19. júní - 19.06.2005, Blaðsíða 17

vert að minnast á kvennaárí
Fðnar blöktu, ræður fluttar og söngvar sungnlr á Austurvelli
Bríet Bjarnhéðinsdóttir og Guðrún
Björnsdóttir.
Mikil samvinna var að baki sigrinum
°g fögnuðu konur sem höfðu lagt sam-
an nótt og dag við undirbúning á Hótel
Islandi við Austurvöll þar sem hótels-
tývan, Frú Margrét Zöega, bauð þeim
Upp á tilboð á málsverði í hátíðarskyni.
Ailar konur á landinu fengu sömu
rííttindi til kosninga og kjörgengis til
baajarstjórnarkosninga 1910 með sömu
skilyrðum og karlar.
Þess má geta að konur buðu líka
fram sérstaka kvennalista við bæjar-
stjórnarkosningar í Reykjavík árin
1910,1912,1914 og 1916.
1911 - framfarir og bakslag
Arið 1911 hefur með sanni verið
nefnt kvenréttindaárið mikla því að
það ár öðluðust konur sama rétt og
karlar hvað varðaði embættisnám og
námsstyrki. Þær fengu líka sama rétt
°g karlar til allra embætta að námi
'°knu. Hvergi í neinum öðrum löndum
höfðu verið sett þvílík lög. Sama ár lá
fyrir Alþingi stjórnarskrárfrumvarp
Snm fól í sér kosningarétt og kjörgengi
hvenna og höfðu kvenréttindi aldrei
verið rædd eins mikið og á þinginu
1911. Frumvarpið var samþykkt af ís-
lenskum þingmönnum þetta ár en var
synjað af danska konunginum.
Þetta ár samdi Guðmundur Guð-
^iundsson skólaskáld kvæðið Kvenna-
slagur að bón Bríetar Bjarnhéðinsdótt-
Ur og birtist það í fyrsta tölublaði
Kvonnablaðsins það ár. Fyrsta erindið
er svona:
í slands konur, hefjist handa,
heimtið ykkar rétt!
Efst til fjalla, fremst til stranda,
fylkið ykkur saman þétt!
Fram, í trú að fullum sigri,
fegri, betri tíð.
Sigurstál í viljans vigri
vinna látið frelsis-stríð!
Allt frá þinginu 1911-1915 hafði sam-
hundsmál íslands og Danmerkur þau
ahrif að töf varð á því að ný stjórnar-
®krá með kosningarétti og kjörgengi
avenna til Alþingis hlyti undirskrift
konungs. Kvenréttindakonur voru
hræddar um að töfin ylli því að frum-
varpið myndi breytast sem það og
gerði. Nýtt stjórnarskrárfrumvarp var
samþykkt 1913 og var þá komið inn 40
ára aldursákvæðið sem ekki hafði verið
í frumvarpinu 1911.
Á árunum 1911-1912 tók að gæta
aukinnar andstöðu við aukin réttindi
kvenna meðal ráðamanna þjóðarinnar
þegar þær voru við það að hljóta þjóð-
félagsleg völd. Engin önnur þjóð beitti
viðlíka aldursákvæði í lögum sínum um
kosningarétt kvenna á þessum tíma.
Segja má að umræðan hafi snúist
meira um „eðli“ kvenna og ýmsum
Þakkarávarplð var bundlð Inn
í fagurskreytt sklnnband.
rökum þar að lútandi var beitt gegn
því að konur gætu tekið þátt í opinberu
lífi. Rökin með ákvæðunum voru ann-
aðhvort þroskarök, sem fólu í sér að
mikið skorti á þroska kvenna til að þær
væru undir það búnar að axla þá
ábyrgð sem fylgdi réttindunum, eða
kyndbundin rök voru líka notuð sem
fólust m.a. í því að konur ættu fremur
að ala upp börnin en standa í ræð-
ustússi á þingi. Svo voru líka tínd til
seinkunarrök, þ.e. að ekki væri tíma-
bært að veita konum alger réttindi þar
sem konur væru ekki tilbúnar, þessi
kvenréttindamál væru ómerkileg og
tefðu fyrir merkilegri málum á Alþingi.
Þrátt fyrir þetta voru aldrei stofnuð
and-kvenréttindasamtök hérlendis eins
og víða erlendis.
Það var svo hinn 19. júní 1915 að ný
stjórnarskrá fyrir Island var staðfest
af konungi og þar með náðist sá lang-
þráði og merki áfangi að konur, 40 ára
og eldri, fengu kosningarétt og kjör-
gengi til Alþingis. Ekki voru þó rétt-
indi kvenna sambærileg við réttindi
karla og voru ákvæðin þrengri en hjá
körlum. Karlmenn urðu kosningabærir
við 25 ára aldur á meðan aldur kosn-
ingabærra kvenna var 40 ár. Aldurs-
takmark kvenna skyldi þó lækka um
eitt ár næstu fimmtán árin þar til 25
ára kosningaaldri væri náð en þetta
ákvæði var fellt úr gildi
árið 1920. Eftir það hafa
konur og karlar notið
sama réttar við kosning-
ar til Aiþingis.
Fögnuður jafnréttissinna
yfir kosningaréttindum
kvenna og framhaldið
Fögnuður kvenna var
mikill og þegar Alþingi
var sett 7. júlí 1915 voru
haldnar sigurhátíðir
kvenna víða um land. I
Reykjavík héldu konur
glæsilega hátíð. Tvö
hundruð ljósklæddar
ungar stúlkur, með þrí-
lita fánann í hendi sem
var löggiltur sama dag,
gengu fyrir skrúðgöngu
sem endaði á Austur-
velli. Þar var reist fánaborg og fimm
konur gengu inn í Alþingi og þökkuðu
þingmönnum fyrir nýfengin réttindi.
Um kvöldið var svo fjölmenn veisla í
Iðnó. Flutt var ljóð Matthíasar Joc-
humssonar, Fullrétti kvenna, sem
hann orti í tilefni af fengnum kosninga-
rétti og kjörgengi kvenna 1915:
Hvað segið þér, karlar, er kveðið svo að
að konum gefið þér? Vitið þér - hvað:
Eg veit enga ambátt um veraldargeim
sem var ekki borin með réttindum þeim.
Þess má geta að fyrsta konan til að
setjast á Alþingi var Ingibjörg H.
Bjarnason sem var kosin á þing 1922
en hún skipaði fyrsta sæti Kvenna-
listans
íslensk kvenfélög ákváðu að minnast
þessara tímamóta með einhverjum
hætti og úr varð að þau hófu söfnun
meðal landsmanna til að byggja spít-
ala. Hornsteinn var lagður að Land-
spítalanum í júní 1926 og tók hann til
starfa 1930. Gamla landspítalabygging-
in við Hringbraut er þannig minnis-
varði um kosningarétt íslenskra
kvenna.
Auður Styrkársdóttir, doktor í
sljórnmálafræði og forstöðukona
Kvennasögusafns íslands, hefur skrif-
að ótal rit um konur og stjórnmál.
Hún skrifaði m.a. um Kvennafram-
boðin 1908-1926. Hún var spurð að því
hvernig stjórnmálaþátttöku kvenna
var háttað fyrst um sinn eftir að þær
fengu kosningarétt til Alþingis ?
„Bríet Bjarnhéðinsdóttir var ein
kvenna á framboðslista í fyrstu kosn-
ingunum sem konur tóku þátt í til Ai-
þingis, en hún var í 4. sæti á lista
Heimastjórnarflokksins. Þetta var
landskjör, en þá var landið allt eitt
kjördæmi. Bríet náði ekki kjöri, og ég
held að hvorki hún né aðrir hafi búist
við því. Þátttaka kvenna í þessum
fyrstu kosningum sem þær tóku þátt í
var lítil eða rétt um 10 prósent. En
ekki er þar með sagt að stjórnmálaá-
hugi kvenna hafi verið lítill; réttara
væri að segja að þær hafi fundið áhuga
sínum annan farveg og þá helst í gegn-
um afar blómlegt starf kvenfélaga um
land allt. Öll sameinuðust þau í því
verki að reisa kosningaréttinum minn-
isvarða og gerðu það með því að safna
fé til þess að byggja spítala handa öll-
um landsmönnum. Sá spítali var opn-
aður árið 1930 við Hringbraut í
Reykjavík. Þetta var að sjálfstöðu póli-
tískt starf og bar vott um mikla stjóm-
málaþátttöku, þótt hún mældist ekki
sem slík á venjulegum mælikvörðum
vísindanna. Konur lögðu mikla áherslu
á byggingu Landspítalans, meira að
segja svo mikla að árið 1922 buðu
kvenfélögin fram sérstakan kvenna-
lista til þess að tryggja talsmann þess
á Aiþingi. Leikar fóru svo að Ingibjörg
H. Bjamason var kjörin af þeim lista
og var hún fyrst íslenskra kvenna til að
setjast á þing. Þar beitti hún sér ötul-
lega fyrir Landspítalamálinu."
Voru allar konur sammála um mál-
efni sem leggja ætti áherslu á? „Ekki
voru allar konur sammála því að konur
einbeittu sér af slíkum krafti að líknar-
málum. Bríet Bjamhéðinsdóttir og
Laufey Valdimarsdóttir voru því t.d.
mótfallnar, en unnu hins vegar af full-
um heilindum þegar skoðanir þeirra
urðu undir. Of langt mál yrði að telja
hér upp hvaða málum Ingibjörg H.
Bjarnason beitti sér fyrir á þingi, en
hún sat til ársins 1930. Mér virðist þó
að þær konur sem sátu á þingi fram til
ársins 1983, er þeim fjölgaði skyndi-
lega mjög mikið, sem er ánægjulegt en
gerir um leið rannsóknir tímafrekari!,
hafi fylgt þeirri stefnu að vinna náið
með kvenfélögum landsins, heyra
þeirra sjónarmið og fá fram hverju fé-
lagskonur teldu að brýnt væri að berj-
ast fyrir. Svo mikið er víst að nær öll
réttindamál kvenna hafa konur á þingi
lagt fram. Án þingkvenna hefði þessi
réttindabarátta vafalaust tekið óral-
angan tíma.“
17