Morgunblaðið - 09.01.2009, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. JANÚAR 2009
V
ald Evrópusambandsins er
ákvarðað í sáttmálum sam-
bandsins sem aðildarríkin
gera sín á milli og ESB
getur ekki tekið sér vald umfram
sem það sem því hefur verið af-
hent með þeim.
Nýjasti sáttmálinn sem nú er í
gildi er kenndur við borgina Nice í
Frakklandi en leiðtogar ESB hafa
undirritað nýjan sáttmála, Lissa-
bon-sáttmálann. Hann hefur ekki
verið staðfestur af Írum en til ein-
földunar er gengið út frá þeim
breytingum sem hann gerir ráð
fyrir.
Skýrari skil
Í Lissabon-sáttmálanum eru
gerð skýrari skil en áður á milli
þeirra sviða þar sem ESB hefur
sérvald, þar sem ESB hefur sam-
eiginlegt vald með aðildarríkj-
unum og loks þar sem ESB hefur
aðeins stuðningsvald.
Þegar rætt er um vald ESB
verður að hafa í huga mikilvæga
meginreglu ESB sem heitir því
þjála nafni, nálægðarreglan. Í
stuttu máli mælir hún fyrir um að
ákvarðanir skuli teknar sem næst
þeim sem þær varða. Reglan
kveður á um að ef aðildarríkin,
héruð eða sveitarfélög innan
þeirra eru betur til þess fallin að
taka ákvarðanir, þá skuli ESB
ekki beita sér. Þessi regla á ekki
við um þau svið þar sem ESB hef-
ur sérvald.
Hafa verður í huga að þó ESB
hafi vald í tilteknum málaflokki,
þá þýðir það ekki þar með að ESB
ráði þeim að fullu. Þar að auki
ráða aðildarríki sambandsins á
endanum ráða stefnu þess.
Sérvald í tollamálum
ESB hefur sérvald í málum á
borð við tollamál enda er ESB
tollabandalag. Í slíku bandalagi
gætu aðildarríkin ekki sjálf
ákveðið tolla, það liggur í hlut-
arins eðli. Samkeppnisreglur,
peningamálastefnan, sameig-
inlega viðskiptastefnan og gerð
alþjóðasamninga falla líka undir
þennan flokk. Það gerir líka
málaflokkurinn varðveisla lífríkis
sjávar samkvæmt sameiginlegu
sjávarútvegsstefnunni. Þetta síð-
arnefnda atriði breytir þó litlu í
raun, eftir því sem segir í vinnu-
skjali sem lagt hefur verið fram í
Evrópunefnd Sjálfstæðisflokks-
ins.
Deilir völdum
Flestir málaflokkar falla undir
sameiginlegt vald, s.s landbún-
aðar- og sjávarútvegsstefnan, mál-
efni innri markaðarins, orkumál,
o.s.frv. Í þessum málaflokkum
deilir ESB valdi með aðildarríkj-
unum, sem sagt, ESB hefur ekki
einkarétt til að setja lög og reglur
um þennan málaflokk heldur geta
aðildarríkin einnig gert það, að því
marki sem það brýtur ekki gegn
laga- og reglusetningu ESB.
Í sumum málum hefur ESB að-
eins stuðningsvald, s.s. í heilbrigð-
ismálum, menningu og menntun.
Stuðningsvaldið felst í því að ESB
getur veitt stuðning, aðstoðað við
skipulag eða aðgerðir aðildarríkj-
anna, án þess að ESB gangi á vald
ríkjanna í þessum málum. Ágætt
dæmi um slíkt stuðningsvald er
ERASMUS-skiptinemaáætlunin.
Þessi áætlun snýst um að auð-
velda stúdentaskipti á milli landa
ESB (og fleiri landa, Ísland er t.d.
þátttakandi). Menntun er al-
gjörlega á valdi aðildarríkjanna.
Í málum sem falla undir stuðn-
ingsvald markar ESB gjarnan
stefnu eða gefur út leiðbeiningar
en aðgerðir sambandsins eru ekki
bindandi fyrir aðildarríkin.
Ekki allt og sumt
Þetta yfirlit yfir skiptingu valda
milli ESB og aðildarríkjanna er að
sjálfsögðu ekki tæmandi. ESB
hefur margvísleg völd og Íslend-
ingar hafa þegar gengist undir
völd ESB að ákveðnu leyti með
aðildinni að Evrópska efnahags-
svæðinu (EES).
 Í Morgunblaðinu á mánudag var
fjallað um muninn á EES og ESB. Þá
umfjöllun, eins og allan þennan
greinaflokk, má nálgast á vefnum
mbl.is/esb.
Hefur aðeins þau völd sem því eru afhent
 Með Lissabon-sáttmálanum verða gerð skýrari skil á milli valdsviða aðildarríkjanna og ESB
 Samkvæmt nálægðarreglu ESB skal taka ákvarðanir eins nálægt borgurunum og mögulegt er
Sérvald ESB
• Tollabandalagið • Samkeppnisreglur
• Peningamálastefna (á evrusvæðinu) • Varðveisla lífríkis sjávar
• Sameiginlega viðskiptastefnan • Alþjóðasamningar (á tilteknum sviðum)
Hver ræður?
Sameiginlegt vald ESB og aðildarríkja
• Innri markaðurinn • Tiltekin félagsleg málefni
• Byggða- og uppbyggingarstefna • Landbúnaður og fiskveiðar
• Umhverfismál • Neytendavernd
• Flutningar • Samgöngumál
• Orkumál • Dóms- og innanríkismál
• Tilteknir þættir lýðheilsu
Stuðningsvald ESB
• Heilbrigðismál • Iðnaður
• Menning • Ferðamannaiðnaður
• Menntun • Verknám
• Æskulýðs- og íþróttamál • Öryggi almennings
• Samstarf í stjórnsýslumálum
KRISTJÁN VIGFÚSSON, stjórn-
málahagfræðingur og aðjúnkt hjá
Háskólanum í Reykjavík.
K
ristján Vigfússon hóf störf í
íslensku stjórnsýslunni árið
1992. Sem fyrrverandi að-
stoðarforstjóri Sigl-
ingastofnunar og sem fulltrúi sam-
gönguráðuneytisins í sendiráði
Íslands í Brussel hefur hann 14 ára
reynslu af vinnu í sérfræðinefndum
og vinnuhópum bandalagsins.
Hann segir það miklar ýkjur í um-
ræðu hér á landi að halda því fram
að hagsmunir smáríkja séu einatt
fyrir borð bornir innan sambands-
ins, þvert á móti hafi þau mikla
möguleika á að koma sínum hags-
munum á framfæri. Hafa verði í
huga að í langflestum tilfellum fari
hagsmunir aðildarríkjanna saman
og það sé algjör undantekning að
mál komi til atkvæðagreiðslu. Þvert
á móti sé öll áhersla lögð á að ná
samkomulagi sem öll ríkin geti fellt
sig við.
„Það sem kemur manni mest á
óvart þegar maður fer að vinna í
þessu apparati er hvað þetta er lítið
en hér á landi er ávallt talað um
báknið í Brussel,“ segir Kristján.
Hjá framkvæmdastjórn ESB og
stofnunum hennar vinni um 32.000
manns en Kristján bendir á að þetta
sé álíka fjöldi og hjá franska land-
búnaðarráðuneytinu og stofnunum
þess. „Þegar maður fer að vinna í til-
teknum málaflokki er maður alltaf
að hitta og vinna með sama fólkinu.
Auðvitað skipta reglur sambandsins
miklu máli en persónuleg tengsl eru
ekki síður mikilvæg.“
Eftirlitið stífara á EES
ESB snýst að stórum hluta um að
setja og framfylgja reglugerðum og
tilskipunum en Kristján bendir á að
persónuleg tengsl og skilningur á
því hvernig sambandið virkar skipti
miklu máli þegar kemur að því að
framfylgja reglunum. Almennt séð
megi segja að eftirlit með löggjöfinni
sé miklu stífara í Norður-Evrópu en
í suðurhlutanum og færa megi rök
fyrir því að eftirlitið sé hvergi stífara
en með Íslandi, Noregi og Liechten-
stein.
„Við erum með heila eftirlits-
stofnun [Eftirlitsstofnun EFTA]
sem hefur ekkert annað að gera en
liggja yfir því sem við erum að gera.
Eftirlitið er oftar en ekki stífara með
okkur en það eftirlit sem fram-
kvæmdastjórnin hefur með aðild-
arríkjum.“ Íslendingar átti sig ekki
alltaf á að sambandið sé sveigjanlegt
og sá sveigjanleiki komi ekki alltaf
fram í reglunum heldur einnig eftir
því hvernig þeim er framfylgt og
þær túlkaðar.
Utan skeifunnar
Í sérfræðinefndum og vinnuhóp-
um framkvæmdastjórnarinnar sitja
fulltrúar aðildarríkjanna í hálfhring,
einskonar skeifu. Fyrir aftan þá sitja
aðstoðarmenn.
Fulltrúar EES-ríkjanna sitja yf-
irleitt í miðjunni. Þeir eru þó alls
ekki miðpunktur athyglinnar.
Einu sinni út af fundi
Fulltrúar EES-ríkjanna hafa rétt
til að leggja fram tillögur og taka
þátt í umræðum en þeir hafa ekki at-
kvæðisrétt. Kristján segir að það
skipti þó ekki alltaf öllu máli því,
eins og fyrr segir, eru ákvarðanir
sjaldnast teknar með því að greiða
atkvæði. „Ég man bara eftir einum
fundi þar sem við vorum beðnir um
að fara út því það þurfti að greiða at-
kvæði og hef ég setið um fimm
hundruð fundi í þessum nefndum.“
Smæðin kemur á óvart
 Skilningur og persónuleg tengsl ekki síður mikilvæg
 Eftirlitið stífara innan EES en það væri innan ESB
Morgunblaðið/Golli
Reynsla „Ég man bara eftir einum fundi þar sem við vorum beðnir um að fara út.“
Ákvarðanatökuferlið
Það er misjafnt hvaða aðferð er beitt við ákvarðanatöku í ESB.
Samákvörðunarferlið er algengast. Það felur í sér að Evrópuþingið fær jöfn
tækifæri á við ráðherraráðið til að móta löggjöf. Þetta getur verið býsna langt og
flókið ferli. Völd þingsins hafa aukist mjög eftir að þessi aðferð var tekin upp.
Þegar samráðsferlinu er beitt þarf ráðherraráðið að leita álits Evrópuþingsins
á tillögum framkvæmdastjórnarinnar áður en ákvörðun er tekin. Þingið getur sett
fram breytingatillögur, en ráðherraráðið þarf ekki að samþykkja þær og er ekki
bundið af áliti þingsins. Þetta er t.d. notað fyrir landbúnaðarmál, skattamál o.fl.
Í samþykkisferlinu þarf ráðherraráðið að fá samþykki Evrópuþingsins áður en
teknar eru ákvarðanir. Þingið getur ekki breytt tillögu ráðsins, aðeins samþykkt
eða hafnað.
Í þeim málaflokkum þar sem ESB hefur vald til að setja löggjöf – en það á ekki
við um alla málaflokka – er þessum þremur aðferðum beitt. Engin þeirra á t.d.
við í utanríkis- og öryggismálum, þar er einfaldlega samið innan ráðherraráðsins.
Viðskiptasamningar við ríki utan ESB koma heldur ekki inn á borð þingsins.
Strassborgarsirkusinn
Brussel
StrassborgFrakkland
Þýskaland
Holland
Belgía
Bretland
Af sögulegum ástæðum er Evrópuþingið með tvö aðsetur, í Brussel og Strassborg.
Þingið hittist fjóra daga í mánuði í Strassborg en annars starfa þingmenn að mestu í
Brussel. Þetta þýðir að þingmenn, túlkar, aðstoðarmenn og aðrir verða að færa sig frá
Brussel til Strassborgar einu sinni í mánuði og taka öll skjöl og annað tilheyrandi með
sér. Þessir flutningar eru, að gefnu tilefni, kallaðir Strassborgarsirkusinn.
Fjölmargir Evrópuþingmenn hafa barist fyrir því að aðsetrinu í Strassborg verði lokað
enda séu flutningarnir á milli kostnaðarsamir, tímafrekir, mengandi og hreinlega
vandræðalegir. Kveðið er á um tvöfalt aðsetur þingsins í sáttmálum ESB og því þurfa
öll aðildarríkin að samþykkja breytingu samhljóða. Frakkar hafa staðið í vegi fyrir að
það verði gert. Hótel- og veitingahúsaeigendur í Strassborg eru hæstánægðir. Við
þetta má bæta að skrifstofur Evrópuþingsins eru bæði í Brussel og í Lúxemborg en
það er önnur saga.
Stjórnkerfi og stofnanir | Evrópusambandið