Morgunblaðið - 21.01.2009, Side 20

20 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. JANÚAR 2009
Sú mikla umræða sem
nú fer fram í samfélaginu
um kosti og galla þess að
Ísland gangi í Evrópu-
sambandið er fagnaðar-
efni. Ekki gengur lengur
að ýta þessu umfjöllunar-
efni á undan okkur, nú
þarf að taka góða og upp-
lýsta umræðu og ganga
að því búnu til samninga-
viðræðna við Evrópusambandið um
inngöngu. Á síðum Morgunblaðsins
hefur skipulega verið fjallað um hin-
ar ýmsu hliðar á Evrópusambandinu,
allt frá stjórnkerfi þess og ákvarð-
anatökuferli til einstakra málaflokka.
Meginniðurstaðan sýnist mér vera sú
að EES-samningurinn færir okkur
miklar skyldur en minni réttindi. Við
erum að taka yfir löggjöf ESB á mjög
mörgum sviðum, t.d. á sviði sam-
göngumála og fjarskipta en við erum
ekki þátttakendur í ákvarð-
anatökuferlinu, höfum veikari stofn-
anauppbyggingu og við njótum ekki
sameiginlegs stuðningskerfis í sama
mæli og aðrar þjóðir á EES.
Í þessari umfjöllun hefur m.a. ver-
ið bent á stöðu sveitarstjórnarstigs-
ins í Evrópusamvinnunni. Ég tel
hana að mörgu leyti vera gott dæmi
um þennan „kerfisvanda“ sem leiðir
af EES-samningum og á það hafa
sveitarstjórnarmenn
bent. Það lendir á
sveitarfélögum að
innleiða margvíslegar
gerðir sem teknar
hafa verið upp í EES-
samninginn og eru til-
skipanir á sviði um-
hverfismála einkum
nefndar sem dæmi.
Þá þurfa sveit-
arfélögin, sem stjórn-
vald og vinnuveitandi,
að laga sig að reglum
sambandsins, t.d.
hvað varðar opinber innkaup og
vinnulöggjöf.
Ekki gert ráð fyrir
aðkomu sveitarfélaga
Helsti vandi sveitarfélaganna í
þessu sambandi er sá að ekki er gert
ráð fyrir aðkomu þeirra að upptöku
slíkra gerða í EES-amninginn, né að
þau fylgist með mótun löggjafar á
undirbúningsstigi ESB. Ekki er
minnst einu orði á sveitarstjórn-
arstigið í EES-amningnum og þau
hafa engan formlegan vettvang þar,
ólíkt því sem gildir um aðila vinnu-
markaðar. Innan ESB hafa sveit-
arfélög og héraðastjórnir hins vegar
formlegan vettvang eða héraða-
nefndina (Committee of the Regions)
sem bæði kemur með beinum og
óbeinum hætti að mótun löggjafar,
auk þess að hafa formlega stöðu
varðandi ákvarðanatökuferlið.
Í heimsókn minni til nefndarinnar
á síðasta ári kynntist ég umfangs-
mikilli starfsemi nefndarinnar, m.a.
því hlutverki hennar að vera útvörð-
ur fyrir hina svokölluðu nálægð-
arreglu (subsidiarity principle) sem
felur í sér að ákvarðanir um mál ber
að taka sem næst þeim sem málið
varðar.
Innan EFTA hefur verið unnið að
því að leysa þennan aðildarskort
sveitarfélaganna í EFTA-ríkjunum
með óformlegum hætti og mun það
vissulega vera til bóta fyrir sveit-
arfélögin gangi það eftir, þó að ekk-
ert komi í stað formlegrar þátttöku í
héraðanefnd ESB.
Það er hins vegar ánægjuleg þróun
að íslensk sveitarfélög hafa með
markvissari hætti en áður unnið að
því að styrkja stöðu sína í Evrópu-
samstarfinu, bæði sameiginlega á
vettvangi Sambands íslenskra sveit-
arfélaga og eins hvert um sig. Skrif-
stofa Sambandsins í Brussel, sem
sett var á stofn fyrir tæpum þremur
árum sem tilraunaverkefni fjár-
magnað af Jöfnunarsjóði sveitarfé-
laga, var mikilvægt skref í þá átt.
Verkefninu lýkur í sumar en ég tel
brýnt í ljósi hinnar góðu reynslu sem
fengin er af rekstri skrifstofunnar að
Sambandið haldi starfseminni áfram.
Tækifæri í evrópskri
svæðasamvinnu
Sveitarfélögin hafa einnig áttað sig
á þeim fjölmörgu tækifærum sem fel-
ast í evrópskri svæðasamvinnu og í
haust tóku sveitarfélög í Norðvest-
urkjördæmi í fyrsta skipti þátt í Opn-
um dögum héraðanefndar ESB.
EES-samningurinn tryggir aðgang
að fjölmörgum áætlunum sambands-
ins þó að það sé mitt mat og margra
fleiri, sem ég hef heyrt tjá sig um
þetta mál, að tækifærin séu ekki nýtt
til fulls. Hins vegar er það mikill
ágalli að íslensk sveitarfélög og svæði
standa fyrir utan hið mikla styrkja-
kerfi sem byggðastefna ESB felur í
sér, að Norðurslóðaáætluninni und-
anskilinni. Um einn þriðji af fjár-
lögum sambandsins rennur til þessa
verkefnis árin 2007 til 2013.
Ég fékk góða kynningu á byggða-
stefnu ESB á fundi sem ég átti með
Danuta Hübner, framkvæmdastjóra
ESB á sviði byggðamála, á síðasta
ári. Ljóst er í mínum huga að það yrði
mikill styrkur fyrir íslensk byggð-
arlög að vera fullir þátttakendur í
samstarfi ESB á sviði byggðamála.
Utanríkisráðherra hefur nú sett á
laggirnar nefnd undir forystu Smára
Geirssonar, sem á að fjalla um áhrif
byggðasamstarfsins hér á landi,
kæmi til þess að Ísland gengi í ESB.
Þetta er afar mikilvægt starf og
vænti ég þess að nefndin varpi ljósi á
hagræn og samfélagsleg áhrif þess
fyrir sveitarfélög og einstök land-
svæði að byggða- og uppbygging-
arsjóðir ESB nái einnig til Íslands.
Auk þessa er mikil vinna í gangi hjá
Sambandi íslenskra sveitarfélaga að
kanna kosti þess og galla fyrir íslensk
sveitarfélög að ganga í ESB.
Um leið og ég fagna þeirri vönduðu
umfjöllun um kosti og galla aðildar að
ESB sem birst hefur á síðum Morg-
unblaðsins undanfarið hvet ég sem
flesta til þess að kynna sér málið með
opnum hug. Samantektirnar sem
birtar eru á mbl.is hafa verið mér
mjög gagnlegar og ég veit að það á
við marga.
Sveitarfélögin í Evrópusamstarfinu
Kristján L. Möller
skrifar um sóknarfæri
sveitarfélaga í ESB
» Það er hins vegar
ánægjuleg þróun að
íslensk sveitarfélög hafa
með markvissari hætti
en áður unnið að því að
styrkja stöðu sína í Evr-
ópusamstarfinu.
Kristján L. Möller
Höfundur er samgöngu-
og sveitarstjórnarráðherra.
SÍÐASTLIÐINN
miðvikudag birti iðn-
aðarráðuneytið skýrslu
varðandi staðarval
þjónustumiðstöðvar
fyrir hugsanlega olíu-
leit á Drekasvæðinu.
Það er ekki annað
hægt en lýsa yfir mikl-
um vonbrigðum með þessa skýrslu.
Fyrir það fyrsta er þetta kynnt sem
skýrsla um staðarval, en skýrslan er
bara unnin fyrir viðkomandi hreppa,
Langanesbyggð og Vopnafjarð-
arhrepp. Einnig er yfirlýsing sem
iðnaðarráðherra lét fara frá sér í
seinni kvöldfréttum Ríkissjónvarps-
ins sama kvöld um að hann myndi
beita sér alfarið fyrir því að þjónustan
við olíuleitina kæmi úr þessum hrepp-
um, hreint út sagt óskiljanleg. Ef
þetta eru vinnubrögð sem á að bjóða
þeim olíuleitarfyrirtækjum sem vilja
stunda rannsóknir á Drekasvæðinu
er eins líklegt að þau sigli bara til
Noregs í leit sinni að viðeigandi þjón-
ustu.
Við val á heppilegasta staðnum fyr-
ir þjónustumiðstöð, hljóta menn að
þurfa að hafa fleiri en einn stað undir.
Síðan vega og meta kosti og galla
hvers svæðis fyrir sig og fá þannig
lokaniðurstöðu byggða á einhverjum
forsendum. Þarna er enginn sam-
anburður heldur aðeins verið að telja
upp hvað er til staðar í Langanes-
byggð og Vopnafjarðarhreppi og
hvað þyrfti að gera til þess að þjón-
usta Drekasvæðið frá þessum stað.
Sem er nú ekki lítið, þar sem tak-
mörkuð aðstaða og þjónusta er til
staðar. Tal um nýjar hafnir og al-
þjóðaflugvöll á Þórshöfn (375 íbúar!!!)
í skýrslunni ættu nú að hringja við-
vörunarbjöllum. Nú þegar fjármagn
er af skornum skammti í þjóðfélaginu
ættu þeir sem fara með völdin að
sýna einhverja ráðdeild og nýta þau
mannvirki og samfélög sem þegar
eru til staðar í landinu og geta tekið
svona verkefni að sér. Hafa menn
annars velt því fyrir sér hvað gerðist
ef svo illa færi að ekki nægjanleg olía
eða gas fyndist til þess að vinna úr?
Hvað ætti þá að gera við alla fjárfest-
inguna sem lögð hefði verið í á þessu
svæði t.a.m. hafnir, alþjóðaflugvöll og
flugskýli?
Mín skoðun er að þjónustumiðstöð
fyrir Drekasvæðið ætti að vera í
Eyjafirði. Því til rökstuðnings bendi
ég á að á Akureyri er
nánast öll þjónusta og
mannvirki fyrir hendi
sem talið er að þurfi að
byggja upp í viðkomandi
hreppum. Hér eru hafn-
armannvirki, upptöku-
mannvirki fyrir skipin,
ýmiskonar birgjar,
slippur, rafmagnsverk-
stæði og vélaverkstæði,
sjúkrahús, alþjóða-
flugvöllur og fólk.
Hvernig væri að iðn-
aðarráðuneytið gerði skýrslu varð-
andi staðarval þar sem Eyjafjörður
væri til samanburðar varðandi önnur
landsvæði. Ég er ekki efins um hver
útkoman yrði í slíkri skýrslu.
Maður spyr sig oft hvað Akureyr-
ingar hafi gert pólitíkinni, því ekki
virðist vera unnið með okkur af nein-
um krafti í atvinnumálum. Hingað er
hent einum og einum brauðmola svo
að bærinn haldi sínum 17.000 íbúum,
en þess á milli eigum við ekki að gera
kröfur um eitt eða neitt. Einnig verð-
ur maður að setja spurningarmerki
við þá pólitíkusa sem veljast úr þessu
kjördæmi á Alþingi, þeir hafa ekki
náð að fóta sig í landsmálunum, virð-
ast vera valdlausir og orðlausir við
hið pólitíska borð. Akureyrarbær
þarf einnig að svara fyrir það af
hverju Akureyri og Eyjafjörður er
ekki inni í myndinni hjá stjórnvöldum
í þessu máli.
Það er deginum ljósara að við Ak-
ureyringar og Eyfirðingar getum
ekki beðið eftir aðgerðum stjórnvalda
eða bæjaryfirvalda í atvinnumálum.
Við þurfum líka að vinna í okkar mál-
um óháð duttlungum pólitíkurinnar,
með öllum ráðum. Því hverju skilaði
húsbóndaholla biðin eftir leyfum frá
stjórnvöldum til þess að byrja fram-
kvæmdir við álver á Bakka? Á meðan
framkvæmdir við álver í Helguvík
voru keyrðar áfram í óþökk stjórn-
valda til þess að byrja með, en núna
nokkrum mánuðum síðar með fullum
stuðningi þeirra.
Hreppapólitík iðn-
aðarráðuneytisins
Rúnar Sigtryggs-
son segir Akureyri
álitlegan kost til að
þjónusta Dreka-
svæðið
Rúnar Sigtryggsson
»Ef þetta eru vinnu-
brögð sem á að
bjóða þeim olíuleitarfyr-
irtækjum sem vilja
stunda rannsóknir á
Drekasvæðinu, er eins
líklegt að þau sigli bara
til Noregs …
Höfundur er rekstrarstjóri.
STÆRSTA ógn sem
mannkynið stendur
frammi fyrir tengist
loftslagsbreytingum í
kjölfar sívaxandi fram-
leiðslu á jarðefnaelds-
neyti, olíu, jarðgasi og
kolum. Hér vegast á
andstæð og ósamrým-
anleg markmið sem
reyna munu á alþjóðasamfélagið
meira en flest annað á næstunni,
reiknað í árum og áratugum. Al-
þjóðaorkumálastofnunin (IEA) gerir
ráð fyrir allt að 50% aukningu í orku-
notkun fram til árins 2030 og að
langmestur hluti hennar verði að
koma frá kolefnisríkum jarðefnum
með tilheyrandi gróðurhúsaáhrifum.
Á sama tíma hafa mörg iðnríki, þar á
meðal Evrópusambandið, sett sér
það markmið að minnka losun gróð-
urhúsalofttegunda um 20% fram til
ársins 2020 og um 50% eða meira um
miðja þessa öld. Er það talið for-
senda þess að stöðva hlýnun and-
rúmsloftsins við 2°C hækkun með-
alhita. Fáir hafa trú á að með því sé
nóg að gert eins og nú horfir um stig-
vaxandi hlýnun að mati þorra lofts-
lagsfræðinga. Mjög er nú horft til
Norður-Íshafsins í þessu samhengi
en olíuvinnsla þar getur skilið á milli
feigs og ófeigs.
Banvænt samhengi
Hafísbreiður á Norður-Íshafi
minnka nú ár frá ári vegna hlýnunar
og áætlar Umhverfisstofnun Sam-
einuðu þjóðanna að heimskautsísinn
verði með sama áframhaldi horfinn
árið 2040. Brotthvarf íssins sem nú
endurkastar sólgeislun veldur hrað-
ari hlýnun en ella og aukningin
mælist nú meiri á norðurslóðum en
sunnar á hnettinum. Við hlýnun
losnar metangas (mýragas) úr jarð-
lögum þar sem áður var sífreri en
það er 20 sinnum virkari gróð-
urhúsalofttegund en koldíoxíð. Af
því er gífurlegt magn nú bundið í
freðmýrum og hafsbotnslögum. Los-
un á metangasi fylgir
enn aukin hlýnun og
þannig stigmögnun
sem veldur því að enn
meira berst af metan í
andrúmsloftið. Með
hlýnun hafsins á norð-
urslóðum tekur metan
líka að losna úr jarð-
lögum undir hafsbotni,
eins og sýnt var fram á
við rannsóknir norðan
Síberíu sl. haust.
Bandaríska jarðvís-
indastofnunin áætlar
að 22% af óþekktum
olíu- og gaslindum sé fólgið á norð-
urskautssvæðinu og með bráðnun ís-
breiðunnar þar geta þær orðið að-
gengilegar til nýtingar. Ríkin sem
telja sig eiga rétt á þessu stóra svæði
samkvæmt hafréttarsáttmálanum
eru öll í startholunum að undirbúa
og hefja þar olíuvinnslu. Um er að
ræða Bandaríkin, Kanada, Rúss-
land, Noreg og Danmörku, það síð-
astnefnda með yfirráðum sínum yfir
Grænlandi. Þar með er jafnframt
Evrópusambandið með í leiknum, en
framkvæmdastjórn þess segir sam-
bandið þess fýsandi að hefja olíu-
vinnslu í Íshafinu. Ísland hefur nú
slegist í þennan hóp ef marka má orð
Össurar iðnaðarráðherra sem sagði
m.a. er hann mælti á Alþingi 21. nóv-
ember sl. fyrir lagafrumvarpi um
svonefnda kolvetnastarfsemi: „Það
er eðlilegt að menn hafi væntingar til
þess [þ.e. vinnslu olíu og gass]. Um
töluvert langt skeið hafa vísbend-
ingar gefið til kynna að á þessu
svæði, og reyndar á svæði sem teyg-
ir sig áfram inn í norsku lögsöguna
Jan Mayen-megin, að í jarðlögum
töluvert djúpt undir hafsbotni kunni
að vera að finna verulegt magn af
kolvetnisauðlindum, bæði olíu og
gasi.“
Stefnir hraðfara í óefni
Hvað sem hugsanlegum olíugróða
líður hljótum við að spyrja hvort rétt
sé að Íslendingar sláist með í þessa
feigðarför. Áframhaldandi aukning í
notkun jarðefnaorkugjafa leiðir af
sér óbærilega hlýnun á jörðinni með
þeirri geigvænlegu röskun sem
henni fylgir fyrir lífríki jarðar, veð-
ur, hafstrauma og sjávarborð. Við-
fangsefnið ætti því að vera að tak-
marka með öllum tiltækum ráðum
vaxandi notkun jarðefnaeldsneytis
sem orkugjafa og draga úr henni stig
af stigi til að koma böndum á lofts-
lagsbreytingarnar. Alveg sér-
staklega á þetta við norðurheim-
skautssvæðið sem hefur að mestu
sloppið við olíuvinnslu hingað til. Í
þessum efnum má engan tíma missa.
Ætli heimskautsríkin fimm sér í al-
vöru að minnka losun gróðurhúsa-
lofts um fimmtung fram til 2020
þurfa þau að draga mikið úr notkun
á olíu, kolum og gasi. Skilvirkasta
einstaka leiðin að því marki er að
láta óhreyfðar þær kolvetnalindir
sem kann að vera að finna á norð-
urslóðum.
Ísland og verndun norðurslóða
Ég hef ekki orðið var við neitt
frumkvæði undanfarið af Íslands
hálfu til að stemma stigu við háska-
legri hlýnun á norðurslóðum. Fáir
eiga þó jafn mikið undir að ekki hefj-
ist kapphlaupið sem þar stefnir í með
olíu- og gasvinnslu. Því ber að setja
stórt spurningarmerki við þau áform
sem iðnaðarráðherra og Samfylk-
ingin nú boða um olíuvinnslu á
Drekasvæðinu ef kolvetnaleit ber
þar árangur. Framtíðarhagsmunir
okkar sem þjóðar felast í verndun
norðurslóða fyrir mengun og að
hlýnun fari þar ekki úr böndunum.
Því ætti Ísland að beita sér fyrir því
á alþjóðavettvangi að öll áform um
olíu- og gasvinnslu í Norður-Íshafi
verði stöðvuð og alþjóðlegt sam-
komulag verði gert um verndun
þessa svæðis í líkingu við það sem í
gildi er umhverfis suðurheimskautið.
Norður-Íshafið,
olíuvinnsla og Drekasvæðið
Hjörleifur Gutt-
ormsson skrifar um
loftslagshlýnun og
minnkun hafíss í
Norður-Íshafi
» Ísland ætti að beita
sér fyrir því að öll
áform um olíu- og gas-
vinnslu í Norður-Íshafi
verði stöðvuð og sam-
komulag gert um vernd-
un þessa svæðis.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.