Fréttablaðið - 08.05.2010, Síða 32

32 8. maí 2010 LAUGARDAGUR
yfirmaður þjóðkirkjunnar, en það
eru ákveðnir samningar í gangi á
milli ríkis og kirkju. Mín aðkoma
einskorðast af því að ég lagði fram
frumvarp þar sem lagt er til að ein
hjúskaparlög gildi fyrir alla. Þar
er gert ráð fyrir því að ef prestur,
vegna trúarsannfæringar sinnar,
treystir sér ekki til að vígja við-
komandi par, þá geti hann neitað
því.
Hjónabandið er borgaraleg
stofnun og löggjafinn verndar það
umfram önnur sambúðarform með
ákveðnum réttindum. Allt tal um
aðskilnað ríkis og kirkju, eða að
taka vígsluheimildir algjörlega frá
prestum, er þessu frumvarpi óvið-
komandi. Það er bara sér umræða
og ekki forsenda þess að þetta mál
nái fram að ganga.
Þetta mál er í rauninni bara eðli-
legt framhald af öllu sem hefur
verið gert. Samkynhneigðir mega
ættleiða, af hverju ættu þeir ekki
að mega giftast? Ég bara spyr.“
En eru mannréttindi ekki óháð
skoðunum? Við mundum ekki neita
að gifta mann af því að hann er af
ákveðnum kynþætti til dæmis.
„Nei, nei. En það breytir því ekki
að fólk getur haft ákveðin viðhorf.
Það eru skiptar skoðanir um þetta
og við verðum að horfast í augu við
að hér er engin skoðanalögregla. Ég
held að þú náir ekki neinni fram-
þróun með því að segja við fólk sem
er annarrar skoðunar að það eigi
bara að þegja. Það skiptir ekki um
skoðun við það að þegja.“
Verðum að gæta mannréttinda
Torskilið er hugtakið forvirkar
rannsóknarheimildir. Er þetta ekki
bara annað hugtak yfir njósnir?
„Nei, ég hef einmitt ekki viljað
setja þetta í þann farveg. En það
þarf að berjast gegn skipulagðri
glæpastarfsemi sem til skamms
tíma var ekki til í huga okkar sem
hluti af Íslandi. Því miður er það
þannig nú. Á stjórnvöldum hvílir
sú skylda að upplýsa almenning um
það sem er að gerast í þeim mæli
sem þau geta það.
Þetta er heldur ekki þannig að
við ætlum að fara að skella heim-
ildunum á á morgun. Við þurfum
að fara í gegnum ákveðna vinnu.
Ef framkvæmdavaldið gerir tillögu
um að lögreglan fái þessar heimild-
ir þá verður líka að gera grein fyrir
því af hverju, í hvaða tilvikum og
í hvaða tilgangi. Og undir hvaða
eftirliti.“
Ragna segir grundvallaratriði að
gætt sé að mannréttindum. Ísland
sé lítið land og eigi að geta barist
gegn skipulagðri glæpastarfsemi
og mansali. „Við erum fámenn þjóð
og við eigum að ráða við þetta. Við
þurfum bara að gera upp við okkur
hvaða aðferðum við ætlum að beita
og við þurfum að gæta mannrétt-
inda. Það er alveg skýrt.
Þessi umræða er ekki sett fram í
því ljósi að það eigi á nokkurn hátt
að ganga á hlut mögulegra sakborn-
inga. Í þessu sambandi verður þó
að hafa í huga að það er skylda
stjórnvalda líka að tryggja almenn-
ingi það umhverfi að honum steðji
ekki hætta af skipulögðum glæpa-
samtökum, til dæmis. Stjórnar-
skráin verndar félagafrelsi en hún
verndar ekki félög sem hafa bein-
línis ólögmætan tilgang. Því ætti
stjórnarskráin að halda hlífiskildi
yfir slíkum samtökum?“
En hvað þýðir þetta hugtak, for-
virkar rannsóknarheimildir?
„Það er þá þannig að lögregla
hefði heimild til að rannsaka
ákveðna háttsemi eða ákveðin
atriði án þess að það sé rökstudd-
ur grunur um eitthvert tiltekið
afbrot.“
En skilurðu þá sem óttast að
þarna sé ríkið að hafa óeðlilegt
eftirlit með þegnum sínum?
„Já, ég skil það. Þess vegna segi
ég að það verður auðvitað að búa
svo um hnútana að það sé eftirlit
með þessari beitingu aðgerða, það
er algjör nauðsyn. Það má koma því
eftirliti við á ýmsan hátt. Það getur
verið í höndum dómstóla eða sér-
skipaðrar þingnefndar, þannig að
fólk treysti því að það séu fleiri en
einn sem skoða þetta.“
Uppákoma í dómsal
Ragnar Aðalsteinsson hæstaréttar-
lögmaður sakaði lögreglu og hér-
aðsdómara um mannréttindabrot,
þegar áhorfendum var vísað úr
þinghaldi og tveir handteknir. Hef-
urðu skoðað það mál?
„Fyrst vil ég segja að heimildir
dómara til að stjórna sínu þinghaldi
eru mjög ríkar. Hann getur í raun-
inni stjórnað þessu eins og hann
vill og framkvæmdavaldið hefur
ekkert um það að segja. En síðan
koma þessar ásakanir um mann-
réttindabrot fram á meðan lög-
reglan kveðst hafa verið tilkölluð
og aðeins að gera sína skyldu. Það
þarf að kanna hvað gerðist í raun
og veru.
Ég hef sent bréf lögmannsins til
lögreglustjórans í Reykjavík til að
fá hans sjónarmið og fengið erindi
frá dómstjóranum í Reykjavík. Ég
sem æðsti yfirmaður lögreglunn-
ar er bara að athuga hvort það
sé ekki allt í lagi hjá mínu fólki;
hvort lögreglan geri ekki bara það
sem henni er heimilt lögum sam-
kvæmt. Ég hef sagt að við verð-
um að vera óhrædd við að skoða
það sem við gerum og það er ég
að gera núna.
En í sambandi við þetta að þá
vissulega rúmar þingsalurinn ekki
nema ákveðinn fjölda af áhorfend-
um. Ef það er þannig að fleiri hafa
áhuga á réttarhöldunum þá hefði
ég talið að dómstóllinn ætti að taka
það til skoðunar. Er ekki hægt að
miðla réttarhaldinu ef fleiri en
þeir sem fá sæti hafa áhuga?“
En hvað segirðu um ákærurnar
um árás á Alþingi?
„Ég tjái mig ekkert um þær.
Ákæruvaldið er rifið frá ráðu-
neytinu einmitt með það í huga að
ákæra sé óháð því hvort viðkom-
andi á vini í ráðuneytinu eða ekki.
Ég bendi þó á það að ef löggjafar-
valdið er ósátt við grein hegning-
arlaganna um þinghelgi, þá er það
auðvitað í höndum löggjafans að
taka það til athugunar.“
Ekki með reiði að leiðarljósi
Rannsóknarskýrslan hefur verið
mærð mjög og ekki að ástæðu-
lausu. Hvernig nýtist hún okkur
best að þínu mati?
„Í fyrsta lagi er mjög mikilvægt
að ákæruvaldið fari í gegnum
skýrsluna. Það er mjög mikilvægt
að skýrslan komi fram og hún er
eins og hún er, því hún er svo
berorð. Það er nauðsynlegt fyrir
okkur, því að við sem samfélag
viljum fá að vita hvað gerðist og
það kemur fram í skýrslunni.
Það er mikilvægt að við finn-
um okkur leiðir til að vinna okkur
út úr skýrslunni og bætum okkar
samfélag. Við getum verið reið
í ákveðinn tíma en það geng-
ur ekki að við séum bálreið til
lengdar. það kemur ekkert út úr
því, eða öllu heldur kemur miklu
meira út úr því að við reynum að
vinna okkur út úr skýrslunni með
uppbyggilegum hætti.
Ég held að hver verði að taka
til í sínum ranni, til dæmis ráðu-
neytin. Sú vinna er hafin í ýmsum
ráðuneytum, en það verður að vera
alveg skýrt að þau taki þetta til sín
og við notum skýrsluna til að bæta
okkar stjórnsýslu, breyta ýmsum
hlutum og byggja upp agaða stjórn-
sýslu. Við reynum að vinna okkur
út úr þessu.
Það er skiljanleg reiði í ákveðinn
tíma, en það gengur ekki að vera
reiður til lengdar. Það er hin stóra
áskorun fyrir okkur sem samfé-
lag; við verðum að vinna okkur út
úr þessu saman. En ef við gerum
það með reiðina að leiðarljósi þá er
ekki víst að við náum mjög langt.
Reiðin er mikið bál.“
FRAMHALD AF SÍÐU 30
Hvernig finnst þér Íslendingar standa sig hvað
varðar flóttamenn?
„Ég sagði nú strax í fyrra að við gætum gert
betur og við höfum unnið að því að bæta
framkvæmd þessara mála og laga það sem við
töldum okkur geta lagað innan gildandi laga og
reglna. Ég hef lagt fram frumvarp um aukin rétt-
indi til handa hælisleitendum og vonast auðvitað
til að það verði samþykkt. Þá erum við komin á
par við það sem gerist í nágrannalöndunum, vil
ég meina.“
Af hverju erum við ekki löngu komin þangað?
„Því get ég í raun ekki svarað. Ég fór strax að
vinna að þessum málum í minnihlutastjórninni
og á þessu er tekið í stjórnarsáttmálanum. Við
þurfum náttúrlega að glíma við ákveðin úrlausn-
aratriði því við erum þátttakendur í Dyflinnar-
samstarfinu. Þetta er alþjóðlegt samstarf sem
byggist á því að umsögn um hælisleitanda sé
bara til umfjöllunar í einu landi, ekki sé hægt að
fara á milli og sækja um á mörgum stöðum.
Ef hælisleitandi sækir um í einu landi og fer
svo annað er hann sendur aftur þangað sem
hann kom fyrst. Vandamálið er auðvitað að
aðstæður eru mismunandi. Má í því skyni nefna
land eins og Grikkland. Það er ekki gott að
aðstæður séu svo mismunandi í alþjóðlegu sam-
starfi sem byggist á að aðilar vinni á jafnréttis-
grundvelli og hafa komið sér saman um ákveðið
kerfi. Það samstarf byggir á því að ríki og svæði
búi nokkurn veginn við sambærilegt ástand.“
Nú búum við við þær aðstæður að fátítt er að
við séum fyrsta land flóttamanna. Erum við ekki
bara að þvo hendur okkar af vandamálinu með
þátttöku í Dyflinnar-samstarfinu?
„Ja, við gætum auðvitað litið á það þannig,
en við erum nú samt þátttakendur í þessu. Við
höfum ákveðið að í ákveðnum tilvikum víkjum
við frá þessu, eins og til dæmis með Grikkland.
Mínar tillögur ganga í rauninni bara út á að
við tökum á móti fleiri hælisleitendum. Það er
markmið frumvarpsins, ekki að leysa flótta-
mannavanda Evrópu.“
Ragna segir siðferðilega skyldu þjóða að
taka þátt í lausn vandans. Hælisleitendur geti
verið í mikilli neyð og þurft á aðstoð að halda.
Því miður sé skuggahlið á því og fólk geti verið
að villa á sér heimildir. „Við eigum þó ekki að
byggja kerfið upp þannig að mögulega sé við-
komandi ekki hælisleitandi. Við eigum einmitt
að byggja kerfið á því að hælisleitendur njóti
vafans.“
Eftirbátar nágrannalandanna í málefnum flóttamanna
EFLIR EMBÆTTIÐ Ragna mun
leggja til við ríkisstjórn að
embætti sérstaks saksóknara
verði eflt. Þá er verið að skoða
leiðir til að efla dómsvaldið.
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/A
N
TO
N