19. júní - 19.06.2005, Blaðsíða 41

karlar og jafnrétti
og jafnréttisumræðan
Gísli Hrafn Atlason mann-
fræðingur er einn þeirra
karla sem taka opinberlega
virkan þátt í jafnréttisum-
ræðunni á hvers kyns vett-
vangi. Hann hefur starfað
með karlahóp Femínistafé-
lags íslands um hríð, situr í
stjórn Kynfræðifélags ís-
lands og leggur nú loka-
hönd á vinnu við rannsókn
á fæðingarorlofstöku karla.
Nýverið flutti Gísli Hrafn erindi um
þátttöku karla í jafnréttisumræðunni
°g því ekki úr vegi að spyrja hann
hvernig hann skýri lítinn þátt karla í
J afnréttisumræðunni
„Það er reyndar enginn skortur á
hörlum sem taka þátt í umræðunni um
Jafnan rétt kynjanna. Aðaláhyggjuefni
mitt snýr að aðkomu karla í þessari
sömu umræðu því svo virðist vera sem
^nargir sem taka þátt í umræðunni ein-
heiti sér að því að skjóta umræðuefnið
1 kaf, smætta umræðuna eða gera lítið
Ul' baráttu fyrir jafnrétti kynjanna.
hfeð öðrum orðum, taka virkan þátt í
nniræðunni með því að berjast gegn
henni á einhvem hátt. Má þá minnast
°fða Björns Bjarnasonar sem talaði
að jafnréttislögin okkar væru barn
sfris tíma, orða Geirs H. Haarde sem
sagði að jöfn skipan í nefndir og ráð á
vegum ríkisins væru gervimál eða þá
þegar einhverjir blaðamenn og kverúl-
atitar hafa skrifað gegn átaki karl-
ahóps Femínistafélagsins gegn nauðg-
Unum, til dæmis með þvi að segja að
það eru jú allir á móti nauðgunum og
það væri allt eins hægt að koma með
atak fyrir því að fólk dragi andann,
eins og einn skrifaði. í samfélaginu við-
Sengst ákveðið virðingarleysi gagnvart
störfum kvenna sem kemur m.a. fram í
íaiklum launamun. Gjarnan er litið á
Jafnréttismálin sem kvennamál og ég
tel að allt of margir karlar horfi til
Jafnréttismálanna með sama virðingar-
ieysinu."
Heldurðu að þátttökuleysi karla í
Jafnréttisumræðunni hafi einhver
áhrif og dragi jafnvel úr vægi um-
rmðunnar?
„Það er alveg ljóst að þegar karlar í
ahrifamiklum stöðum skjóta umræð-
Una í kaf með þeim hætti sem ég
uefndi áðan þá eru þeir um leið að
^ainnka vægi umræðunnar og gera lítið
Ur því ójafnrétti sem ríkir. Þögn ann-
arra undirstrikar þetta svo, launamun-
J11- kynjanna verður léttvægur, karlas-
'agsíðan í hinum ýmsu embættum, ráð-
um og stjórnum verður léttvæg og
^aeira að segja er alvarleiki nauðgana
dreginn í efa. Tek það þó fram að ég
hef ekki heyrt í neinum sem segist
yera fylgjandi nauðgunum eða á móti
Jafnrétti kynjanna. Þrátt fyrir það er
vel hægt að nota 30 ára gamlar ræður
Urn jafnrétti kynjanna, þær eru jafn-
Sildar í dag og fyrir 30 árum. Við
Þokumst það hægt í átt að jafnrétti
hynjanna.“
Nú eru flestir sammála um að bæta
Payfí jafnrétti kynjanna og oft eru yf-
‘Gýsingar í þá átt notaðar í hátíðar-
r®ðum, en þegar til kemur er eins og
u*gan vilja vanti til að breyta hlutun-
Ulu, af hveiju telur þú að þetta stafi?
„Já, það er nokkuð vinsælt að tala
allega um jafnréttismálin á tyllidögum
eins og fyrir kosningar. Síðustu alþing-
iskosningar eru til að mynda gott
dæmi um þetta þar sem kosningarnar
fóru skyndilega að snúast um jafnrétti
kynjanna, nokkuð sem kom mörgum á
óvart. Hins vegar virðist þetta bara
hafa verið fallegt tal því að á þessum
tveimur árum sem liðin eru hefur lítið
gerst og það er eins og jafnréttispólit-
íkin snúist um að „bíða og sjá“ í stað
þess að vera virkir gerendur í að
breyta og bæta. Eg hætti þó aldrei að
vona innilega að við förum nú að byrja
að byggja á öllum þeim rannsóknum
sem gerðar hafa verið í stað þess að
láta alltaf búa til nýjar og nýjar rann-
sóknir til að mæla ójafnréttið. Við vit-
um að það er til staðar og kominn tími
til að fara að vinna úr því.“
Hvernig viðbrögð færð þú sjálfur
meðal karla þegar þú vekur máls á
jafnréttismálum?
„Ég hef reyndar ekkert fengið nein
sérstök viðbrögð, í það minnsta ekki
hörð viðbrögð nema þá kannski helst á
einhveijum spjallkerfum. Margir taka
vel í þetta og vilja spjalla. Stundum er
þó gert góðlátlegt grín að mér með
svona hefðbundnum „HOHOHO-húm-
or“ í hópi karla og ég hef til að mynda
verið spurður hvar kjóllinn sé eða eitt-
hvað þvíumlíkt. Þá eru ýmsir sem eru
eitthvað að rugla saman kynhneigð og
jafnréttismálum með fordómum í garð
hvors tveggja. Þó að viðbrögðin séu á
þennan hátt léttvæg má um leið segja
að undir liggi ákveðið virðingarleysi
gagnvart jafnréttismálunum, mörgum
finnst þau einhvern veginn ekki vera
alvörumál.
Færðu öðruvísi viðbrögð hjá kon-
um?
„Ég fæ líka misjöfn viðbrögð hjá
konum en mér finnst það gerast allt of
oft að ég fái ofurjákvæð viðbrögð hjá
konum og nánast fyrir það eitt að vera
karl sem tekur þátt í jafnréttisbarátt-
unni. Um leið eru ekki gerðar sömu
kröfur til karla og kvenna, það þykir
sjálfsagt að konur taki þátt í jafnréttis-
baráttunni og karlar sem gera það
verða stundum að einhvers konar karl-
hetjum rétt eins og þegar karl í jóla-
boði fer með diskinn sinn í uppþvotta-
vélina. Hann er voða duglegur! En
þetta er sosum alltaf að gerast, karlar
eru metnir vegna kyns síns en ekki
vegna eigin verðleika."
Nú taka bæði kynin meiri sameigin-
lega ábyrgð á uppeldi barna en áður,
til að mynda með auknum rétti karla
til fæðingarorlofstöku. Þrátt fyrir það
virðist samfélagið og þá oft vinnustað-
ir ekki alltaf gera ráð fyrir þátttöku
karla í uppeldi, af hveiju heldur þú að
þetta stafi?
„Ætli þetta snúist ekki fyrst og
fremst um arfleifð gamalla tíma, við
virðumst hafa byggt upp samfélag sem
snýst um það að karlar færi björg í bú
á meðan konur bjarga búinu, í það
minnsta hugmynd um að svo eigi að
vera þrátt fyrir margar undantekning-
ar í gegnum söguna. Ég held að við sé-
um hreinlega að eiga við þessar hug:
myndir en þær eru okkur til trafala. I
samfélagi þar sem atvinnuþátttaka
kvenna þykir eðlileg og sjálfsögð ætti
rík þátttaka karla í heimilishaldi og
uppeldi að vera jafn sjálfsögð. Það
þykir hins vegar ekki jafn sjálfsagður
hlutur, og eins og ég nefndi áðan þá
hrósum við um of körlum sem það
gera. Með öðrum orðum eiga kröfurn-
ar til karla að vera meiri og um leið
ættu karlar að setja minni kröfur á
sjálfa sig hvað varðar vinnu, þeir eru
ekki ómissandi í vinnu og mikilvægt að
karlar átti sig á því. Fyrirtækið starfar
áfram þótt einhverjir hverfi frá störf-
um en hins vegar mega börnin ekki
missa af foreldrum sínum. Ég vona að
sú staðreynd að langflestir karlar taka
fæðingarorlof eigi eftir að hjálpa til við
að breyta þessum hugmyndum og að
þeir taki ríkari og sjálfsagða ábyrgð á
heimilishaldi í kjölfarið.“
Eru karlar ekki nógu duglegir að
taka þátt í umræðu um fjölskylduna
sem þó snertir þá sjálfa?
„Nei, ég tel að karlar séu ekki nógu
duglegir að taka þátt í umræðu um
fjölskylduna. Og þegar þeir taka hana
til umfjöllunar má umræðan ekki snú-
ast um það að „fjölskyldan sé í upp-
lausn“ eins og nýjustu dæmin sýna.
Slíkt gerir fátt annað en að gauka sam-
viskubiti að konum fyrir að vera ekki
„nógu duglegar11 við að sinna bömum
og heimili. Ég hef sjálfur ósköp ein-
falda pólitík í þessum efnum og vildi
helst sjá miklu fleiri karla fjalla um
fjölskyldumál og miklu fleiri konur
fjalla um vegagerð eða fiskigengd."
Hveijar eru lausnirnar að þínu
mati til að fá fleiri karla til þátttöku í
jafnréttismálum kynjanna?
„Við verðum í fyrsta lagi að hætta að
fjalla um jafnréttismál sem kvennamál
enda eru jafnréttismálin málefni allra.
Ég tel að umræðan um jafnrétti kynj-
anna sé miðlæg og nauðsynleg í allri
þjóðfélagsumræðu okkar og það er því
mikilvægt að sjónarhornin séu mörg.
Ef karlar taka ekki þátt í þessari um-
ræðu vantar ansi mörg sjónarhorn og
það er hætta á því að umræðan staðni
eða haldi áfram að byggjast á mýtum
og getgátum. Hér skiptir engu máli
hvort við teljum að það sé grundvallar-
munur á kynjunum eða hvort við leggj-
um áherslu á margbreytileika og tök-
um eftir því að karlar eru ólíkir inn-
byrðis og konur ólíkar innbyrðis, sjón-
arhornin eru nauðsynleg. Alveg eins og
mikilvægt er að það ríki jöfn skipting í
nefndum og ráðum, á Alþingi og í
stjórnum fyrirtækja, við höfum hrein-
lega ekki efni á því að fara á mis við
hæfileika helmings þjóðarinnar.“
eftir Rósu Björk Brynjólfsdótuir
41