
álverið á Reyðarfirði streymdi
erlent og innlent vinnuafl austur
á land. Á þeim tíma vantaði vissu-
lega húsnæði fyrir allt þetta fólk og
menn geystust fram á völlinn til að
byggja ný hús og breyta gömlum.
Mörgum hnykkti við þegar sagt
var frá því í fjölmiðlum að búið væri
að afhelga gömlu kirkjuna á Eski-
firði og hún væri til sölu á almenn-
um markaði. Risið hafði nýtt glæsi-
hýsi fyrir helgihald og menningarlíf
á öðrum stað í þorpinu og ekki leng-
ur þörf fyrir gamla guðshúsið.
Ýmsum mætum Eskfirðingum,
öldnum sem ungum, brá og urðu
þeir strax órólegir fyrir hönd gömlu
kirkjunnar sinnar en ekkert varð til
þess að koma í veg fyrir sölu hennar
og var hún seld fyrirtæki sem hafði
látið til sín taka í framkvæmdum
fyrir austan um þessar mundir.
Þótt gamla kirkjan sé friðuð af
Húsafriðunarnefnd ríkisins tókust
nýju eigendurnir á hendur þá miklu
ábyrgð sem fylgir því að eiga friðað
hús, með þeim kvöðum og takmörk-
unum sem því fylgir, en ákváðu
engu að síður að breyta því í íbúðir,
væntanlega fyrir nýbúa vegna hins
mikla uppgangs sem þá var á Aust-
urlandi.
En allir vita hvað gerðist haust-
ið 2008. Efnahagur þjóðarinnar
hrundi, erlent vinnuafl hætti að
streyma til landsins, offramboð
varð á húsnæði fyrir austan sem og
annars staðar, skortur varð á láns-
fé og ekki lengur gróðavænlegt að
standa í byggingaframkvæmdum.
Og nú er gamla kirkjan á Eskifirði
einnig að hruni komin. Í nokkur
ár hefur hún staðið nánast opin og
óvarin fyrir veðri og vindum. Byrj-
að var á því að fjarlægja allar inn-
réttingar og innanstokksmuni og
höggva sjálfar kirkjutröppurnar
í spað. Og síðan hefur lítið gerst.
Mikil er ábyrgð eigenda hennar
og getur maður bara vonað að þeir
skilji og skynji ábyrgð sína og forði
þessu indæla, gamla húsi frá glötun,
sem þeim auðvitað ber að gera.
Flestir eru sammála um að mikil
menningarverðmæti séu fólgin í
gömlum kirkjum víðs vegar um
landið og mörg þorp og sveitarfé-
lög eru svo lánsöm að margar af
þessum byggingum hafa verið gerð-
ar upp, öllum til yndis og ánægju.
Þessi uppgerðu guðshús glitra eins
og perlur í umhverfi sínu á meðan
gamla kirkjan á Eskifirði stendur
eins og veðraður, gamall skúr og
bíður örlaga sinna. Hvers á hún að
gjalda?
Nú á tímum kreppu og skip-
brots lítillar þjóðar er mikilvægt
að huga að raunverulegum verð-
mætum og gildum þessarar sömu
þjóðar. Ég vona að eigendur kirkj-
unnar axli sína ábyrgð og komi í
veg fyrir að kirkjan fari forgörð-
um. Eins furðar maður sig á því að
sveitarfélagið og þjóðkirkjan sem
og velunnarar kirkjunnar og áhuga-
menn um varðveislu gamalla húsa
almennt skuli ekki láta málið til sín
taka með einhverjum hætti. Ef sið-
ferðislegar og lagalegar skyldur við
andleg og menningarleg verðmæti
þjóðarinnar duga ekki sem hvati má
benda á að ferðamenn, sem eiga nú
að bjarga fjárhag landsins, koma til
að sjá gamlar, fallegar byggingar,
ekki galtómar steinsteypublokkir
og veðraða skúra. Það er því sama
hvernig maður lítur á málið; gömlu
kirkjunni á Eskifirði verður að
bjarga.
Gamla kirkjan á Eskifirði
Afleiðingar góðærisins
Hilda G.
Birgisdóttir
þýðandi