Morgunn - 01.06.1984, Blaðsíða 32

30
MORGUNN
skilgreining á hjáfræðum og þaðan af síður skilgreining á
fræðum eða vísindum.
Ég býst ekki við, að mér takist fremur en öðrum að
skilgreina gei’vivísindi þannig að allir geti sætt sig við. En
ég get gjarna sett fram skilgreiningu, sem ég tel nægilegan
vegvísi fyrir sjálfan mig, og hún er á þessa leið: Gervivís-
indi eru fræðimennska, sem ber vísindalegt yfirbragð, en
styðst í einhverju meginatriði við staðleysur eða hugaróra.
Samkvæmt þessari skilgreiningu getur viðfangsefnið verið
úrslitaatriði engu síður en rannsóknaaðferðin eða hug-
myndafræðin, sem byggt er á. Ef ég ætti að nefna dæmi
úr sögu þeirrar fræðigreinar, sem ég þekki best, koma
mér strax nokkur nöfn í hug: Jóhannes Kepler, sem fékkst
við stjörnuspeki — sína eigin útgáfu að vísu, því að hann
fyrirleit venjulega stjörnuspáfræði,1) Piazzi Smyth, sem
lagði grundvöll að svonefndri pýramídafræði2) og Percival
Lowell, sem kortlagði „skurðina11 á Mars og boðaði þá
kenningu, að þeir hlytu að vera gerðir af vitsmunaverum.:!>
Þetta eru dæmi um virta vísindamenn sem í góðri trú
eyddu kröftum sínum í gervivísindi af ýmsu tagi.
Auðvitað eru dæmin ekki alltaf svona einföld. Það er
ekki alltaf hægt að úrskurða afdráttarlaust, að eitthvað
sé staðleysa eða hugarórar. En þá verður að dæma eftir
líkum, eftir þeim upplýsingum sem fyrir liggja. Með tím-
anum tekst venjulega að greiða úr slíkum málum, þegar
fleiri fræðimenn hafa fjallað um viðfangsefnið. Með þetta
í huga skulum við líta á þau dæmi um gervivísindi, sem
ritstjóri Fréttabréfs gerði að umtalsefni í júnígrein sinni
og ég rakti hér í upphafi. Ef við lítum yfir þann lista sjáum
við fátt eitt, sem vísindamenn myndu telja ómaksins vert
að rökræða á opinberum vettvangi, ekki vegna fávísi eða
hleypidóma, heldur vegna þess, að þeir þykjast sjá þess
greinileg merki, að grundvöllur fræðanna sé ótraustur.
Eina undantekningin, sem vert er að taka til umræðu, er
dularsálfræðin. í meira en hundrað ár hefur fjöldi fræði-
manna unnið óþreytandi að því að rannsaka skipulega svo-