Morgunblaðið - 21.01.2009, Qupperneq 35

Menning 35FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. JANÚAR 2009
Miðasala
S. 545 2500
www.sinfonia.is
■ Á morgun, fimmtudag kl. 19.30
Trommur og dans
Hljómsveitarstjóri: Rumon Gamba
Einleikarar: Colin Currie og Pedro Carneiro
Farncis Poulenc: Les biches, balletsvíta
Áskell Másson: Crossings, konsert fyrir slagverk
Igor Stravinskíj: Petrúska
Tveir af fremstu slagverksleikurum samtímans mætast á
þessum tónleikum og frumflytja nýjan konsert eftir
Áskel Másson.
Vinafélagskynning á Hótel Sögu kl. 18.00
■ Laugardagur 24. janúar kl. 17
Kristallinn -
Kammertónleikar í Þjóðmenninagarhúsi
Fiðlur: Júlíana Elín Kjartansdóttir, Hildigunnur Halldórsdóttir
Lágfiðla: Guðrún Þórarinsdóttir
Selló: Sigurgeir Agnarsson
Kontrabassi: Hávarður Tryggvason
Leoš Janácek -Stengjakvartett nr. 1
Antonín Dvorák -Stengjakavartett í G-dúr op.7
BRYNDÍS ÁSMUNDSDÓTTIR
ILMUR KRISTJÁNSDÓTTIR
„Bryndís og Ilmur eru æði” – Gerður Kristný, Stöð 2
„Músíklega séð: Stórkostleg upplifun…Ég hélt ekki að
það væri nokkur söngkona á Íslandi sem gæti gert þetta.
Ég segi bara: Hallelúja! “ – Halla Sverrisdóttir, RÚV
„Ég gleymdi alveg öllu…frábær söngur
…flott skemmtun! – Þór Elís Pálsson, RÚV
„Stuð í óperunni” – Ingibjörg Þórisdóttir, Mbl.
„Dúndurmúsík!” – Páll Baldvin Baldvinsson, Fréttabl.
Föstudaginn 23. janúar kl. 20
Laugardaginn 31. janúar kl. 20
SÍÐUSTU SÝNINGAR
MIÐASALA Á OPERA.IS, MIDI.IS OG Í MIÐASÖLU ÍSLENSKU ÓPERUNNAR. SÍMI MIÐASÖLU: 511 4200.
Afi, hver gerði þetta eig-inlega?“ spurði lítil stúlkameð undrun í röddinni og
benti á stórt málverkið.
„Það var hann Jóhannes Kjarval,“
sagði afinn rólega. Hann horfði á
verkið, sem kallast Krítík, og rýndi
svo í röð af litlum teikningum sem
hafa verið hengdar upp undir flenni-
stórum striganum, niðri við gólf
„Það sést varla í vegginn fyrir
myndum!“ sagði stúlkan hissa og
gekk meðfram veggnum, þar sem
verkin eru hengd svo þétt að þau eru
í þremur og fjórum, jafnvel fimm
hæðum, hvert ofan á öðru. Þar sem
vik myndast milli stórra verka er
skotið að minnsta kosti einu litlu, ef
ekki tveimur eða þremur.
„Það er líka svolítið af skrýtnum
myndum hérna,“ sagði stúlkan lágt
við sjálfa sig þar sem hún horfði á
dúfur, hraun, andlit, fjöll, skútur,
fossa, álfakroppa, meira hraun,
mosa og fleiri andlit. Lítil málverk
og stór, teikningar á alls kyns papp-
ír, myndir á gler, jafnvel koddaver.
  
Kjarval – Mynd af heild nefnistþessi nýja sýning í austursal
Kjarvalsstaða, sem er sett saman úr
stórum hluta safneignar Listasafns
Reykjavíkur á verkum eins dáðasta
listamanns sem þjóðin hefur alið.
Sem drengur var Jóhannes Sveins-
son reiddur úr Meðallandinu austur
á Borgarfjörð eystri, úr sárri fátækt
braust hann til mennta í myndlist,
kynntist erlendum straumum, en
kom aftur heim og fórnaði fjölskyld-
unni fyrir köllunina og kenndi þjóð-
inni að meta landið og náttúruna.
Kjarval var eftirlæti landsmanna,
listamaður og djúpvitur furðufugl í
senn. Þannig er mýtan í það minnsta
– raunin var vitaskuld flóknari.
Í eigu Listasafns Reykjavíkur
munu vera 3.348 verk eftir Kjarval,
þar af 159 málverk. Málverkin hljóta
að vera nær öll í salnum, að við-
bættum slatta af teikningum, því um
350 verk eru á sýningunni.
Sýningarstjórinn, Helga Lára
Þorsteinsdóttir, og þeir sem unnu
með henni að uppsetningunni hljóta
að hafa skemmt sér vel við verkið.
Ég hefði glaður rétt þeim hjálpar-
hönd, við að velja hvaða verk færi
vel með hverju, hvaða sjaldséða
teikning fengi að nuddast upp við
eitthvert fræga málverkið.
Sýningin tekur mið af salonsýn-
ingum fyrri alda, þar sem ólíkum
verkum var í raun hrúgað þétt upp á
sýningum; verk voru sýnd svo fólk
gæti séð sem flest, en ekki var verið
að hugsa um það hvernig þau önd-
uðu í rýminu eða töluðu hvert við
annað. Módernískar hugmyndir um
hrein sýningarrými og naumhyggju-
legar upphengingar komu til síðar;
á ljósmyndum frá upphaflegum sýn-
ingum Kjarvals má sjá að hann
hengdi stundum þétt upp sjálfur, lét
verkin vera nánast niðri við gólf eða
hvert upp af öðru.
  
Það er í raun einhvern veginn viðhæfi að setja verkin svona upp
núna. Margt kemur til. Á sýningum
síðustu ára úr safneigninni hafa oft
verið sett fram sömu verkin aftur og
aftur – sem er skiljanlegt, „myndlist-
arstofnunin“ og tíminn hafa valið
hvaða verk þykja mikilvægust. En
Kjarval framleiddi gríðarlegt magn
myndverka og virðist sífellt hafa
verið að; ef hann var ekki að mála
eitthvert stórvirkið, þá var hann að
teikna á bókina sem hann var að
lesa, á dagblaðið, á bréfið sem hon-
um barst, eða gera riss fyrir vænt-
anleg málverk. Hér sést þetta allt –
og myndar sannferðuga heild. Gefur
í raun merkilega góða mynd af lista-
manninum og vinnu hans. Og um
leið á ákveðin afhelgun sér stað.
Austursalnum er skipt í þrjá mini
sali, sem verkunum er hrúgað upp í,
án skýringartexta eða merkinga við
stök verk. Og verkin eru afskaplega
misgóð. Zen-legar blekteikningar,
raunsæisleg æskuverk, glæsilegar
kúbískar hraunborgir, flæðandi fí-
gúrur sjötta áratugarins, rjúpnask-
issur – þetta er allt hvað ofan í öðru.
Sum málverkin þyrftu miklu meira
ljós, sem kynni að vera teikningum
skaðlegt, en það skiptir einhvern
veginn ekki máli. Þessi sýning snýst
um heildina, um ævistarf, um stefn-
ur og stefnuleysi – og marglyndi
listamannsins. Klassísk verk öðlast
hér nýtt líf og við hlið veigaminni
verka, sem samt eru forvitnileg
hvert á sinn hátt, uppgötvar maður
á þeim nýjar hliðar.
  
Hugsaðu þér hvað þetta er frjóhugsun – myndirnar iða hér, í
tugatali,“ sagði fullorðna konan við
manninn. Þau gengu rólega með-
fram einum veggnum og námu af og
til staðar til að rýna í verkin. Hún sló
út hendinni þegar hún sagði þetta.
„Þetta er stórkostlegt ævistarf,“
bætti hún við. „Og nýtur sín svona
stórkostlega uppsett,“ sagði hann.
  
Þetta skyldi þó ekki vera réttaleiðin til að halda yfirlitssýn-
ingar á eldri listamönnum á þessum
nýju tímum; kveðja hina módernísku
formhreinu sparsemi og setja sem
mest fram, sem fjölbreytilegasta
súpu verka. Viðurkenna að enginn
listamaður skapar bara hágæða-
verk. Að innan starfsferils rúmast
svo ótal margt. Setja það bara allt
saman fram, hvað ofan í öðru, og
láta áhorfandann síðan um að meta
hvað hann kýs að staldra við og hvað
ekki. Það virkar svo sannarlega hér.
efi@mbl.is
Sést varla í vegginn
» Þessi sýning snýstum heildina, um ævi-
starf, um stefnur og
stefnuleysi – og marg-
lyndi listamannsins.
Morgunblaðið/Einar Falur
Salon-uppsetning Á Kjarvalsstöðum er það nú magnið sem gildir og marg-
breytileiki verkanna sem liggja eftir Jóhannes Sveinsson Kjarval.
AF LISTUM
Eftir Einar Fal Ingólfsson
Í LJÓSI efnahagshrunsins á Íslandi
er ekki laust við að þjóðin upplifi sig í
leikhúsi fáránleikans þar sem mörkin
milli leiksviðs og veruleika hafa verið
afmáð. Enginn getur verið viss um
eigin stöðu í lífinu, skyndilega upp-
götvar viðkomandi að hann er stadd-
ur í miðju leikriti þar sem hending ein
ræður hvort hann er meðal leikenda
eða áhorfenda, nema hvort tveggja sé.
Um helgina var frumsýnt nýtt ís-
lenskt leikrit eftir Bjarna Jónsson hjá
Leikfélagi Akureyrar sem ber heitið
Falið fylgi. Hið ótrúlega er að verkið
nær að fanga einmitt þetta ástand í
þjóðfélaginu. Bjarni hefur getið sér
gott orð sem leikskáld, leikstjóri og
þýðandi. Skemmst er að minnast leik-
verka hans á borð við Kaffi (1998) og
Óhapp (2008) en fyrir þau var hann til-
nefndur til Norrænu leikskáldaverð-
launanna. Einnig er vert að nefna
leikgerð hans á skáldsögum Böðvars
Guðmundssonar Híbýli vindanna og
Lífsins tré og þá er ótalinn fjöldi þýð-
inga á leikritum og skáldsögum.
Falið fylgi gerist á Íslandi samtím-
ans í ónefndum bæ. Framundan er op-
ið prófkjör hjá ónefndum stjórn-
málaflokki og Ellen Björnsdóttir
félagsmálastjóri hefur ákveðið að gefa
kost á sér. Sér til aðstoðar hefur hún
ráðið kosningastjórann Benedikt og
unga, óheflaða stúlku að nafni Íris
Ösp. Undirbúningur opnunarhátíð-
arinnar er í fullum gangi þegar Karl
nokkur Jónsson rekur inn nefið á
kosningaskrifstofuna og vill rifja upp
óþægileg mál úr fortíðinni sem tengj-
ast frambjóðandanum.
Uppsetning leiksviðsins minnir á
hringleikahús í anda Rómverja til
forna þar sem m.a. fóru fram skylm-
ingar upp á líf og dauða og áhorfendur
sátu hringinn í kringum leiksviðið.
Leikmyndin er einföld, en hugvits-
samleg og kallast á við kosningabar-
áttuna sem fram fer fyrir „opnum
tjöldum“ og eitt af slagorðunum er
„gagnsæ stjórnsýsla“. Notkun lýs-
ingar og hljóðmyndar er afar beitt og
virkar mjög sterkt á stemninguna og
tilfinningar áhorfenda. Búningar eru
einnig mikilvægur þáttur í leikritinu
og vísa til þeirrar speki yfirborðs-
mennskunnar að fötin skapi manninn
og taktföst tónlistin undirstrikar svið-
setningu persónanna.
Leikurinn var almennt góður en
hópurinn mun þó líklega hrista sig
enn betur saman á næstu sýningum.
Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir stóð sig
vel í hlutverki Ellenar. Hún hefur
sterka sviðsframkomu og hefur jafn-
framt náð þeirri leikhæfni að geta
sýnt dýpt með svipbrigðum einum.
Viktor Már Bjarnason fór einnig vel
með hlutverk Benedikts kosn-
ingastjóra, einkum þegar líða tók á
verkið.
Guðmundur Ólafsson átti af-
bragðsleik í hlutverki hins umkomu-
lausa Karls sem berst við óréttlæti
heimsins. Senuþjófurinn var hins
vegar Anna Svava Knútsdóttir sem
gerði stelputrippinu Írisi Ösp svo
skemmtileg skil. Samleikur Önnu
Svövu og Guðmundar var líka með
miklum ágætum. Titill leikverksins,
Falið fylgi, verður ekki útskýrður hér
því að hann er hluti af plottinu, en
sýningin er fyllilega þess virði að sjá
og endirinn – hann mun koma áhorf-
endum í opna skjöldu.
Hringleikahús
samtímans
LEIKLIST
Leikfélag Akureyrar
Höfundur: Bjarni Jónsson
Leikstjórn: Jón Gunnar Þórðarson
Leikmynd: Finnur Arnar Arnarsson
Búningar: Rannveig Eva Karlsdóttir
Tónlist: Andrea Gylfadóttir
Ljósahönnun: Halldór Örn Óskarsson
Hljóðmynd: Gunnar Sigurbjörnsson
Gervahönnun: Ragna Fossberg og Sunna
Björk Hreiðarsdóttir
Leikarar: Guðrún Lilja Þorvaldsdóttir (Ell-
en), Anna Svava Knútsdóttir (Íris Ösp),
Viktor Már Bjarnason (Benedikt), Guð-
mundur Ólafsson (Karl). Frumsýning 16.
janúar kl. 20
Falið fylgi
Falið fylgi „{...] fyllilega þess virði að sjá.“
Ingibjörg Sigurðardóttir