Morgunblaðið - 22.01.2009, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. JANÚAR 2009
Voff Menn og málleysingjar gerðu hróp að stjórnvöldum í gær. Þessi íslenski fjárhundur virtist hafa tekið eindregna afstöðu gegn ríkisstjórninni.
RAX
Sigurbjörn Sveinsson | 21. janúar
Áfall og uppörvun
sunnudagsins
. . . Í barnaskap mínum
taldi ég að smábáta-
útgerðum ætti að vera
gert auðveldara að greiða
fyrir kvóta en togskipa-
útgerðum, þar sem sann-
anlegur tilkostnaður við
veiðarnar væri mun minni í smábátaút-
gerðinni en með stóru skipunum. Áfallið
kom með Silfri Egils þegar Ingólfur Arn-
arson, doktor í sjávarútvegsfræðum, lýsti
eignamynduninni í sjávarútvegi, hvernig
kvótasamruni hefði leitt til falskrar verð-
myndunar á kvóta og innihaldslausra
efnahagsreikninga sjávarútvegsfyrirtækja
og veðsetninga langt umfram raunveruleg
verðmæti. Ingólfur lýsti sjávarútveginum
sem pappírstígrisdýri eins og Mao for-
maður hefði orðað það. Ég verð að við-
urkenna að ég varð hálf lamaður eftir
þennan þátt Silfursins. . . .
Meira: sigurbjorns.blog.is
Hjálmtýr V. Heiðdal | 21. janúar
Salt í grautinn
og pipar í augun
Ég held að stjórnin falli
brátt. Piparúðabirgðir lög-
reglunnar eru á þrotum og
fólkið fær minna salt í
grautinn. Hvenær ætlar
Geir að horfast í augu við
þá staðreynd að það verða
kosningar í vor – hvernig sem hann reynir
að slá öllu á frest. Björn B vill „verja vald-
stjórnina“ með fleiri löggum og piparúða.
Og ef úðinn dugar ekki þá vill hann sterk-
ari meðul. Hvað skyldi það vera?
Meira: gorgeir.blog.is
TILSKIPUN Evrópusam-
bandsins um innlánatrygg-
ingakerfi nr. 94/19/EB er hluti
af íslensku lagakerfi. Hún er
gerð hluti íslensks réttar með
lögum nr. 98/1999 um inni-
stæðutryggingar og trygg-
ingakerfi fyrir fjárfesta. Ís-
lensk lög ber að skýra til
samræmis við lög Evrópusam-
bandsins sem teljast hluti
EES-samningsins, sbr. 3. gr.
laga nr. 2/1993 um Evrópska efnahagssvæðið.
Í aðfararorðum tilskipunarinnar, 17. mgr., er
fjallað um samræmda lágmarkstryggingu sem
skal vera 20.000 evrur, þar segir:
„Lágmarkstryggingin samkvæmt þessari
tilskipun má ekki leiða til þess að of stór hluti
innlána verði óvarinn, sem snertir bæði neyt-
endavernd og stöðugleika fjármagnskerf-
isins.“
Ljóst er að tilskipuninni er ekki ætlað að
girða fyrir og tryggja heildartjón sem hlýst af
bankahruni. Hluti innlána sé óvarinn þrátt
fyrir lágmarksverndina. Með fullgildingu Ís-
lands á EES-samningnum er íslenska ríkið
skuldbundið að þjóðar- og landsrétti að upp-
fylla skýr ákvæði tilskipunarinnar um lág-
marksbótagreiðslur til þeirra sem tapa inn-
lánum við bankahrun nema sérstök
þjóðréttarsjónarmið á grundvelli neyðar- og
sjálfsvarnarréttar heimili að ákvæðum hennar
verði vikið til hliðar.
Í dómi Evrópudómstólsins í máli C-222/02
Peter Paul o.fl. gegn þýska ríkinu reyndi á
gildissvið og túlkun tilskipunarinnar um inni-
stæðutryggingarnar. Mörgum álitaefnum er
svarað í dóminum er lúta að réttarstöðu Ís-
lands vegna Icesave-reikninganna.
Í dóminum kemur fram að þýska ríkið (ís-
lenska ríkið/breska ríkið) geti ekki orðið sér-
staklega skaðabótaskylt þótt það yrði staðfest
með dómi að vanræksla á fjármálaeftirliti hafi
leitt til þess að ekki var hægt að greiða úr
tryggingasjóðnum, að frátaldri lágmarks-
tryggingunni sem ber að greiða (mgr. 49-51).
Skýr greinarmunur er gerður á lágmarks-
tryggingunni sem ber að greiða sem fast-
ákveðnar lágmarksbætur og öðru sem út af
stendur sem ber ekki að greiða á grundvelli
skaðabótasjónarmiða Evrópuréttar vegna
skorts á fjármálaeftirliti skv. til-
skipuninni (30, 31, 41., og 45., 46.
mgr.). Dómurinn staðfestir að að-
ildarríki geti haft gildandi mismun-
andi tryggingavernd í innanlands-
löggjöf, milli landa, þrátt fyrir
tilskipunina og er vísað í ákvæði 3.
mgr. 7. gr. tilskipunarinnar því til
stuðnings (27. mgr.).
Opinberlega hefur komið fram af
hálfu Breta í fréttum sem fór víða í
heimsfréttum að ástæða fyrir beit-
ingu hryðjuverkalaganna gagnvart
Landsbanka og Kaupþingi hafi ver-
ið hræðsla þeirra við að Ísland gæti
ekki staðið við skuldbindingar skv. tilskip-
uninni, þjóðin væri gjaldþrota. Þessi rök
standast ekki. Um það vitnar úttekt Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins á efnahagslegri stöðu Ís-
lands til framtíðar sem talin er öfundsverð.
Bretar héldu því fram að fjármagnsflutningar
milli landa myndu koma í veg fyrir að breskir
innlánseigendur fengju greitt. Þessu hefur
verið neitað og það borið til baka af stjórn-
völdum sem tilhæfulausar fullyrðingar.
Stjórnvöld hafa sinnt þeirri skyldu sinni að
fullgilda tilskipunina – hún gildir sem lands-
réttur hér á landi í formi landslaga og borg-
arar og lögaðilar erlendis geta byggt rétt á
henni skv. lögum um innistæðutryggingar,
sbr. og 6. mgr. 7. gr. tilskipunarinnar. Þegar
horft er til atvika málsins sýnast aðgerðir
Breta hafa verið vandlega undirbúnar og þaul-
skipulagðar með nokkrum fyrirvara. Um það
vitna ýmsir atburðir í aðdraganda hrunsins og
tímaröð þeirra.
Réttarstaða Íslands verður ekki borin sam-
an við stöðuna í Bandaríkjunum eftir fall
bandaríska bankans Lehmans Brothers og
það tjón sem af því leiddi þar sem Bandaríkin
eru ekki samningsaðilar að umræddri til-
skipun
Ekki verður annað séð en að þvingun Breta
og Hollendinga með stuðningi Evrópusam-
bandslandanna sem fól í sér grófa þvingun
gagnvart Íslandi hjá Alþjóðagjaldeyr-
issjóðnum feli í sér sjálfstætt brot á ýmsum
grundvallarþjóðréttarskuldbindingum, þ.e.,
sjálfstæðis- og sjálfsvarnarrétti landsins sem
eru hvorutveggja meginþættir fullveldisréttar
þjóðarinnar að þjóðarrétti (Gunnar G.
Schram, Ágrip af Þjóðarrétti, 1986, bls. 91.)
Hér kemur einnig til álita brot á friðhelgi
ríkja. Þjóðríki eru almennt jöfn og sjálfstæð
og njóta friðhelgi frá beitingu valds annarra
ríkja, þ.m.t. dómsvaldi, „State immunity“ (Int-
ernational Law, 2005, Rebecca M.M. Wallace,
bls. 131). Þar að auki hefur málflutningur
landanna á tímabili verið rangur um það
hverjar skyldur við bærum að þjóðarrétti á
grundvelli tilskipunarinnar. Holland og Bret-
land héldu því fram á tímabili fram að Íslend-
ingar bæru ábyrgð á öllum innistæðum Ice-
save-reikninga sem er rangt eins og fyrr
greinir. Sama gildir um þvingun og neitun
landanna um að bera ágreining um greiðslur
skv. tilskipuninni að þjóðarrétti undir dóm-
stóla þar sem um heildarhrun alls fjár-
málakerfis landsins var að ræða. Evrópusam-
bandslöndin héldu því fram að slíkt ógnaði
fjármálastöðugleika í álfunni. Þau rök Evr-
ópusambandslandanna eru léttvæg. Lág-
markstryggingin tekur aðeins til hluta innlána
og einföld yfirlýsing landanna um að greiða
lágmarksfjárhæðina kemur í veg fyrir að fjár-
málastöðugleika sé ógnað af þessum sökum.
Umfang innlána íslenskra lánastofnana er-
lendis er óverulegt í samanburði við umfang
annarrar bankastarfsemi álfunnar. Ísland hef-
ur aukið vægi skuldbindinga sinna skv. tilskip-
uninni með því að færa eignir bankanna fram-
ar í kröfuröð með neyðarlögunum. Hefur
íslenska ríkið frjálst val um það í Evrópu-
bandalagsrétti hvaða leið það fer til þess að
tryggja lágmarksverndina (neytendavernd) og
fjármálastöðugleika þar sem um lögleiðingu
tilskipunar er að ræða (Wyatt & Dashwood’s,
European Community Law, 1992, bls. 70).
Atburðirnir hér á landi á haustmánuðum af-
hjúpa galla tilskipunarinnar þar sem í ljós hef-
ur komið að hún virðist ekki veita sérstakan
afslátt af skyldu til greiðslu lágmarksins við
þær afbrigðilegu aðstæður sem sköpuðust
þegar um heildarhrun alls fjármálakerfis
landsins er að ræða. Íslenska ríkið gat ekki
stutt við fjármálastöðugleika og neyt-
endavernd í Evrópu við þessar aðstæður nema
grípa til sértækra aðgerða með neyðarlögum
vegna umfangs skuldbindinga þess við efna-
hag íslenska ríkisins. Það jók enn á vandann
og óvissu um fjármálastöðugleika í Evrópu
þegar bakstuðningur erlendra seðlabanka
annarra ríkja reyndist ekki fyrir hendi þrátt
fyrir að meginhluti starfsemi viðskiptabank-
anna færi fram í Evrópu. Full þörf var fyrir
þessari breytingu á réttarstöðu innlánseig-
enda, til þess að tryggja að tilgangur tilskip-
unarinnar næði fram að ganga.
Tjón á orðspori Íslands og afleitt tjón vegna
falls Kaupþings banka er margfalt meira en
áætlað tap vegna skuldbindinga út af Icesave-
reikningum. Þá er tjón íslenskra fyrirtækja
verulegt vegna skaða á orðspori sem Bretar
bera stærstan þátt í að eyðileggja á erlendum
vettvangi. Fleiri álitamál koma hér til skoð-
unar sem styrkja málstað landsins í málinu.
Aðgerðirnar eru líklega brot á bandalagsrétti
og EES-rétti, sbr. 3., 40. og 112., gr. EES-
samningsins. Þá koma til álita brot á Mann-
réttindasáttmála Evrópu, sbr. 1. gr. I samn-
ingsviðauka um vernd eignaréttar sem laga-
gildi hefur hér á landi sem Bretar og
Hollendingar eru bundnir af. Frysting eigna
Landsbankans er til þess fallin að auka enn á
tjónið og þar með greiðsluskyldu íslenska rík-
isins. Ljóst er að bæði umfang aðgerða Breta
og málatilbúnaðurinn allur er í engu samræmi
við tilefnið. Er það bæði eðlileg og sanngjörn
krafa að þeirri sérstöku tjónsaukningu sem af
því hefur hlotist verði strax skuldajafnað við
kröfu Breta og Hollendinga, einkum Breta,
þegar og ef samið verður um þessi mál við
þessar þjóðir.
Nauðsynlegt er fyrir orðspor Íslendinga og
íslenskra fyrirtækja að málstað Íslendinga sé
til haga haldið í nánustu framtíð í máli þessu
og að stjórnvöld semji ekki um að falla frá
þeim rétti að fá dómstóla, breska og/eða al-
þjóðlega, til þess að fjalla um málið, undir
refsivaxtaþvingun Breta og dæma þá atburða-
rás sem hér átti sér stað á haustmánuðum og
bæta þann skaða sem felst í meintum brotum
á alþjóðlegum skuldbindingum gagnvart Ís-
lendingum og íslenskum fyrirtækjum.
Eftir Magnús Inga
Erlingsson »Nauðsynlegt er fyrir orð-
spor Íslendinga og ís-
lenskra fyrirtækja að málstað
Íslendinga sé til haga haldið í
nánustu framtíð í máli þessu
og að stjórnvöld semji ekki um
að falla frá þeim rétti að fá
dómstóla, breska og/eða al-
þjóðlega, til þess að fjalla um
málið …Magnús Ingi Erlingsson
Réttarstaða Íslands vegna Icesave
– frysting Breta á íslensku fjármálalífi
Höfundur er héraðsdómslögmaður.
BLOG.IS