Saga - 1989, Blaðsíða 168

166
ANDMÆLI OG ATHUGASEMDIR
fór í verkið hafi verið unnin fyrir gýg, því snillingar úti í bæ hefðu getað sett
þetta saman á einni dagstund, eða svo gott sem.
Þegar ég vann að verki mínu um Alþýðuflokkinn (Gullna flugati og Undir-
heimar íslenskra stjórnmála) hvarflaði aldrei að mér að ég væri að skrifa hinn
eina sanna og algilda sannleika. Vafalaust má túlka ýmislegt í verkinu á ann-
an hátt en ég geri, en þá og því aðeins að aðrar heimildir komi í leitimar sem
varpa nýju ljósi á þessa sögu. Á meðan fólk þarf af einhverjum ástæðum að
leita upplýsinga um fortíðina verður sagan í stöðugri endurnýjun. Söguritar-
inn er barn síns tíma og kemst ekki undan áhrifum samtíðar sinnar. Þrátt
fyrir allar hlutlægnishugsjónir fræðimannsins þá er sagan ekki aðeins saga
um fortíðina heldur allt eins og ef til vill enn frekar saga handa samtíðinni.
Hins vegar má það ekki gleymast að sá sem stundar söguritun, hvort sem
hann nefnir sig sagnfræðing eða ekki, vinnur með heimildir úr fortíðinni og
er bundinn þeim. Þær setja skilyrði og mörk. Þær verður að meðhöndla með
ítrustu varfærni. Ég hef stundum sagt að fyrsta siðaboðorð hvers sagnfræð-
ings ætti að vera að lýsa svo upp í rökkvuðum sölum fortíðarinnar að liðnar
kynslóðir þekktu sig aftur, ef þær hefðu tækifæri til að lesa hina rituðu sögu.
Þetta gerir einnig þá kröfu til þeirra sem fást við söguritun að þeir reyni að
skilja verk annarra án hleypidóma og nýta sér hverja nýja vitneskju eins og
hún er en ekki eins og þeir vildu að hún væri. Hér er ég þá kominn að rit-
dómum um Gullnu fluguna og Undirheima íslenskra stjórnmála. Mig grunar að
sú söguskoðun sem höfundar sumra þeirra höfðu komið sér upp hafi fengið
ágjöf við lesturinn, og þeir hafi spurt sig hvort hin pólitíska fortíðarfleyta
væri ekki farin að hallast heldur mikið á bakborða.
í mörgum tilvikum virðist mér gagnrýnendur ekki reyna að skoða bækur
mínar í heild, heldur sökkva sér í einstaka pytti og standa þar stundum
fastir. T.d. hefur nokkuð borið á hneigð gagnrýnenda að líta framhjá þeim
mörkum sem verkinu eru sett og beina spjótum sínum að því sem bækumar
segja ekki. Fæstir hafa þó verið í stríði við efni Gullnu flugunnar eða Undir-
heimanna, þær hafa í heild frekar fengið lof en last. Þeim mun fleiri hafa verið
í stríði við Kommúnistaflokkinn, þótt hann sé alls ekki aðalviðfangsefni bók-
anna - langt í frá. Af eðlilegum ástæðum glittir í hann hér og þar. Þau brot
úr sögu Kommúnistaflokksins sem glittir í em þó nóg til þess að hleypa
glímuskjálfta í ýmsa kappa. Kommúnistaflokkur íslands er dæmi um sögu-
legt fyrirbrigði sem hefur fengið að taka því að vera svo gott sem afgreiddur,
settur á sögulegan bás, út frá þörfum samtíðarinnar frekar en vegna for-
dómalausrar löngunar að skilja stefnu hans og starf. Mín skoðun er sú að
hann hafi fengið að gjalda þess að sagan er ekki aðeins saga um fortíðina
heldur saga handa samtíðinni. Hann hefur fengið að gjalda þess hversu
utanríkismál hafa haft mikið vægi frá stríðslokum og því verið afgreiddur
sem viljalaust þý stórveldis. Þá hefur í raun engra rannsókna þurft með.
Hins vegar hefur saga hans ekki verið brotin til mergjar, og síst þar sem ég tel
mikilvægi þessa flokks mest - þ.e.a.s. innan verkalýðshreyfingarinnar. En
nóg um Kommúnistaflokkinn - hann er ekki til umræðu hér. Snúum okkur
að nokkrum atriðum í gagnrýni á Gullnu fluguna og Undirheima íslenskra
stjórnmála.