Frjáls verslun - 01.02.2004, Blaðsíða 68

Jóhann Axelsson, prófessor emeritus, og Þór Eysteinsson dósent.
HEILSfl OG VELLÍDAN
breiddargráðu, var almennt talinn sanna að
orsök skammdegisþunglyndis væri minni
dagsbirta á þeirri árstíð.“
„Þetta var viðtekin skoðun enda mjög rými-
leg,“ segir Þór Eysteinsson dósent. „Það var
svo ekki fyrr en 1993 að tvær íslenskar greinar
um þetta efni birtust og fóru að valda ókyrrð.
Bandarísku rannsóknirnar höfðu sýnt að á
42° N var útbreiðsla SAD komin yfir 20%. Hvers
var þá að vænta á Islandi, meira en 20 gráðum
norðar?
Rannsóknin sýndi að SAD var nær helmingi
sjaldgæfara hér á 63-67° N en á 42° N í Banda-
ríkjunum. Síðar sýndu Jóhann og Andrés
Arstíðabundið þunglyndi
1 400 árum áður en þeir Bjarni Heijólfs-
son og Leifur fundu Ameriku sagði
Grikkinn Hippókrates: „íMlir þeir sem
vilja stunda læknisfræðilegar rannsóknir af
alvöru, ættu að byrja á því að skoða tíðir
ársins og áhrif þeirra, hverrar um sig, á
manneskjuna."
Þessi orð eru jafnsönn í dag og þau voru
þá en eins og oft gerist með nýmæli í vísindum og læknis-
fræði, gleymdust þau og það var ekki fyrr en árið 1984 að
bandarískur geðlæknir, Norman Rosenthal, og samstarfs-
menn hans vöktu athygli á árstíðabundnu þunglyndi sem þeir
kölluðu „seasonal affective disorder" eða SAD. Þetta er
ákveðinn orðaleikur þar sem „sad“ í ensku þýðir dapur og sá
sem er þunglyndur er dapur í sinni.
„Eg man eftir því að ég var að aka
í bíl í Kanada þegar ég heyrði í
Rosenthal í útvarpinu að lýsa því yfir
að hann gæti læknað þunglyndi með
birtu einni saman. A þeirri stundu
varð til alveg nýr talsmáti þar fyrir
vestan, farið var að tala um dagsljós
sem þunglyndislyf,“ segir Jóhann
Axelsson, prófessor emeritus við
lífeðlisfræðistofnun Háskóla
Islands, en hann hefur nú í áratug
unnið að rannsóknum á útbreiðslu
og orsökum þess sem hann og sam-
starfsfólk kjósa að kalla vetraróyndi.
„Sá góði árangur, sem náðist með
björtu ljósi í meðferð vetraróyndis,
samfara rannsóknarniðurstöðum
sem sýndu að útbreiðsla skamm-
degisþunglyndis á austurströnd
Bandaríkjanna jókst með hækkandi
Magnússon geðlæknir fram á að útbreiðsla
SAD meðal Vestur-íslendinga í Manitoba var
sú sama og í Sarasota á Florida, og nú var
ameríska örkin farin að rugga.“
Er birtuskortur orsök vetrarþunglyndis?
„Magn dagsbirtu ræður því ekki eitt sér
hversu algengt vetraróyndi er, þar eru fleiri
orsakaþættir að verki. Þannig sýna nýlegar niðurstöður frá
Winnipeg að helmingi meiri líkur eru á að fólk, sem býr við
öll sömu ytri skilyrði og Vestur Islendingar en hefur ekki
íslenskt blóð í æðum, greinist með SAD en Vestur-
íslendingarnir í sömu götu. - Þar missti breiddargráðan end-
anlega vindinn úr seglunum,“ segir Jóhann. „Auðvitað er
birtan sterkur orsakaþáttur, myndin
er bara mun flóknari en postular ein-
faldleikans vonuðu.“
„Til að bregðast við því,“ bætir
Þór við, „hefur starfsfólk lífeðlis-
fræðistofnunar og verkfræðistofn-
unar HI, Veðurstofu og Landspítala
hér sunnan heiða sameinast
læknum Fjórðungssjúkrahússins á
Akureyri og heilbrigðisdeild
Háskólans á Akureyri í þvervísinda-
legu átaki til að leita þeirra
umhverfis- og líffræðiþátta sem
geta orsakað vetraróyndi, í von um
að sú þekking nýtist til forvarna.
Þótt vetraróyndi sé mun sjaldgæfara
en lega landsins spáði, er það samt
alvarlegt læknisfræðilegt og félags-
legt vandamál. Veturinn fer með
öðrum orðum illa í 20-30 þúsund
fullorðna Islendinga.“
íslenskir vísindamenn
láta að sér kveða á
mörgum vígstöðvum
og gildir einu hvort
um erfðafræði eða
þunglyndi er að ræða.
Einkenni uetrarþunglyndis eru
marguísleg og ekki eins hjá
öllum en meðal þeirra eru:
Depurð
Skert framtakssemi - athafnaleysi
Kuíði og áhyggjur
Bráðlyndi eða fyrtni, árásarhneigð
Þunglyndi
Þreyta og syfja að degi til
flukin löngun í sætindi Caukin kolvetnalöngun)
Þyngdaraukning
Aukin suefnþörf - lengri nætursuefn
Erfiðleikar uið að komast á fætur
Erfiðleikar uið ákuarðanatöku
Sjálfsuígshugsanir
Kyndeyfð
68