19. júní - 19.06.2005, Blaðsíða 33

launamunurinn
arfélögum, markvissa upplýsingamiðl-
Utl í fjölmiðlum um kynbundinn launa-
•ýun og orsakir hans, starfsmat og
akvæði í jafnréttislögum um launajafn-
retti og jafnréttisáætlanir þar sem tek-
'ð er á launamun karla og kvenna.
»Ef við tökum til að mynda lög um
launajafnrétti, þá eru Svíar með
akvaaði um að atvinnurekendum með
fO eða fleiri starfsmenn beri að taka
saman upplýsingar á hverju ári um
kynbundinn launamun og gera áætlun
Um hvernig draga eigi úr honum, þan-
Ulg að markmiðið um sömu laun fyrir
sambærilega vinnu náist. Upplýsingar
U|n kostnað og tímasetningar aðgerða
e.Jga að koma fram í þessum áætlunum.
A flestum Norðurlöndunum hefur ver-
farið út í starfsmat en markmið þess
er að tryggja sömu laun fyrir jafn
verðmæt störf. Starfsmatið er talið
áfangursríkt tæki til að leiðrétta kyn-
uundinn launamun en þykir hins vegar
erfitt í framkvæmd, dýrt og eingöngu á
‘®ri stórra ríkisrekinna fyrirtækja eða
stofnana, þar sem engin launaleynd
ríkir.“
Hverju telur þú að samræming
•Uælinga á kynbundnum launamun
&eti áorkað í umræðunni um launa-
*nun?
»Ég tel að samræming muni leiða til
Pess að menn (fólk) afneiti síður að
kynbundinn launamunur sé til staðar á
lslenskum vinnumarkaði. íslendingar
eru fljótir að grípa til persónubundinna
skýringa til að réttlæta kynbundinn
•uunamun og slíkar skýringar gera
mörgum konum erfitt fyrir í barátt-
unni fyrir launaleiðréttingu. Samhæfð-
ar mælistikur á kynbundinn launamun
á Norðurlöndunum munu einnig varpa
Ijósi á stöðu einstakra landa hvað
launajafnrétti varðar. Niðurstöður
samanburðar á t.d. stærðargráðu kyn-
bundins launamunar á Norðurlöndun-
um eru mikilvægar sem tæki til að
þrýsta á stjórnvöld, aðila vinnumark-
aðarins og atvinnurekendur um mark-
vissar aðgerðir. I dag eru ekki til sam-
bærilegir mælikvarðar á kynbundinn
launamun á Norðurlöndunum. Mis-
jafnt er hvort löndin nota heildarlaun
eða regluleg laun og hvort leiðrétt sé
fyrir reglulegar vinnustundir (án yfir-
vinnu) eða unnar vinnustundir (með yf-
irvinnu).
Þessi munur á launum og vinnutíma
skekkir samanburð á launamun karla
og kvenna á Norðurlöndunum. Þær
tölur sem við höfum frá hagstofunum
um óleiðréttan kynbundinn launamun
á Norðurlöndunum eru líka góð vís-
bending um þróunina og þær sýna að
lítil sem engin breyting hefur orðið á
því tímabili sem verkefnið nær til eða
frá 1998. M.ö.o. umtalsverður launa-
munur karla og kvenna er orðinn að
nokkurs konar „náttúrulögmáli" á
Norðurlöndunum, þrátt fyrir mikla at-
vinnuþátttöku, aukna menntun kvenna
og stöðugt víðtækari löggjöf sem koma
á í veg fyrir að fólki sé mismunað á
grundvelli kynferðis."
Lilja nefnir að samtök atvinnurek-
enda þrýsti mjög á um að launamunur
karla og kvenna sé leiðréttur fyrir mis-
munandi starfsaldur, menntun og störf
í því augnamiði að bera saman laun
fólks með samsvarandi menntun í sam-
bærilegum störfum. Ein meginástæða
kynbundins launamunar er að konur
og karlar eru ekki í sömu störfum. Töl-
fræðiaðferðin sem notuð er til að leið-
rétta kynbundinn launamun skýrir
hins vegar ekki hvers vegna konur og
karlar eru í mismunandi störfum held-
ur gerir ráð fyrir að valið sé einstak-
lingsbundið eða frjálst. Konur eru hins
vegar í öðrum störfum en karlar og
kvennastörf eru af einhverjum ástæð-
um ekki talin jafn verðmæt og hefð-
bundin karlastörf.
Telur þú að umræðan um mismun-
andi tölur um kynbundinn launamun
geri baráttuna fyrir jöfnum launum
kynjanna erfiðari?
„Já, umræðan á undanförnum árum
hefur snúist of mikið um að finna þætti
sem útskýrt geta launamun karla og
kvenna. Allt til að minnka og jafnvel
eyða launamuninum, þannig að vanda-
málið einfaldlega hverfi.
Samtök atvinnurekenda og margir
hagfræðingar á Norðurlöndunum hafa
að okkar mati gengið of langt í að
reyna að skýra kynbundinn launamun
burt með annars vegar mjög ófull-
komnum upplýsingum um laun og
vinnustundir og hins vegar aðferðum
sem aðeins staðfesta tölfræðilegt sam-
band milli t.d. starfa og launa en gefa
okkur engar skýringar á þessum
tengslum. Við erum komin á leiðar-
enda í þessari tilraun að skýra burt
launamun karla og kvenna með sífellt
fleirum órökstuddum þáttum. Kyn-
bundinn launamunur er afleiðing flók-
ins samspils staðalímynda um karlfyr-
irvinnuna, kynskiptingu vinnumarkað-
arins og kerfisbundins vanmats á
störfum kvenna.
Launajafnrétti snýst fyrst og fremst
um réttlæti en ekki um réttlætingu á
launamismunun.“
Þegar Lilja er spurð um launaleynd
svarar hún því til að henni finnist mjög
mikilvægt að útrýma launaleynd til að
minnka kynbundinn launamun sem
hefur verið alltof lengi við lýði. „Ég
held að hægt væri að ná miklum
árangri ef gegnsæi ríkti hvað varðar
laun á hinum almenna vinnumarkaði. I
dag eru margir atvinnurekendur sér
ómeðvitandi um að þeir hafi brotið lög
með því að greiða mismunandi laun
fyrir sambærilega og í sumum tilfellum
fyrir sömu vinnu, því þeir taka ekki
saman upplýsingar um kynbundinn
launamun í fyrirtækinu sínu.
Margar konur hafa jafnframt mjög
ófullkomnar upplýsingar um laun
karla, þar sem þær vinna á kvenna-
vinnustöðum en þar eru laun oft tölu-
vert lægri en á hefðbundnum karla-
vinnustöðum. Afnám launaleyndar
myndi ósjálfrátt leiða til þess að bæði
konur og karlar gætu farið í launavið-
tal með einhver haldbær rök í fartesk-
inu fyrir því að fá hærri laun. Launa-
leyndin hefur stuðlað að því að kyn-
bundinn launamunur hefur ekkert
minnkað síðastliðin ár.“
eftir Rósu Björk Brynjólfsdóttur
33