Fréttablaðið - 07.07.2011, Blaðsíða 10

7. júlí 2011 FIMMTUDAGUR10
FRÉTTASKÝRING: Niðurstöður jarðvegsmælinga vegna díoxínmengunar frá sorpbrennslum
Stilling hf. | Sími 520 8000
www.stilling.is | stilling@stilling.is
Sjá nánar á: stil l ing.is/hjolafestingar
ÞÚ SPARAR
2.595
TILBOÐ
11.400
VERÐ ÁÐUR
13.995
AFMÆLISTILB
OÐ
TAKMARKAÐ MAGN
Hjólafestingar
Niðurstöður jarðvegsmæl-
inga Umhverfisstofnunar
sýna að díoxín mælist ekki í
svo miklu magni að það tak-
marki nýtingu lands, kalli á
hreinsun jarðvegs eða geti
skapað hættu fyrir almenn-
ing og lífríki.
Mælingar í kjölfar Funamálsins
Umhverfisstofnun ákvað í febrúar
á þessu ári að kanna styrk díoxíns
í jarðvegi til að fá skýra mynd
af stöðu mála hvað varðar losun
dí oxíns út í umhverfið á Íslandi.
Ástæðan var svokallað Funamál
sem hófst með því að díoxín mæld-
ist í mjólk frá bænum Efri-Engi-
dal í Skutulsfirði. Uppruni eiturs-
ins reyndist vera sorpbrennslan
Funi en mælingar sýndu tugfalt
magn eitursins í útblæstri, í saman-
burði við þær reglur sem nýrri
sorpbrennslum er gert að vinna
eftir. Þegar frá leið kom í ljós að
sömu sögu var að segja um sorp-
brennslur á Kirkjubæjarklaustri,
í Vestmannaeyjum og Svínafelli í
Öræfum.
Umhverfisstofnun lagði til við
umhverfisráðuneytið í byrjun janú-
ar að eldri sorpbrennslum yrði gert
að uppfylla hert skilyrði um losun
mengandi efna sem giltu fyrir nýrri
sorpbrennslur. Einnig var ákveðið
að taka sýni í nágrenni við allar
hugsanlegar uppsprettur díoxíns,
eða sorpbrennslna, stóriðju og ára-
mótabrenna. Var þetta einn þáttur
víðtækra viðbragða sveitarfélaga
og stofnana við endurskoðun mála
er varða uppsprettur mengandi efna
hér á landi og á stjórnsýslu þeim
tengdum. Þá stóð sóttvarnalæknir
fyrir víðtækri heilsufarsrannsókn
vegna díoxínmengunarinnar sem
fólst í blóð- og hársýnatöku íbúa
nærri sorpbrennslum.
50 sýni
Jarðvegssýni voru tekin eftir að
frost fór úr jörðu í maí og þau send
til útlanda til greiningar. Tekin
voru 50 sýni úti um allt land, 27
í nágrenni sorpbrennsla bæði
starfandi og aflagðra, tíu í nágrenni
iðnfyrirtækja, fjögur sýni úr jarð-
vegi í brennustæðum og níu við-
miðunarsýni. Einnig var tekið sýni
úr sjávarseti í Skutulsfirði, nálægt
Funa, og úr sjávarseti í Álftafirði
til viðmiðunar.
Tína ber áhyggjulaust
Umhverfisstofnun birti niður-
stöður mælinganna í gær. Í grein-
argerð stofnunarinnar kemur fram
að þegar á heildina er litið sé niður-
staðan sú að díoxín í jarðvegi er í
öllum tilvikum undir þeim mörkum
sem kalla á takmarkanir á nýtingu,
hreinsun jarðvegs eða geta skapað
hættu fyrir almenning og lífríki.
„Almenningur þarf ekki að hafa
áhyggjur af því að rækta í jarðvegi,
tína ber eða nýta aðrar náttúru-
afurðir,“ segir í skýrslunni, sem
ber þess vitni hversu alvarlega er
litið á mengun af þessu tagi. Er þá
rétt að hnykkja á þeirri staðreynd
að díoxín er eitt eitraðasta efni sem
finnst í náttúrunni.
Umhverfismörk
Við mat á niðurstöðum úr mæl-
ingum á díoxíni í jarðvegi studd-
ist Umhverfisstofnun við þýsk
umhverfismörk, en ekki eru til
umhverfismörk í íslenskum reglu-
gerðum. Lægstu mörk eru við 5
píkógrömm (sjá skýringarmynd)
en það var magn dí oxíns sem mæld-
ist við Holtahverfi á Ísafirði 1,6
kílómetra frá Funa. Þegar díoxín
mælist á bilinu 5-40 píkógrömm er
brugðist við með því að finna upp-
sprettu losunarinnar og takmarka
losun frá henni en ekki er talin þörf
á að takmarka nýtingu eða skipta
um jarðveg. Mælist díoxín yfir 40
píkógrömmum er ráðlagt að forð-
ast ræktun berja, grænmetis og
plantna auk þess að takmarka hús-
dýrahald. Ef díoxín mælist yfir 100
píkógrömmum þarf að hreinsa eða
skipta um jarðveg á leiksvæðum
barna.
Díoxín og Funi
Augu allra sem að þessu máli hafa
komið hafa hvílt á sorpbrennslun-
um og íbúum og umhverfi í næsta
nágrenni. Hæsti styrkur díoxíns
í rannsókn Umhverfisstofnun-
ar mældist í sjávarseti í Skutuls-
firði, í botni fjarðarins skammt frá
sorpbrennslunni Funa eða 33 píkó-
grömm (sjá skilgreiningu til hlið-
ar). Ekki eru til sérstök mörk fyrir
díoxín í seti, en að óbreyttu leggur
Umhverfistofnun ekki til að gripið
verði til aðgerða því mengunarvald-
urinn, sorpbrennslan Funi, er hætt
rekstri. Í fjórum jarðvegssýnum
af níu í nágrenni við Funa mæld-
ist styrkur díoxína rétt við lægstu
aðgerðamörk sem eru fimm píkóg-
römm.
Fyrirsögn þessarar fréttaskýr-
ingar vísar til þess að þrátt fyrir
að niðurstöður mælinganna séu
öllum gleðifréttir þá snertir málið
fólk sem hefur misst mikið. Stein-
grímur Jónsson, bóndi í Efri-Engi-
dal, þurfti að skera allan sinn
búpening; 20 nautgripi og 80 fjár.
Heima hjá honum hófst málið og
þó viss niðurstaða hafi fengist með
jarðvegssýnatökunni þá vekur
eftir farandi málsgrein úr greinar-
gerð Umhverfis stofnunar athygli
þar sem rætt er um mengun frá
Funa: „Þar sem styrkur díoxína
var mældur í jarðvegi undir slegnu
túni og borinn saman við styrk í
jarðvegi í afgirtum reit við hliðina,
kemur í ljós að magn díoxína í jarð-
vegi undir túnum er mun lægra.
Ákomin mengun frá sorpbrennslu
hefur verið fjarlægð með heyinu
og má áætla að díoxínmengun sem
mældist í heysýnum skýri að hluta
lægri styrk í jarðvegi. Einnig gæti
hluti skýringa á því hvers vegna
lágur styrkur mælist
í sumum sýnum í jarðveginum
í nágrenni sorpbrennslustöðvar-
innar, legið í því að þau hafi verið
beitt.“
Með öðrum orðum: búpeningur-
inn át eitrið í beit eða í fóðri svo
það mælist ekki í jarðvegi. „Hver
heldur þú að hafi étið skepnurnar?“
spyr Steingrímur í Efri-Engidal en
díoxín í blóði hans var 60 prósent-
um hærra en í viðmiðunarhópi sótt-
varnalæknis í heilsufarsrannsókn
hans.
Eyjar og Klaustur
Í nágrenni við sorpbrennsluna í
Vestmannaeyjum mældist díoxín
yfir lægstu aðgerðamörkum, eða
24,5 píkógrömm hæst. Díoxín í jarð-
vegi í nágrenni við sorpbrennsluna
á Kirkjubæjarklaustri og á Svína-
felli í Öræfum mældist hins vegar
langt undir mörkum.
Stóriðja
Ekkert af sýnum sem tekin voru
í nágrenni við stóriðju reyndist
vera með gildi yfir mörkum. Í einu
sýni, úr Hnífsdal í nágrenni við
aflagða sorpbrennslu á Skarfaskeri,
var styrkur díoxíns yfir lægstu
aðgerðamörkum (5 píkógrömm)
en að mati Umhverfisstofnunar er
ekki þörf á aðgerðum í ljósi þess að
sorpbrennsla fer ekki lengur fram
í nágrenninu.
Steingrímur gæti hafið búskap á ný
Píkógramm (pg/g) er einn
billjónasti úr grammi. Lágmarkið
er til vitnis um hversu alvarlegum
augum díoxínmengun er litin.
1 pg/g jafngilda því að 1milli-
gramm mælist í hverjum 1.000
tonnum af jarðvegi (þurrvigt).
Steingrímur Jónsson, bóndi í
Efri-Engidal í Skutulsfirði, tekur
niðurstöðum jarðvegsmælinga
Umhverfisstofnunar með fyrir-
vara. Hann sér ekkert jákvætt við
málið. Það eigi ekki síst við um þá
niðurstöðu að díoxín finnist ekki í
eins miklu magni í jarðvegi á hans
landi eins og var óttast. Ástæðan
er einföld, og Steingrímur vitnar í
greinargerðina, eða að lítið díoxín
í jarðvegi megi rekja til þess að
skepnurnar hans átu það í beit
eða með fóðri sem þeim var gefið,
áður en það náði að setjast í svörð-
inn. Steingrímur missti allan sinn
búpening vegna díoxínmengunar
sem í skepnunum mældist. Voru
það 20 nautgripir og 80 fjár.
„Það má vera að þetta sé
jákvætt, en það sem ég les út úr
þessu er að ég hreinsaði meng-
unina upp jafn óðum. Þar sem var
slegið og bitið er hreinna en landið
í kring. Þetta kom því ekki í veg
fyrir að ég og dýrin mín menguð-
umst. Díoxín mælist 60 prósent
yfir mörkum í mér og piltinum í
stöðinni [starfsmaður sorpbrennsl-
unnar Funa],“ segir Steingrímur.
„Eftir að hafa kynnt mér hvern-
ig þessi sýni voru tekin er svolít-
ið vantraust í mér. En þetta eru
sérfræðingarnir svo kannski á ég
ekki að rengja þá.“
Bóndinn bætir því við að í raun
sé eina sýnatakan sem skipti hann
máli hafi verið blóð og mjólkur-
sýni úr dóttur hans sem sýndi mun
lægri tölur en hjá honum sjálfum.
Hún var með barn á brjósti þegar
hún bjó í foreldrahúsum.
Þegar Steingrímur er spurður
hvort hann hyggi á búskap á jörð-
inni í framtíðinni segir hann allt
of snemmt að svara nokkru um
það. Hans réttindamál séu óljós
og milljóna fjárfesting að koma
sér upp bústofni að nýju.
Bóndinn í Efri-Engidal óttast enn um framtíð sína:
„Ég og skepnurnar
átum þetta eitur“
STEINGRÍMUR JÓNSSON
Svavar
Hávarðsson
svavar@frettabladid.is