19. júní - 19.06.2005, Blaðsíða 12

konur og viðskipti
Hvar eru konurnar
í íslensku viðskiptalífi?
Daglega bera fjölmiðlar á
borð urmul frétta af ís-
lensku viðskiptalífi. Um-
fjöllun um hagnaðartölur
og veltu, kaup og sölu fyr-
irtækja, framgang og útrás
íslenskra fjárfesta og oftar
en ekki valdabaráttu innan
viðskiptalífsins hér á landi
er fyrirferðarmikil.
Síður dagblaða, fréttatímar útvarps
og sjónvarps og aðrir spjallþættir
skarta viðtölum við stjórnendur fyrir-
tækja, framkvæmdastjóra og ráðherra
í stöðugri umfjöllun sinni um íslenskt
viðskiptalíf. Enda ekki furða, því mikill
uppgangur er í íslensku atvinnulífi og
miklar breytingar hafa orðið undanfar-
in ár á fjármagnsmarkaðnum. Bankar
hafa einkavæðst, hagnaður margra
fyrirtækja hefur aldrei verið meiri og
nýr hópur fjármagnseigenda hefur
sprottið fram á stuttum tíma. Fram-
gangur og fjárfestingar íslenskra fyrir-
tækja á erlendri grundu er með ólík-
indum.
Það er samt eitthvað bogið við þetta
allt saman, það er eitthvað sem vantar
... kannski er það sú staðreynd að mitt
í allri umfjölluninni, talnaflækjunni og
hugtakasúpunni örlar varla á konum
og varla er rætt við konur um viðskipti.
Hvorki í viðtölum, á forsíðum eða þeg-
ar spurt er um álit á breytingum í við-
skiptalífinu í spjallþáttum. Enda ekki
von því konur virðast ekki halda um
stjómartauma íslensks viðskiptalífs
nema ef vera skyldi sjálfur iðnaðar- og
viðskiptaráðherra. Tölurnar tala sínu
máli. I 300 stærstu fyrirtækjum lands-
ins eru aðein 23 konur framkvæmda-
stjórar eða um 8% (skv. uppfærðum
tölum Frjálsrar verslunar). Konur
reka um fimmtung fyrirtækja í landinu
og af nýskráðum hlutafélögum og
einkahlutafélögum voru karlar í for-
svari 80% þeirra árið 2003 og 79% þeir-
ra fyrstu sex mánuði ársins 2004 (Hag-
tíðindi 2004). Hlutfall kvenna í stjóm-
um fyrirtækja sem skráð em á hluta-
bréfamarkaði er 5%. Þá er 97,7%
stjómarmanna þeirra 15 fyrirtækja
sem skráð eru í Kauphöll Islands karl-
menn (Hagstofa íslands 2004).
I mars sl. kom út skýrsla á vegum
iðnaðar- og viðskiptaráðuneytis og
Byggðastofnunar um eignarhald og
stöðu kvenna í íslensku atvinnulífl, en
skýrslan er framlag íslands til Evr-
ópuverkefnisins „Konur og eignarhald
í viðskiptum og landbúnaði", sem unnið
12
er innan rammaáætlunar Evrópusam-
bandsins um jafnrétti kynjanna. Sams
konar úttekt var gerð í fjórum öðrum
löndum, Noregi, Svíþjóð, Grikklandi og
Lettlandi. í skýrslunni kemur m.a.
fram að 25% fyrirtækja í Svíþjóð, 24%
fyrirtækja í Noregi og 14% fyrirtækja í
Grikklandi eru rekin af konum, en töl-
ur skortir í Lettlandi. Atvinnuþátttaka
kvenna á Islandi er mjög mikil, en hér
era þó aðeins 20% fyrirtækja rekin af
konum og flest þeirra eru á sviði versl-
unar og þjónustu.
Þrátt fyrir þessar staðreyndir kem-
ur fram sú skoðun í grein fréttabréfs
Samtaka atvinnulífsins sem Ari Ed-
wald, framkvæmdastjóri samtakanna,
skrifaði 2. júní sl., að markaðurinn sé
kynblindur - að kyn skipti ekki máli í
ójafnri stöðu kynjanna í viðskiptalífinu.
Ari segir í sömu grein eftir að hafa vís-
að í ónafngreinda danska rannsókn
sem sýni að konur séu meiri „örygg-
istýpur" en karlar og spyr hvort fólki
finnist það smánarblettur á íslensku
atvinnulífi þótt karlar „gefi hærri laun-
um meiri gaum“ eins og hann orðar
það. Eg veit ekki með ykkur, kæra les-
endur, en ég held að konur gefi einmitt
hærri launum alveg nægan gaum, þ.e.
þrái alveg jafn heitt og karlar að fá
hærri laun.
Samkvæmt niðurstöðum skýrslunn-
ar telja konur í atvinnulífinu að at-
vinnuráðgjöf og bankakerfi séu sniðin
að þörfum hefðbundinna karlagreina.
Mikilvægt sé að aðstoð og fagleg ráð-
gjöf standi konum til boða og að skapa
þurfi vettvang sem tengir saman fjár-
festa og konur með góðar viðskipta-
hugmyndir.
I kynningu aðalhöfundar skýrslunn-
ar, Sigríðar Elínar Þórðardóttur, kom
fram að hugsanlegar ástæður þess að
færri konur en karlar reki fyrirtæki
séu kynbundið námsval, skortur á fyr-
irmyndum og að stoðkerfi atvinnulífs-
ins sé sniðið að atvinnugreinum karla.
Kynbundið námsval getur þó varla
skýringin því síðustu 10 ár hafa konur í
viðskiptanámi við Háskóla Islands ver-
ið fjölmennari en karlar.
En hver er þá skýringin á fjarveru
kvenna úr íslensku atvinnulífi?
19. júní leitaði svara hjá konum sem
tengjast viðskiptalífinu með einum eða
öðram hætti.
Kristrún Heimisdóttir, lögfræðingur
Samtaka iðnaðarins, hélt nýverið er-
indi á ráðstefnunni Tengslanet II: Völd
til kvenna. Þar fjallaði hún um bága
þátttöku kvenna í atvinnulífinu.
Kristrún segir að þegar fjármagns-
flutningar vora gefnir frjálsir til og frá
íslandi í tengslum við EES-samningin
í kringum 1994, þá hafi orðið söguleg
tímamót í íslensku viðskiptalífi. Hún
telur að það skref sé vanmetið.
„En það sem þetta leiddi af sér var
að það varð miklu meira framboð á
fjármagni heldur en áður. Fjármagn,
sem áður var erfitt að ná í, varð við
þetta einhvern veginn miklu aðgengi;
legra og meira framboð var á því. I
raun og vera var einkavæðing bank-
anna að mörgu leyti eðlilegt framhald
af frelsi í fjármagnsflutningum. Þetta
leiddi til þess að í staðinn fyrir að póli-
tísk tengsl við pólitíska fulltrúa í
bankaráðum réðu því hverjir hefðu
lánstraust í bönkum, þá var komið til á
einhvern hátt nýtt kerfi. Það er um-
hugsunarefni, þegar fram kom fjöldinn
allur af nýjum fjármagnseigendum
sem nutu lánstrausts og viðskiptavel-
vilja í bönkunum til að byggja upp fyr-
irtæki hvort sem var á alþjóðavísu eða
hér heima, hvers vegna svona fáar kon-
ur vora í þeim hópi. Eg velti því fyrir
mér hvort spurt hafi verið þeirrar
spurningar. Eg fullyrði að ég hef hvor-
ki rekist á það, hvorki í rannsóknum
eða í fjölmiðlaumfjöllun og einhvern
veginn finnst mér það ótrúleg tíma-
skekkja að það geti orðið svona mikil
breytingar í kringum aldamótin 2000
án þátttöku kvenna."
Konur virðast ekki hafa
aðgang að trausti
Þegar Kristrún er spurð að því hvers
vegna ungir karlar séu frekar valdir í
æðstu stjórnunarstöður á meðan konur
komi lítið að stjórn fyrirtækja, segir
hún að líklega skipti margir þættir
máli.
„En það sem mér finnst vera veiga-
mest er að þegar maður spyr mikils-
metna menn sem sitja í bankaráðum
eða í stjórn lífeyrissjóða eða era for-
ystumenn í atvinnulífinu um hvers
vegna svo fáar konur era í stjórnunar-
stöðum, þá svara þeir yfirleitt með
þeim hætti að þessir ungu menn njóti
trausts. Þá veltir maður því fyrir sér
hvað þetta traust sé. Eru það skýrar
aðferðir eða viðmið sem hægt er að
benda á sem liggja að baki mælanlegs
trausts? Það er miklu erfiðara að finna
út hvað þetta svokallaða traust snýst
um í raun og vera. Traustið er það
sama og credit á ensku sem hefur tví-
þætta merkingu, það þýðir að þú hefur
lánstraust en líka að þú nýtur almenns
trausts. Þetta er það sem traustið
byggist á og einhven-a hluta vegna
hafa karlmenn miklu greiðari aðgang
að þessu trausti heldur en konur. Ég
held að þetta snúist ekkert um það að
minna sé leitað til kvenna en karla til
að stjórna fyrirtækjum. Ég held að
þetta sé spuming um aðgang að heimi
þar sem þú þarft að vita aðgangsorðið.
Þegar heimurinn byggist á hugtakinu
traust þá held ég að þær konur sem
knýja dyra finni fyrir því að það er
ekki auðvelt að finna út hvert aðgangs-
orðið er, né vita hvernig maður vinnur
sér inn traust vegna þess að ég held að
traust gangi í einhvers konar erfðir á
þann hátt að málsmetandi menn velji
unga menn sem arftaka sína. Ég held
að það sé mjög erfitt fyrir ungar konur
að nálgast þessa menn með sama hætti
og ungir karlmenn geta gert.“
Kristrún segist halda að konur séu
ekki eins duglegar og karlar að mynda
sér hagnýt tengslanet og að konuv
kunni ekki að mörgu leyti eins vel að
nýta sér persónuleg tengsl til að hagn-
ast á þeim.
„Ég held að persónuleg tengsl kven- :
na séu frekar notuð til að styðja hver
við aðra í einkalífi og þegar fjölskyldu-
aðstæður eru erfiðar og svo framvegis-
Ég veit að ungar konur sem vilja brjó-
ta sér leið inn í viðskiptalífið þora frek-
ar að hringja í konu og spyrja ráða. En
ég held að tengslamyndunin skipti í
raun og vera ekki svo miklu máli á
meðan það era ekki fleiri konur i
stjórnum fyrirtækja eða í fram-
kvæmdastjórn fyrirtækja. Ég held að
þetta ráði ekki úrslitum, vegna þess að
konur verða að komast inn fyrir, þær
verða að kunna aðgönguorðið að við-
skiptalífinu til að notfæra sér tengsla-
netið. Staðreyndirnar sjálfar um þátt-
töku kvenna í viðskiptalífinu eru svo
sláandi og tölurnar eru svo ofboðslega
lágar, sérstaklega ef skoðuð eru fyrir-
tæki í sjávarútvegi og iðnaði þá snar-
lækkar talan.
Það er líka svo oft í þessari umræðu
að konur sjálfar eru þeirrar skoðunar
að konur séu ekki komnar alla leið. Það
séu mun fleiri karlar í þeim greinum
sem virðast skipta máli eins og lög"
fræði, verkfræði eða viðskiptafræði en
það sé í þann mund að breytast þvl
konur séu orðnar fleiri í háskólanámi-
Þessi kenning gengur engan veginu
upp því staðreyndin eru sú að þegar
ungu forstjórarnir námu sína við-
skiptafræði, þá voru konur í sambæri-
legu námi við Háskóla Islands fleiri
heldur en karlar í sama námi. Þannig
að það er útilokað að hugmyndin gang1
upp að fleiri konur í viðskiptatengdu
námi skili sér í fjölgun þeirra í stjórn-
um.“
Kristrún er spurð hvort fáar kven-
fyrirmyndir í mikilli fjölmiðlaumfjöllun
um íslenskt viðskiptalífi skipti máli.
„Þegar maður stendur frammi fyrú'
raunverulegu vali eins og þegar konur
reyna að ráða fram úr vandamálum
þegar spenna verður til á milli vinnu og
einkalífs, þá verða konur sem ná uð
kljúfa þessa spennu ótrúlega miklai'
fyrirmyndir. Þetta er einhver múr sem
þarf að rjúfa en þegar hann rofnar þa
verður þetta foss sem rýfur sterkustu
stíflur. Fyrimyndir myndu skiptíl
miklu máli í því að vera múrbrjótaT
fyrir aðrar konur sem vilja starfa í við-
skiptalífinu."