19. júní - 19.06.2005, Blaðsíða 22

| vert að minnast á kvennaári_
35 ár
frá stofnun Rauðsokka
Ljósmynd: Gunnar V. Andrésson
Konur á rauðum
sokkum, hittumst
á Hlemmi
klukkan 12.30!
I apríl 1970 þrammaði danskur
kvennahópur er kallaði sig Rpdstrpmp-
erne eftir Strikinu í Kaupmannahöfn
og var skrýddur risabrjóstum, gríðar-
legum höttum, gerviaugnahárum og
rauðum sokkum. Þessi aðgerð vakti
gífurlega athygli fjölmiðla, einnig
hinna íslensku. Fréttir höfðu einnig
borist af aðgerðum kvenna prýddum
rauðum sokkum í New York, en sá
hópur kallaði sig New York Redstoc-
kings og tók til starfa 1968. Hinn
óhefðbundni hollenski hópur Dolle
Mina, sem kom fram á sjónarsviðið í
byrjun árs 1970, vakti einnig mikla at-
hygli.
Ekki leið á löngu þar til hugmyndir
rauðsokkakvenna bárust til Islands og
í lok apríl 1970 kom saman hópur
ungra kvenna í kjallara Norræna húss-
ins til að ræða stöðu kvenna á Islandi
og jafnframt aðgerðir til að vekja al-
menning.
Vilborg Dagbjartsdóttir, rithöfundur
og fyrrverandi kennari, var ein af
stofnendum Rauðsokkanna og ein af
þeim sem stungu upp á að konur legðu
niður störf. Hún sagði í samtali við 19.
júní að í öllu umstanginu í kringum
Rauðsokkustarfið hafi allir verið á
valdi þess aukakrafts sem umlék þenn-
an tíma. Hún segir svo frá hvernig
hugmyndin að fundi Rauðsokka í Nor-
ræna húsinu kviknaði, í viðtalsbók
Kristínar Marju Baldursdóttur við
hana sem nefnist Mynd af konu.
„í apríl bárust óljósar fréttir af upp-
þoti í Kaupmannahöfn. Konur á rauð-
um sokkum sem kölluðu sig Rauðsokk-
ur voru með uppsteyt. í dönsku tíma-
riti sem ég keypti og sem Kiaus Rif-
bjerg ritstýrði, komu myndir af Rauð-
sokkum á strætum úti. [...] Ég kom
með blaðið upp í skóla og var að sýna
stelpunum, Onnu Njálsdóttur og
Helgu Gunnarsdóttur, og þá sagði
Helga við mig: Ó, hvað ég vildi að við
gætum gert eitthvað svona hérna. [...]
A leiðinni heim er ég að hugsa þetta og
þá skaut hugmynd upp í kolli mér. Ég
var komin að Alþingishúsinu og var að
beygja inn í Vonarstrætið þegar ég
stoppaði. Og ég hélt mér í staur sem
var þama og sagði: Góði guð, taktu
þessa hugmynd frá mér.“ (Mynd af
konu, bls. 91.)
Hugmynd Vilborgar sem hún bað
guð að taka frá sér var að fá gríðarlega
styttu af Venusi sem notuð var í upp-
setningu leikfélags MR á Lýsiströtu og
safna saman konum til að bera stytt-
una í kröfugöngu verkalýðsins 1. maí
sama ár. Vilborg var ekki bænheyrð og
þegar hún viðraði hugmyndina við aðr-
ar konur var eins og fjöldi kvenna hefði
beðið eftir merki. Alls staðar spruttu
upp konur sem vildu taka þátt og hald-
inn var fundur í kjallara Norræna
22
Konur kreljast /afnréttis á vtð karla ÍKvennafrfl 1975. Það voru m.a. Rauðsokkur
sem áttu frumkvæðlð að deginum.
hússins eins og fyrr segir. Vilborg seg-
ir svo frá fundinum sjálfum í sömu bók:
„Við héldum svo fund hérna í Norræna
húsinu, sátum á gólfinu um þrjátíu
konur og skipulögðum aðgerðir okkar
á verkalýðsdaginn. Við höfðum talað
um það í símanum að vera í rauðum
sokkum og þannig búin til fótanna
mætti Hildur Hákonardóttir til að sýna
okkur hvernig þetta myndi líta út. Við
skoðuðum hana í krók og kring og dáð-
umst að sokkunum rauðu. Þetta voru
fagurrauðar sokkabuxur, ansi magnað-
ar.“ (Mynd af konu, bls. 92.)
Vilborg fór svo sjálf með auglýsingu
í Ríkisútvarpið hinn 1. maí sem hljóð-
aði svona: „Konur á rauðum sokkum,
hittumst á Hlemmi klukkan 12.30“, og
þannig hvatti rauðsokkuhópurinn kon-
ur til að mæta í göngu verkalýðsfélag-
anna í Reykjavík. I göngunni sjálfri
báru konur risastóra styttuna með
stórum borða strengdum yfir bumbuna
sem á stóð: Manneskja - ekki mark-
aðsvara. í kjölfar göngunnar myndað-
ist mikil stemning og framkvæmd-
akraftur í hópi kvenna á rauðum sokk-
um. Eftir gönguna var haldinn fundur
á túninu fyrir framan Menntaskólann í
Reykjavík þar sem ákveðið var að
stofna hreyfingu, Rauðsokkur urðu til
á grasblettinum.
Rauðsokkur stefndu að því að vekja
með öllum ráðum athygli á bæði aug-
ljósu og földu misrétti kynjanna, svo
og kúgun sem ætti sér rætur í þjóðfé-
lagsgerð og fjölskylduhefðum. Öll
tækifæri voru nýtt til hins ýtrasta og
1972 fluttu rauðsokkur 10 þætti í út-
varpið sem fjölluðu m.a. um barneign-
ir, getnaðarvamir og fóstureyðingar,
barnaheimili og barnauppeldi og
heimahúsmæður og mat á heimilis-
störfum. Sumir þáttanna vöktu heitar
umræður og hneykslan sumra, enda
um mikil hitamál að ræða.
Þættimir voru fluttir undir nafninu
„Ég er forvitin - rauð“, en Forvitin
rauð varð nafn á blaði sem hreyfingin
hóf að gefa út árið 1972, það fyrsta fyr-
ir greiðsluna fyrir útvarpsþættina.
Þættirnir vom allir unnir í hópvinnu,
eins og venja var hjá rauðsokkum.
Skipulag rauðsokka stríddi framan af
gegn hefðbundnu félagaformi, enda
töldu meðlimir það vera form sem hefti
umræður og skoðanaskipti. Hreyfingin
kaus enga/n (karlmenn gátu líka verið
meðlimir) formann, hélt engar fundar-
gerðarbækur og þeir hópar sem upp
spruttu gerðu það af sjálfsdáðum.
Það mál sem mest brann á rauðsokk-
um var fóstureyðingarmálið. Eitt af
hjartans málum rauðsokka var opin
umræða og fræðsla um kynferðismál-
Áhersla var lögð á að konan ætti ein að
ákveða hvort fóstri yrði eytt. Ein rauð-
sokka átti sæti í nefnd þeirri er samdi
frumvarp til nýrra laga um fóstureyð-
ingar og getnaðarvarnir sem lagt var
fram á þingi haustið 1973. Þar var rétt-
ur konunnar viðurkenndur. Málið varð
strax mikið hitamál og fóru leikar svo
að frumvarpið var ekki samþykkt. Árið
1975 voru endurskoðuð lög um fóstur-
eyðingar frá árinu 1935 samþykkt á Al-
þingi og eru það sömu lög og við búum
enn við og þar er réttur konunnar ekki
viðurkenndur, ólíkt því sem hugur
rauðsokka stefndi til, og ólíkt því sem
tíðkast í langflestum nágrannalöndum
okkar.
Rauðsokkur beittu stundum óhefð-
bundnum aðferðum til að vekja athygh
á misréttinu. Ein þeirra var mótmaeh
við fegurðarsamkeppnum þar sem þess
var krafist að hætt yrði að nota kven-
líkamann í auðgunarskyni og í auglýs-
ingum. Fyrstu, en ekki síðustu, mót-
mælin urðu í desember 1971. Fegurð'
arsamkeppnir lögðust af hér á landi a
tímabili, einkum vegna mótmælanna.
Árið 1974 urðu vatnaskil í starfi
rauðsokka. Á ráðstefnu, sem haldin var
það ár, var samþykkt róttæk stefnuyf'
irlýsing og gengu þá nokkrar úr Rauð'
sokkahreyfingunni í mótmælaskyni-
En þar var einnig varpað fram þeirri
hugmynd að konur gerðu verkfall einn
dag á kvennaári Sameinuðu þjóðanna
árið 1975. Hugmyndin að kvenna-
frídeginum var fædd.
Rauðsokkahreyfingin starfaði til árs-
ins 1982 þegar ný samtök kvenna 1
Reykjavík og á Akureyri komu fram og
buðu fram sérlista til sveitarstjórnar-
kosninga. Margar rauðsokkur kusu að
starfa með hinum nýju samtökum og
Rauðsokkahreyfingin hætti störfum 1
kjölfarið.
eftir Rósu Björk Brynjólfsdóttur
Heimildir:
Erla Hulda Halldórsdóttir og Guðrún Dís Jón-
atansdóttir, Artöl og áfangar í sögu íslenskra
kvenna, Reykjavík: Kvennasögusafn íslands,
1998.
Sigríður Th. Erlendsdóttir, Veröld sem ég vtt '
Saga Kvenréttindafélags íslands 1907-1992,
Reykjavík: Kvenréttindafélag fslands, 1993.
Sigríður Matthíasdóttir, Hinn sanni íslending'
ur, Reykjavík; Háskólaútgáfan, 2004.
Kristín Marja Baldursdóttir, Mynd af konu -
Vilborg Dagbjartsdóttir, Reykjavík 2000, Salka-
Heimasíða Kvennasögusafns íslands:
www.kona.bok.hi.is. Eyrirlestur Rósu
Erlingsdóttur á Samræður
menningarheima,Reykjavík apríl 2005