Morgunblaðið - 16.04.2009, Blaðsíða 20

20 FréttirINNLENT
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. APRÍL 2009
FRÉTTASKÝRING
Eftir Unu Sighvatsdóttur
una@mbl.is
ALLS staðar eru hús á hús ofan sem
standa auð, hús sem átti að rífa fyrir
verslunarmiðstöðvar, hús sem átti
að leigja á okurverði, hús sem áttu
að gera ríka ríkari og samfélagið
menningarsnauðara […]
Við tökum það sem réttilega er
okkar og sköpum í þessu húsi fé-
lagslegt rými þar sem fólk getur hist
og notað rýmið á þá vegu sem því
finnst skipta máli.“ Þannig hljóma
yfirlýsingar hústökufólks, sem gerði
sig heimakomið í ónotuðu húsi við
Vatnsstíg 4 frá fimmtudegi og þar til
lögreglan gerði þar rassíu í gær.
Hústökufólkið stefnir saman eign-
arrétti og nýtingarrétti og telur
þann síðari sterkari þegar kemur að
húsum sem standa auð, á sama tíma
og yfir mörgum vofir að missa heim-
ili sín. Er meðal annars vísað til
gagnrýni sem lengi hefur heyrst á
byggingarverktaka sem í krafti fjár-
magns vanræki vísvitandi að við-
halda húsum í miðborginni og láti
þau grotna niður þar til engin rök
séu gegn því lengur að rífa þau og
nýta reitinn undir mun meira bygg-
ingarmagn. Þannig séu menning-
arverðmæti og hagsmunir íbúa látin
víkja fyrir gróðasjónarmiðum
Enginn skortur á auðum húsum
Rök hústökufólksins eru m.a. þau
að betra sé að nýta þessi hús undir
uppbyggilega starfsemi heldur en
láta þau standa auð og ónýtt. Á
Vatnsstíg 4 var á síðustu dögum
sprottin upp fríbúð, bókasafn og
sameiginlegt eldhús auk þess sem
þar átti að vera vettvangur fyrir
pólitískar umræður, fræðslukvöld
o.s.frv., en fyrirmyndir eru að þess
háttar hústökufélagsmiðstöðvum er-
lendis.
Miðað við yfirlýsingar hústakenda
má búast við því að þrátt fyrir
harkaleg viðbrögð lögreglu verði
þessi fyrsta pólitíska hústaka fjarri
því sú síðasta, og víst er að enginn
skortur er á auðu húsnæði í miðborg
Reykjavíkur. Fyrir rúmu ári gerði
slökkviliðið á höfuðborgarsvæðinu
úttekt sem leiddi í ljós að alls stæðu
57 hús í miðborginni auð að öllu leyti
eða hluta og mörg þeirra í nið-
urníðslu. Að sögn Jóns Viðars Matt-
híassonar slökkviliðsstjóra er talið
að fjöldinn sé svipaður nú og hefur
slökkviliðið reglulegt eftirlit með
þessum húsum til að tryggja að þau
séu lokuð af öryggisástæðum.
Mörg húsanna séu t.d. ekki tengd
rafmagni og hita sem geti skapað
eldhættu freistist hústakendur til að
grípa til annarra leiða til að hita upp
og matreiða. Eigendum þessara nið-
urníddu húsa ber að tryggja að þau
séu „mannheld“ og hafa gert það í
samvinnu við slökkviliðið, þ. á m. við
Vatnsstíg 4 að sögn Jóns Viðars.
Sigurður Helgi Guðjónsson, for-
maður Húseigendafélagsins, segir
að ábyrgð húseigenda nái ekki yfir
hústökufólk sem komi sér fyrir í
óíbúðarhæfu húsnæði án samþykkis
eiganda. Verði slys vegna slæms að-
búnaðar í húsinu sé það almennt á
ábyrgð hústökufólksins sjálfs.
„Það gæti þó hugsanlega verið ef
húseigandinn gerði ekki reka að því
að reka fólkið út. Ef hann dregur
það og leyfir því að vera í einhvern
tíma, getur skapast einhvers konar
ábyrgð.“ Því séu það hagsmunir
húseigandans að koma fólkinu út til
að skapa ekki hættu á skaðabóta-
máli „og vænlegast að gera það sem
fyrst því það hefur sýnt sig að ef fólk
sest að í lengri tíma festist það ein-
hvern veginn betur við eignina og þá
er oft erfiðara að ná því út.“
Sigurður segir hústökur hér á
landi hingað til hafa einskorðast við
eiturlyfjabæli og úrræði ógæfufólks.
„En það er fullt af svona húsum
núna og þetta getur orðið að far-
aldri. Sums staðar í útlöndum er
þetta nánast orðin atvinnugrein og
þar hafa yfirvöld í sumum tilfellum
bara gefist upp og láta þetta kyrrt
liggja.“
Hústaka borgaralegt athæfi
Víða í Evrópu eru hústökur mun
þekktara fyrirbæri en á Íslandi og
sums staðar eru jafnvel heimildir
fyrir þeim í lögum. Hollendingar eru
sennilega hvað frjálslyndastir í þess-
um efnum. Þar í landi er heimilt
samkvæmt lögum að taka yfir hús,
að því gefnu að það hafi staðið autt
og ónotað í 12 mánuði eða meira og
ekki sé brotist inn í það.
Hústökufólkinu ber þá að tilkynna
eigandanum um hústökuna svo hann
geti í samvinnu við lögreglu gengið
úr skugga um að skemmdarverk
hafi ekki verið unnið og að hús-
tökufólkið hafi sannarlega búið þar
um sig.
Á Bretlandi eru hústökur ónot-
aðra bygginga skilgreindar sem
borgaralegt en ekki glæpsamlegt at-
hæfi, svo lengi sem skemmdarverk
eru ekki unnin. Lögreglan hefur þar
einungis heimild til að bera hús-
tökufólkið út hafi það brotist inn
með valdi, að öðrum kosti þarf eig-
andinn dómsúrskurð. Á Íslandi eru
ekki sérstök lög um hústökur.
Ónotuð hús tekin traustataki
Hústökur í póli-
tísku skyni eru ný
aðferð á Íslandi
Morgunblaðið/Ómar
Heimilið Hústökufólkið hafði komið sér þokkalega fyrir að Vatnsstíg 4 og hélt þar m.a. opið hús á föstudaginn. Hús-
gögnin voru síðar notuð sem farartálmar þegar lögregla réðst til inngöngu og var allt á hvolfi þegar yfir lauk.
Hústökuna að Vatnsstíg 4 dagana 9.-15. apríl má kalla
þá fyrstu sem framkvæmd er með þessu sniði, það er
sem pólitísk yfirlýsing, á Íslandi.
Uppákomur í svipuðum dúr eru þó ekki alls óþekktar
í Íslandssögunni. Stefán Pálsson sagnfræðingur bendir
m.a. á dæmi þess að menn hafi hreiðrað um sig í leyf-
isleysi og myndað kommúnur í annarra húsum. „Aug-
ljósasta skírskotunin í Íslandssögunni myndi ég samt
segja að væri Bernhöftstorfan,“ segir Stefán og vísar
þar í aðgerðir Torfusamtakanna, sem mótmæltu van-
rækslu og fyrirhuguðu niðurrifi Bernhöftstorfunnar
vorið 1973 með því að mála húsin í leyfisleysi að nóttu
til. „Þar var meðvitað verið að ráðskast með eignarrétt
þess sem á húsið til að koma í veg fyrir niðurrif, þannig
að þetta er ekki fáheyrt, en núna er þetta náttúrulega
gert undir miklu aggressífari formerkjum. Þetta er að-
ferðafræði sem er klippt út úr evrópskum hústöku-
kúltúr, en er að koma hér mörgum áratugum síðar.“
Fyrsta pólitíska hústakan … og þó ...
Eftir Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
FRÁ því lögreglan braut upp hurð-
ina á bakhlið Vatnsstígs 4 skömmu
fyrir klukkan átta í gærmorgun liðu
um tveir tímar þar til síðasti hústök-
umaðurinn var leiddur í hand-
járnum út í lögreglubíl. Hústöku-
menn vörðust með því að hlaða
húsgögnum og fleiru lauslegu fyrir
hurðir og stiga upp á efri hæð húss-
ins og með því að kasta matvælum
að lögreglu og ókennilegri blöndu
sem lögreglumenn á vettvangi töldu
vera saur og hland. Ókvæðisorðin
dundu sömuleiðis á lögreglu en þau
dugðu ekki heldur.
22 handteknir
Arnar Rúnar Marteinsson, aðal-
varðstjóri hjá lögreglu höfuðborg-
arsvæðisins, stjórnaði aðgerðum á
vettvangi. Hann segir að hústöku-
mönnum hafi verið sagt að yfirgefa
húsið enda væri dvöl þeirra ólögleg.
Þegar enginn hafi orðið við því hafi
lögregla ekki átt annars úrskosti en
að brjóta sér leið inn í húsið.
Hústökufólkið hafði neglt aftur
hurðir og fyllt upp í stigagang upp á
efri hæð þar sem það hélt til. Lög-
regla beitti keðjusög til að stækka
stigaopið og ryðja sér leið upp og
braut glugga og gluggapósta um
leið til að lofta út og koma brakinu
frá. Jafnframt beitti lögregla pip-
arúða. „Ástæðan fyrir því er sú að
við vorum grýttir með öllu mögu-
legu þegar við vorum að reyna að
komast inn. Svo var sprautað á okk-
ur úr duftslökkvitækjum og þegar
þeir voru að komast upp var slegið
til okkar með prikum og öðru,“ seg-
ir Arnar. Einnig hafi verið talið að
fólkið hefði barefli en Arnar gat
ekki staðfest hvort svo hefði verið.
Þrír voru handteknir fyrir utan
Vatnsstíg 4 og sextán sem voru inni
í húsinu. Að auki voru þrír hand-
teknir á gatnamótum Hverfisgötu
og Vatnsstígs þegar lögregla ruddi
lögreglubílum braut en stuðnings-
menn hústökufólksins höfðu sest á
götuna í mótmælaskyni.
Tveir lögreglumenn fóru á slysa-
deild, lítið meiddir. Arnar vissi ekki
til að hústökufólkið hefði meiðst.
ÁF hús ætla að rífa
Vatnsstígur 4 er í eigu ÁF húsa,
fyrirtækis Ágústs Friðgeirssonar.
Ágúst sagði í samtali við Morg-
unblaðið að hann hefði keypt húsið
fyrir 3-4 árum, um svipað leyti og
hann keypti Laugaveg 33-35 og
bakhús en framkvæmdir hefðu taf-
ist vegna tíðra borgarstjóraskipta í
Reykjavík. Nú væri verið að vinna
tillögu sem gerði ráð fyrir að götu-
mynd Laugavegar yrði varðveitt.
Vatnsstígur 4 yrði eftir sem áður
rifinn, yrði tillagan samþykkt og
fjárhagslegar forsendur til að hefja
framkvæmdir.
Ágúst sagði að fyrir 1-2 árum
hefði húsinu verið lokað, í fyrstu
vegna þess að kakkalakkar hefðu
tekið sér þar bólfestu en síðan
vegna þess að hann taldi að fram-
kvæmdaleyfi væri handan við horn-
ið. Nú væri ástand hússins of slæmt
til að hægt væri að leigja það út.
Fengist tillaga þeirra að uppbygg-
ingu ekki samþykkt yrði húsið
væntanlega lagað og leigt út á nýj-
an leik.
Þurftu keðjusög til að
brjóta sér leið upp stigann
Morgunblaðið/Júlíus
Innrás Um 40 lögreglumenn tóku þátt í aðgerðum á Vatnsstíg. Hér sést
lögregla ráðast til inngöngu í húsið snemma í gærmorgun.
Í vegi fyrir glæsibyggingu
mbl.is | SJÓNVARP