Morgunblaðið - 19.07.2009, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. JÚLÍ 2009
Morgunblaðið/Ómar
Sumarþing Steingrímur J. Sigfússon fjármálaráðherra ávarpar þingheim í umræðum um þingsályktunartillögu ríkisstjórnarinnar um að sækja
um inngöngu í Evrópusambandið.
S
mátt og smátt er að koma
fram með hvaða hætti mun
þrengja að almenningi á
næstu árum. Kaupmáttur
rýrnar jafnt og þétt. Al-
menningur hefur þurft að
taka á sig launalækkanir.
Verðhækkanir og hækk-
anir á gjöldum og sköttum
fara beint inn í vísitöluna
og valda því að afborganir af innlendum lánum
hækka. Fall krónunnar veldur því að afborg-
anir af erlendum lánum eru orðnar mörgum
óviðráðanlegar. Verst er ástandið hjá þeim,
sem hafa misst vinnuna, eða spenntu bogann of
hátt í lántökum. En enginn er undanskilinn
áhrifum kreppunnar. Neyslumynstrið er að
gerbreytast. Þetta kemur best fram á bíla-
markaði – það verða ekki margir bílar af ár-
gerðinni 2009 á götum hér á landi – en sést
einnig víða annars staðar.
Engan veginn óbærilegar byrðar?
Um þessar mundir eru tölur bruddar í gríð og
erg. Hvað skulda Íslendingar? Hvað mun Ice-
save kosta íslenska ríkið? Í hverju eru aðrar
skuldbindingar ríkisins fólgnar? Hvað þarf að
leggja mikið fé til bankanna? Hvernig á að
standa undir greiðslu atvinnuleysisbóta?
Hvernig á að borga rekstur heilbrigðiskerfis og
skóla? Hafa Íslendingar efni á að reka fé-
lagslega kerfið í núverandi mynd? Hvernig á að
halda öllum þessum boltum á lofti samtímis?
Í minnisblaðinu, sem Seðlabanki Íslands
gerði um Icesave-samningana og greiðslubyrði
af erlendum lánum fyrir fjárlaganefnd Alþingis
og kynnt var á miðvikudag, er reiknað út að er-
lendar skuldir hins opinbera 2009 séu 1.520
milljarðar króna. Þar af er skuldin vegna Ice-
save 575 milljarðar króna, erlendar skuldir
vegna gjaldeyrisforða 584 milljarðar króna og
svo framvegis. Skuldir opinberra fyrirtækja og
einkaaðila eru 1.312 milljarðar króna. Erlendar
skuldir eru alls 2.832 milljarðar króna. Hrein
skuld umfram erlendar eignir er 1.207 millj-
arðar króna.
Höfundar minnisblaðsins segja að matið á
greiðslubyrðinni vegna Icesave byggist á
tvennu: annars vegar getu ríkissjóðs til að afla
tekna og draga úr útgjöldum til að standa undir
vaxtabyrðinni af samningnum og hins vegar
getu þjóðarbúsins til að flytja meira út en flutt
er inn, hvort sem um er að ræða vörur eða þjón-
ustu, þannig að hægt verði að borga vexti og af-
borganir án þess að umtalsverð lækkun verði á
gengi krónunnar.
Niðurstaða Seðlabankans er sú að íslenskt
þjóðfélag ráði við þessar skuldir. Gylfi Magn-
ússon viðskiptaráðherra talar á svipaða lund í
grein, sem birtist í Morgunblaðinu 1. júlí:
„Vissulega er ekkert fagnaðarefni að íslenska
ríkið hafi lent í þessari stöðu og rétt og eðlilegt
að hafa áhyggjur af henni. Því fer þó fjarri að
byrðarnar fyrir ríkið eða þjóðarbúið verði slík-
ar að ekki verði hægt að standa undir þeim.
Byrðarnar verða engan veginn óbærilegar fyr-
ir þjóðarbúið, þótt vissulega hefði verið mun
betra að vera án þeirra.“
Hækkanir láta ekki á sér standa
Í minnisblaði Seðlabankans er sett fram grein-
ing á því hversu mikið þyrfti að hækka virð-
isaukaskatta til að fjármagna skuldbinding-
arnar vegna Icesave út frá ákveðnum
forsendum Seðlabankans (tekið er fram að
ekki sé mælt með þessari leið af hálfu bank-
ans, einungis sé um dæmi að ræða). Kemst
bankinn að því að yrði virðisaukaskattur ann-
ars vegar hækkaður úr 7% í 7,88% og hins veg-
ar úr 24,5% í 27,57% og ágóðinn ávaxtaður á
6% vöxtum væri niðurstaðan sú að „uppsafn-
aðar tekjur af hækkun skattsins yrðu jafnar
Icesave-skuldinni“.
Þarna verður íslenskt þjóðfélag eins og vél.
Stillingin á vélinni ræður því hvað út úr henni
kemur. Þegar bætast við skuldir er vélin stillt
upp á nýtt og viti menn, þá breytist gangur
hennar og skuldirnar hverfa. Þetta hljómar
einfalt, en er það ekki. Allir vita að það eru tak-
mörk fyrir því hvað hægt er að kreista mikinn
safa úr sítrónu. Greiðsluþol er tæknilegt orð,
en snýst um það hversu miklar byrðar er hægt
að leggja á einstaklinga af holdi og blóði.
Steingrímur J. Sigfússon fjármálaráðherra
hefur mikið talað um skattahækkanir. Indriði
H. Þorláksson, ráðuneytisstjóri í fjár-
málaráðuneytinu, talar sömuleiðis um að óhjá-
kvæmilegt sé að hækka skatta. Og hækk-
anirnar láta ekki á sér standa.
Skattkerfið á Íslandi hefur verið meingallað
að því leyti að í því hefur verið gert upp á milli
fólks eftir því með hvaða hætti það hefur aflað
sér peninga. Það hefur þótt sanngjarnt að
menn borguðu hærri skatta ef þeir öfluðu sér
tekna með vinnuafli sínu, en með því að láta
peningana sína vinna. Þessa gagnrýni ber ekki
endilega að skilja sem svo að hækka eigi fjár-
magnstekjuskatt, alveg eins má lækka tekju-
skatt. Hún snýst um sanngirni, að ekki sé gert
upp á milli skattborgaranna. Síðan er önnur
saga hversu mikið fé hefur farið fram hjá skatti
á undanförnum árum.
Stefán Ólafsson, prófessor í félagsfræði, hef-
ur reiknað út að hámark skattbyrði á hjón sé
um 34% hjá þeim sem hefðu um átta milljónir
króna í árstekjur, en ef sú tala væri komin yfir
þrjátíu milljónir væri skattbyrðin um 26%,
enda hærra hlutfall tekna þá fjármagnstekjur.
Í frásögn Morgunblaðsins af fyrirlestri sem
Stefán hélt í mars kom fram „að árið 1993 hefði
tekjuhæsta prósent íslenskra hjóna haft 4,2%
af heildartekjum allra hjóna. Það hlutfall hafi
hins vegar verið 19,8% árið 2007. Sú stígandi
hefði því verið gríðarlega hröð. Ríkustu tíu pró-
sentin hafi farið úr því að hafa rúm 20% sam-
anlagðra heildartekna allra, í að hafa tæp 40%
þeirra. Á sama tíma hafi því allir aðrir, hin níu-
tíu prósentin, farið úr því að hafa 78,2% af
heildartekjunum í að hafa 60,6%. Ríkasta pró-
sentið (hjón) hafi á árinu 2007 haft að jafnaði
18,2 milljónir í tekjur á mánuði. Það séu 615
fjölskyldur og því sé mikilvægt að muna að það
hafi ekki aðeins verið um þrjátíu menn sem
höfðu ofurlaun hér á landi.“
Misskiptingin jókst
Það er kannski ekki að furða að í hruninu hafi
komið fram hugmyndir um hátekjuskatt. Sá
skattstofn, sem Stefán Ólafsson talaði um í
mars, hefur hins vegar óhjákvæmilega breyst
þótt ekki liggi enn fyrir hvað sú breyting er
mikil – hvort við séum aftur komin til ársins
1993 – og hrunið hafi verið full róttæk leið til
launajöfnunar í þjóðfélaginu. Hátekjuskatt-
urinn hefur nú verið lagður á. Frá og með 1. júlí
leggst 8% hátekjuskattur á allar tekjuskatt-
skyldar tekjur um fram 700 þúsund krónur.
Eins og iðulega gerist hefur skatturinn afleið-
ingar, sem ekki var ráð fyrir gert. Nú kvarta
þeir sáran, sem taka háar eingreiðslur úr við-
bótarlífeyrissjóðum sínum, yfir ósanngirni þess
að lenda í hátekjuskattinum.
En hátekjuskatturinn er ekki eina dæmið um
auknar álögur, heldur eitt af mörgum. Syk-
urskatturinn, sem upphaflega átti að leggja á til
að bæta heilsufar þjóðarinnar, breyttist í mat-
arskatt. Ef ætlunin með sykurskattinum var að
fá fólk til að hætta að neyta sykurs hlýtur mat-
arskattinum að vera ætlað að fá fólk til að
hætta að borða.
Til þess að komast út úr kreppunni þarf ís-
lenskt efnahagslíf að komast upp úr frystikist-
unni. Það verður ekki gert með auknum álög-
um. Með þeim er þrengt að atvinnulífinu. Hins
vegar virðast skattarnir og gjöldin vera þær að-
gerðir ríkisstjórnarinnar, sem strax eru fram-
kvæmdar. Mörg fyrirtæki eru á heljarþröm.
Ástæðan er ekki sú að þau séu illa rekin heldur
ástandið í þjóðfélaginu. Aðgangur að lánsfé er
takmarkaður og vextir svimandi háir.
Þrengt að fjölskyldum
Þetta á ekki bara við um fyrirtæki, heldur einn-
ig almenning. Allir hafa minna á milli hand-
anna. Við hverja álögu verður minna aflögu og
heimilisreksturinn erfiðari. Enginn ein-
staklingur er eyland í efnahagslífinu. Vandi
eins hefur keðjuverkandi áhrif á aðra. Ógreidd-
ur reikningur er skuld þess, sem keypti, en
tekjumissir þess sem seldi. Sá sem ekki getur
innheimt reikningana sína lendir í vandræðum
með að borga reikningana, sem hann skuldar.
Þeim fer fjölgandi, sem eiga erfitt með að láta
enda ná saman, og með hverri klípu magnast
vandinn. Hér er ekki um að ræða tannhjól í vél
eða sítrónu, sem alltaf má kreista úr fleiri
dropa. Hér er um að ræða fjölskyldur og ein-
staklinga, sem eru að reyna að halda sér upp-
réttum eftir hrun íslensks efnahagslífs, koma
börnum sínum á legg og hugsa um foreldra
sína, afa og ömmur. Og lifa mannsæmandi lífi.
Almenningur ber ekki ábyrgð á því að ís-
lenskt efnahagslíf hrundi, þótt það kunni að
henta sumum að draga upp þá mynd að ástæð-
an sé sú að þjóðin missti stjórn á sér. Almenn-
ingur situr hins vegar uppi með reikninginn af
afdrifaríkri fjármálastarfsemi nokkurra ein-
staklinga og hann á það skilið að allt sé gert til
þess að tryggja að hann verði sem lægstur.
Röðin kemur að Icesave
Nú hefur umsóknin um aðild að Evrópusam-
bandinu verið afgreidd og röðin komin að Ice-
save. Fyrir Alþingi liggur nú frumvarp um
samningana við Breta og Hollendinga vegna
Icesave. Margt hefur komið í ljós frá því að
samningurinn var undirritaður og hann hefur
verið gagnrýndur harkalega. Í grein í Morg-
unblaðinu í vikunni færði Einar Sigurðsson
bankastarfsmaður rök að því að það að gera
kröfur Breta og Hollendinga jafnstæðar kröf-
um tryggingasjóðs innstæðueigenda vegna Ice-
save, gæti orðið til þess að íslenska ríkið og þar
með skattborgarar þyrftu að greiða 300 millj-
arða króna að óþörfu.
Í minnisblaði Seðlabankans til fjárlaga-
nefndar kemur fram hörð gagnrýni í samning-
inn í mörgum liðum.
Efasemdir um samningana virðast fara vax-
andi á þingi og ná inn í stjórnarflokkana þótt
þær séu meira á yfirborðinu meðal Vinstri
grænna. Í röðum samfylkingarmanna heyrist
meðal annars að það hafi verið vonbrigði að
ekki skyldi nýttur grundvöllur hinna svoköll-
uðu Brussel-viðmiða, sem samið var um í nóv-
ember og áttu að tryggja jafnvægi milli Íslend-
inga, Breta og Hollendinga. Þar var meðal
annars kveðið á um að taka ætti „tillit til hinna
erfiðu og fordæmislausu aðstæðna sem Ísland
er í og knýjandi nauðsynjar þess að ákveða ráð-
stafanir sem gera Íslandi kleift að endurreisa
fjármála- og efnahagskerfi sitt“ og „stofnanir
Evrópusambandsins og Evrópska efnahags-
svæðisins [myndu] taka áframhaldandi þátt í
þessu ferli sem fer fram í samráði við þær“.
Í fréttaskýringu eftir Agnesi Bragadóttur í
Morgunblaðinu í dag, laugardag, kemur fram
að engin vissa sé fyrir meirihluta fyrir Icesave,
en mikill þrýstingur er af hálfu stjórnarforust-
unnar, Jóhönnu Sigurðardóttur forsætisráð-
herra og Steingríms, að koma málinu í gegnum
þingið.
Það getur verið hættulegt að hafna Icesave-
samningnum að því leyti að þá verður ekki að-
eins samið að nýju um þá þætti, sem Íslend-
ingar eru óánægðir með, heldur málið allt. Þá
gæti kergja hlaupið í viðsemjendurna og dyr
lokast, sem mikilvægt er að haldist opnar.
Á hinn bóginn væri það mikil óbilgirni af rót-
grónum lýðræðisríkjum að átta sig ekki á því að
þjóðþing er ekki stimpill, sem framkvæmda-
valdið getur notað að vild, heldur stofnun, sem
tekur sjálfstæðar ákvarðanir.
Við ráðum við þetta – en með hvaða hætti?
Reykjavíkurbréf
180709
1.718
Erlendar skuldir hins
opinbera í milljörðum.
575
Skuldir vegna Icesave í
milljörðum.
1.312
Erlendar skuldir opinberra
fyrirtækja og einkaaðila í
milljörðum.
Tölurnar eru úr minnisblaði Seðlabanka Ís-
lands til fjárlaganefndar Alþingis og eiga
við um árið 2009.