Morgunblaðið - 01.02.2009, Blaðsíða 4

4 FréttirVIKUSPEGILL
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. FEBRÚAR 2009
Óháðar vígasveitir í 24 löndumheims notfæra sér ungmenni
yngri en 18 ára til hernaðar, það
gera einnig níu stjórnarherir.
Meðal þessara landa er Austur-
Kongó. Samkvæmt tölum Unicef eru
allt að 30.000 barnahermenn í
Austur-Kongó. Þá er rúmlega helm-
ingur bardagamanna nokkurra víga-
hópanna í austurhluta landsins
börn, sum þeirra ekki eldri en tíu
ára.
Stúlkur líða sérstaklega fyrirvistina í vígahópum þar sem
nauðganir eru algengar og þær
gjarnan neyddar í hjónabönd með
eldri mönnum. Stúlka frá Úganda
segir svo frá: „Ég er tvítug. Árið
1992 var mér rænt og ég varði níu
árum með LRA (Andspyrnuhreyfing
Drottins í Úganda). Við þurftum oft
að fara um langan veg og drepa þau
börn sem reyndu að komast undan,
með bareflum, sveðjum eða byssu-
stingjum. Þegar ég var tíu ára var ég
gerð að konu eins leiðtoganna. Við
vorum oft látin ráðast á þorp. Ég var
hrædd og ég kenndi í brjósti um
fórnarlömbin en hefði ég neitað að
fremja þessi voðaverk, hefðu þeir
umsvifalaust drepið mig,“ segir
stúlkan sem nú nýtur umönnunar
hjálparsamtakanna World Vision.
Staðreyndir
Eftir Jóhönnu Maríu Vilhelmsdóttur
jmv@mbl.is
U
ppreisnarmenn tóku mig þegar ég
var 13 ára. Ég missti fjögur ár úr
skóla. Þeir kenndu okkur að nota
byssur. Þeir kenndu okkur líka að
nauðga, stela og drepa. Ég notaði
AK47 og tók þátt í mörgum bardögum. Þegar
ég kom til baka í þorpið mitt var fólkið hrætt
við okkur og hafnaði okkur.“ Svo lýsir fyrrver-
andi barnahermaður frá Austur-Kongó reynslu
sinni af nauðungarhernaði í hópi uppreisnar-
manna.
Mannréttindasamtök víða um heim hafa fagn-
að fyrstu réttarhöldum sinnar tegundar sem
hófust á vegum Alþjóðaglæpadómstólsins (ICC)
í vikunni yfir stríðsherranum Thomas Lubanga
Dyilo. „Þessi fyrstu réttarhöld ICC sýna á óvé-
fengjanlegan hátt að notkun barna í vopnuðum
bardögum er stríðsglæpur sem getur og mun
verða leiddur til lykta á alþjóðlegum grundvelli,“
segir í yfirlýsingu frá mannréttindasamtökunum
Human Rights Watch.
Oft nægir matur til að sannfæra börnin
Samkvæmt tölum Sameinuðu þjóðanna eru
allt að 250.000 börn notuð til hernaðar í um 15
löndum heims þó vissulega sé erfitt að henda
reiður á slíkum tölum. Drengir og stúlkur sem
eru tekin af uppreisnarhópum og stjórn-
arherjum og misnotuð í stríði. Sum þeirra varla
orðin tíu ára og of smágerð til að valda
stórum byssum og of lítil til að þau skilji
til hvers er ætlast af þeim.
„Mikil fátækt verður til þess að mörg
barnanna ganga sjálfviljug til liðs við
vígahópana,“ segir Benjamin Bolele sem
er frá Austur-Kongó en býr nú í Þýska-
landi og hefur sérhæft sig í málefnum
barnahermanna í heimalandi sínu. „Til
að ganga til liðs við hópana nægir
mörgum barnanna að vita að þau fái
reglulega að borða,“ segir Bolele í við-
tali við tímaritið Stern. „Í sigurgöngu
sinni inn í Kinshasa hafði Kabila með
sér fjölda barnahermanna frá Rúanda.
Þessir barnahermenn höfðu mikil áhrif
á götubörnin í milljónaborginni Kinshasa. Rú-
öndsku barnahermennirnir sýndu vald með
vopnum sínum og höfðu stundum nokkur fjárráð
– það hafði mikil áhrif á sárfátæk götubörnin í
Kinshasa. Þannig var hægt að safna saman fleiri
og fleiri börnum. Stundum selja foreldrar meira
að segja börnin sín til vígahópanna,“ segir Bo-
lele.
Meirihluta barnanna er þó rænt og þau skikk-
uð til hlýðni með ofbeldi eða eiturlyfjum. „Sumir
stríðsherra þvinga börnin meira að segja til að
drepa ættingja sína eða nágranna til að gera
þau háð hópnum og útiloka að þau geti snúið
aftur heim,“ segir Bolele.
Börn meðfærilegri en fullorðnir hermenn
Sérfræðingar hafa efasemdir
um að réttarhöldin yfir Thom-
as Lubanga Dyilo skili þeim
árangri að hjálpa fórnarlömb-
unum, orsakir vandamálsins
verði ekki upprættar þó svo
að dómur falli. Samkvæmt
barnaverndarsamtökunum
Terre des Hommes elst fjöldi
barna upp á stríðsátakasvæð-
um. Reynslan sé sú að því
lengur sem stríð vari þeim
mun fleiri börnum sé smalað
til hernaðar og að eftir því
sem börnunum fjölgi lækki
jafnframt meðalaldur þeirra.
Þá veljist börn oftar til hern-
aðar þar sem þau séu með-
færilegri en fullorðnir her-
menn, þar sem þau séu hörð
af sér, skipti sjaldan skapi og
búi síður yfir siðferðisvitund.
Börn í fremstu víglínu
 Fyrstu réttarhöld Alþjóðaglæpadómstólsins í Haag hófust yfir Thomas Lubanga í vikunni
en hann er ákærður fyrir að hafa notað hundruð barna í vopnuðum átökum í A-Kongó
Austur-Kongó
Saga landsins er
mörkuð af of-
beldi og skærum.
Réttarhöldin yfir Lubanga eru
fyrstu réttarhöld Alþjóðaglæpa-
dómstólsins sem var stofnaður árið
2002.
„Her Lubanga safnaði, þjálfaði
og notaði hundruð ungra barna til
að drepa, ræna og nauðga. Glæpir
Lubanga setja enn mark sitt á
börnin. Þau geta ekki gleymt því
sem þau upplifðu, sáu, gerðu,“
sagði Luis Moreno-Ocampo að-
alsaksóknari við upphaf málaferl-
anna yfir Lubanga Dyilo hjá Al-
þjóðaglæpadómstólnum.
Lubanga er fyrrverandi leiðtogi
Samtaka kongóskra föðurlandsvina
(UCP) sem starfa í Ituri-héraði í
Austur-Kongó. Hann er ákærður
fyrir að nota börn undir 15 ára aldri
í bardögum í borgarastyrjöldinni í
Austur-Kongó á milli september
2002 og ágúst 2003. Hann hafi
haft umsjón með því að stúlkum og
drengjum væri rænt á skipulagðan
hátt og sett með valdi undir stjórn
vígasveita. Lubanga hefur neitað
sök en búist er við að málaferlin
standi yfir í marga mánuði.
Ávöxtur sex ára vinnu
Mikilvægt þykir að þessi fyrstu
réttarhöld Alþjóðaglæpadómstóls-
ins takist vel þar sem þau setja for-
dæmi fyrir það sem koma skal.
Réttarhöldin eru ávöxtur sex ára
vinnu aðalsaksóknara dómstólsins,
Luis Moreno-Ocampo. Hann hefur
sett á fót rannsóknir á fjórum Afr-
íkudeilum, þ.á m. í Darfúr þar sem
hann hyggst í fyrsta sinn stefna
sitjandi valdhafa ríkis, Omar Hass-
an al-Bashir, fyrir stríðsglæpi.
Málsóknin á hendur Lubanga
hefur verið hlaðin erfiðleikum og á
síðasta ári þurfti að fresta rétt-
arhöldunum um hálft ár. Litlu mun-
aði að dómstóllinn léti Lubanga
lausan úr haldi þar sem áhöld voru
um hvort hann fengi sanngjarna
málsmeðferð.
Dómararnir settu út á að sum
sönnunargagnanna sem voru sak-
sóknurum í vil hefðu verið fengin
gegn þagnareiði. Vandamálið leyst-
ist þegar Sameinuðu þjóðirnar og
aðrir sem lagt höfðu fram sönn-
unargögn afléttu trúnaðarskil-
yrðum.
Lubanga var færður í varðhald á
vegum dómstólsins í mars árið
2006 og í janúar 2007 ákváðu dóm-
arar réttarins að næg sönn-
unargögn væru fyrir hendi til að
hægt væri að rétta.
Prófsteinn sem fylgst verður með
Alþjóðaglæpadómstóllinn (Int-ernational Criminal Court, ICC)
var stofnaður árið 2002. Hann er
dómstóll sem er ætlað að lögsækja
einstaklinga fyrir þjóðarmorð, glæpi
gegn mannkyninu eða stríðsglæpi.
108 ríki eiga aðild að dómstólnum
og 40 önnur hafa undirritað en ekki
samþykkt lagaboð hans. Nokkur ríki
eru gagnrýnin á starfsemi dóm-
stólsins og hafa ekki gengið til að-
ildar, þ. á m. Kína, Rússland, Indland
og Bandaríkin. Dómstóllinn er ætl-
aður sem viðbót við þjóðardómstóla
aðildarríkjanna og er ætlað að grípa
inn í þegar þjóðardómstólar geta
eða vilja ekki rannsaka slíka glæpi.
Fyrsti dagur réttarhalda ICC yfirThomas Lubanga einkenndist af
ringulreið og að lokum fór svo að í
yfirheyrslum á miðvikudag dró
fyrsta vitnið framburð sinn til baka.
Vitnið sagðist ekki hafa verið barna-
hermaður og að mannúðarsamtök
hefðu lagt honum orð í munn.
Dómarar meta það svo að vitnið
hafi verið hrætt frammi fyrir fullum
réttarsalnum. Að lokum var ákveðið
að yfirheyra manninn fyrir lokuðum
dyrum til að gæta persónuverndar.
Reuters
Lubanga Leiðtogi UPC ræðir við íbúa
þorps nokkurs í A-Kongó í júní árið 2003.
Reuters