Morgunn - 01.12.1986, Side 36

NIÐURSTÖÐUR
Rétt fyrir aldamótin og á fyrsta áratug þessarar aldar
bárust til landsins ýmiss konar nýjar stefnur í trúmálum
og náðu fótfestu í því samfélagi, sem var að rísa í Reykja-
vík. Einstaklingar með sérgáfu spámannsins og leiðtoga-
hæfileika komu fram og höfðu meiri áhrif á trúarlif þjóðar-
innar en önnur dæmi munu til á 19. og 20. öld. Þessar
hreyfingar eru skýr vitnisburður um þær miklu þjóð-
félagslegu breytingar, sem áttu sér stað á íslandi í upphafi
þessarar aldar .Þær sýna og sanna, að staða og hlutverk
trúarstofnana og trúarbragða í samfélaginu hafði breyst í
grundvallaratriðum. Áður fyrr var það samfélagið sjálft,
uppbygging þess og viðhald, sem markaði viðfangsefni
trúarbragðanna og var hið miðlæga í trúarlífinu, en nú
varð það einstaklingurinn og vitund hans, sem komst í
sviðsljós trúarinnar.10 Hvað varðar trúmálasviðið sérstak-
lega, þá hafði þessi þróun orðið áratugum og jafnvel öld
áður í nágrannalöndunum. Það sem seinkaði þessari þróun
á Islandi, var framan af einangrunin og almenn deyfð, og
síðar hin sérkennilega samtvinnun sjálfstæðisbaráttunnar
(þjóðernishreyfingarinnar) og íhaldssamrar skólaspeki í
kirkju- og trúmálum.11
Það er ekki viðurkennd aðferð í félagsvísindum að láta
einstaklinga vera samnefnara fyrir heilt tímabil í sögunni
eða ákveðna þjóðfélagsþróun. Hér er samt ástæða til að
nefna þá Friðrik Friðriksson og Harald Níelsson. Þeir voru
jafnaldrar. Báðir lásu við Kaupmannnahafnarháskóla á
siðasta áratug 19. aldar, þegar raunsæisstefnan og visinda-
hyggjan, sem voru aflsráðandi í andlegu lífi íslensku stúd-
entanna, virtust vera að naga sundur rætur kristinnar trú-
10. Á Jjetta benda Peter Berger og Thomas Luckmann í ritgerðinni Secul-
arization and Pluralism. 1 lnternational Yearbook of Sociology of
Religion II 1966, bls. 73—86. Þeir tala um „privatization" og „subje-
tization" í þessu sambandi.
11. Um þetta atriði hefur höfundur fjallað nánar í Church and Social
Shange. O Study of the Secularization Process in lceland Í830—1930.
Plus Ultra, Vanersborg 1983, bls. 87 og áfram.
34
MORGUNN