SunnudagsMogginn - 01.11.2009, Qupperneq 32

32 1. nóvember 2009
Saga
Á
mánudaginn verða 60 ár síðan landinn
fyrst naut þessa nýstárlega fyrirbæris, um-
ferðarljósa. Það var á gatnamótum Austur-
strætis og Pósthússtrætis og í framhaldinu
varð ljós á þrennum öðrum gatnamótum í mið-
bænum; við Lækjartorg og á Laugavegi við Ingólfs-
stræti og Skólavörðustíg.
Miklar breytingar hafa átt sér stað, eins og gefur að
skilja, á 60 árum. Umferðarljósum í borginni hefur
fjölgað jafnt og þétt og þau eru nú á 113 gatnamótum,
þar af um helmingur samstilltur um miðlæga stjórn-
tölvu og með hjálp skynjara eru ljós aðlöguð umferð-
arþunga hverju sinni.
Græni karlinn er vinur þinn
Fram að þeim tíma sem fyrstu umferðarljósin voru
tekin í notkun höfðu gjarnan myndast umferðar-
teppur á Laugavegi og í Bankastræti vegna umferðar
frá hliðargötunum Skólavörðustíg og Ingólfsstræti.
Við Lækjartorg og í Austurstræti var hins vegar meiri
þörf á að stjórna gangandi umferð, en á þessum tíma
voru bílar í minnihluta í miðbænum.
Þótt nútímafólki finnist ef til vill erfitt að sjá þörfina
fyrir umferðarljós við þessar aðstæður, þá þóttu þau
mikil breyting til batnaðar á sínum tíma. Árið 1949
stóð miðbærinn undir nafni sem hinn eini sanni mið-
punktur verslunar, þjónustu og atvinnu. Á hverjum
degi streymdi þorri vinnandi fólks og nemenda í
Kvosina, flestir gangandi eða í strætó, enda var bíla-
eign hreinn munaður á þeim tíma.
Fyrir 60 árum var fjöldi íbúa í Reykjavík tæplega
55.000 og áætlaður fjöldi fólksbíla um 2.300. Í dag eru
78.000 bílar í Reykjavík og íbúarnir 119.000. Fjölgun
bíla er því sextánföld ef notuð er höfðatalan sem Ís-
lendingar nota gjarnan; 657 bílar eru nú á hverja þús-
und íbúa, en voru 42 árið 1949. Þá voru 24 íbúar um
hvern bíl, en 1,5 um hvern fólksbíl nú.
Sérstök gangbrautarljós eru á 32 öðrum stöðum í
höfuðborginni og eru þeir valdir sérstaklega með ör-
yggi gangandi vegfarenda að leiðarljósi. Á sex stöðum
skynja græjurnar þegar gangandi vegfarandi nálgast
og græna ljósið lifir þá lengur en ella. Græni karlinn í
götuljósinu er sem sagt vinur þinn, eins og Þursarnir
sungu á árum áður og syngja stundum enn.
Fyrsta kerfi sinnar tegundar í heiminum
Frá því fyrstu umferðarljósavitarnir voru settir upp
hefur verið reynt að samstilla ljós nærliggjandi gatna-
móta þannig að ef bílstjórar keyra á jöfnum hraða
lendi þeir ávallt á grænu ljósi. Fyrstu tilraunirnar voru
klukkustillingar og oft náðu menn góðum árangri, en
til að það héldist þurfti gríðarlega nákvæmni.
Nýtt miðlægt stýrikerfi umferðarljósa var tekið í
notkun haustið 2007 og með því jókst sveigjanleiki til
að bregðast við breytilegu umferðarálagi. Að morgni
dags liggur straumurinn inn í borgina en út frá miðj-
unni síðdegis.
Búnaðurinn er samtengdur í eitt kerfi sem er for-
senda þess að hafa eina miðlæga stjórntölvu. Hér er
það gert með ljósleiðurum og er í fyrsta skipti sem
notast er við þá við svona nokkuð í heiminum.
Lengi hefur verið reynt að láta umferðarljós í
Reykjavík stjórnast af aðvífandi umferð.
Fyrstu skynjararnir voru loftpúðar sem greyptir
voru til hálfs í götuna og þegar bíll ók yfir skapaði það
loftþrýsting sem gaf merki til stjórnbúnaðarins. Það
má því segja að fyrstu ljósin í Reykjavík hafi þannig
verið „loftstýrð“ en þau höfðu hins vegar þann galla
að inn á kerfið lak vatn og frostið sá um framhaldið.
Þessi tækniundur voru fjarlægð um 1970.
Í dag eru notaðir skynjarar sem mæla málmmassa
þannig að þegar bíll keyrir yfir þann stað þar sem
skynjarinn er í götunni myndast segulsvið og boðin
frá þeim fara til stjórnkassanna sem rafeindamerki.
Nákvæmnin er mikil og sama tækni er notuð fyrir
hraðamælingar.
Kveikt á perunni
fyrir 60 árum
Fyrstu umferðarljósin voru tekin í notkun hér á landi 2.
nóvember 1949. Stýrikerfi umferðarljósa í höfuðborginni
er nú hið eina sinnar tegundar í heiminum.
Skapti Hallgrímsson skapti@mbl.is
Það er komið grænt. Gangandi vegfarendur fara yfir Lækjargötu
til austurs, við Lækjartorg. Myndin er tekin haustið 1975.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Uppi var fótur og fit á
Pósthússtrætishorninu
„Það var uppi fótur og fit á Pósthússtrætishorninu skömmu fyr-
ir hádegið í gærdag, þegar umferðarljósin voru reynd í fyrsta
skifti. Vegfarendur námu staðar og sumir horfðu undrandi á nýj-
ungina. Og margir lögðu orð í belg, sögðu sitt álit. Flestir töldu
þetta harla gott, aðrir hristu höfuðið og leist auðsýnilega ekki
á,“ sagði í Morgunblaðinu 3. nóvember 1949.
Fram kom að margir hefðu spurt „hvort ljósmerkin væru ein-
göngu fyrir bílaumferðina og ekkert hugsað um rjett fótgang-
andi,“ en greint frá því að fótgangandi ættu „sinn rjett og ör-
yggi“ ef farið væri eftir settum reglum. „En ekki er hægt að
stýra fyrir það, að samvinna verður eftir sem áður að vera milli
ökumanna og fótgangandi. Þegar t.d. bifreið þarf að beygja inn
á hliðargötu frá Austurstræti, fer ekki hjá því, að hún verði að
fara yfir brautina, sem fótgangandi er ætlað. En ef varúðar er
gætt, á það ekki að koma að sök.“
D
agbjartur Sigurbrandsson raf-
virkjameistari hefur starfað í
nær 40 ár hjá Reykjavíkurborg
og allan þann tíma séð um um-
ferðarljósin í borginni. Nú er hann verk-
efnastjóri miðlægrar stýringar ljósanna og
átti sér þann draum að verkefninu lyki á
næsta ári; að öll umferðarljós í borginni
yrðu miðlæg og hægt væri að fylgjast með
þeim öllum á einum stað. Efnahagsástandið
kemur í veg fyrir að sá draumur rætist.
Sóttur af lögreglunni
„Þetta er stórmerkilegt verkefni og það
fyrsta sinnar tegundar á heimsvísu,“ segir
Dagbjartur. „Samstarfsaðilar okkar hjá
Siemens eru einnig mjög stoltir og hampa
okkur því við erum frumkvöðlar á þessu
sviði.“
Nýjungin felst í því að fylgst er með öllu
í gegnum ljósleiðara sem er mjög hrað-
virkara en annars staðar þekkist og vert er
að nefna að tölva fylgist nákvæmlega með
öllu varðandi umferðarljósin í borginni.
„Við sjáum strax ef pera fer, eða stjórn-
kassi er opnaður einhvers staðar í borg-
inni.“
Fyrstu tíu árin var Dagbjartur einn á
vaktinni og segist varla skilja hvernig
hann fór að því. Árið 1974 fótbrotnaði
hann og telur það svo sem ekki í frásögur
færandi, nema hvað hann var reglulega
sóttur af lögreglunni heim í Dvergabakk-
ann. „Það vissu flestir hvers kyns var en
hefðu ókunnugir séð þetta hefðu þeir get-
að sett hlutina í annað samhengi,“ segir
hann og hlær.
Dagbjartur var á hækjum og gat ekki
ekið en lögreglan fór hann með þangað
sem þurfti, hann gat sjálfur opnað og gert
við í stjórnkassa en lögreglumaður skipti
gjarnan um perur þar sem príla þurfti upp
í stiga.
Eftir að hafa staðið vaktina einn í áratug
fékk Dagbjartur liðsauka; Hinrik H. Frið-
bertsson rafeindavirki bættist á vaktina og
í dag eru þeir fjórir; annar rafeindavirki og
einn vélvirki eru komnir í hópinn.
Dagbjartur gaf eitt sinn kunningja mín-
um stand fyrir smámynt í stöðumæla, sem
gatnamálastjóri hafði látið útbúa til al-
menningsnota. Þetta var lítið plaststykki
fyrir á að giska 10 fimmtíukalla og í botn-
inum var plastplata með gormi undir sem
ýtti peningunum upp eftir því sem af var
tekið.
„Kunningi minn setti þetta í mæla-
borðið hjá sér og eitt sinn er hann úti að
keyra í umferðinni í Reykjavík með kon-
unni og er eitthvað að fikta við standinn
sem var tómur. „Hvaða tæki er þetta?“
spyr konan og vinurinn svarar að bragði
að þetta sé tæki til að fjarstýra umferð-
arljósunum.“ Vissi sem var að nemar
stjórnuðu ljósunum eftir umferðarþunga.
„Þegar hann kemur að næstu ljósum ýt-
ir hann á plötuna og viti menn það kemur
grænt ljós og þetta endurtekur hann á
næstu ljósum.
Hvar fékkstu þetta tæki? spyr konan
undrandi.
Hann Dagbjartur hjá borginni gaf mér
það.“
Konan andvarpar ánægjulega við þetta
svar: „Mikið hlýtur það að vera góður
maður!“
Dagbjartur Sigurbrandsson var lengi einn á vaktinni og skilur varla hvernig hann fór að.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Mikið hlýtur
það að vera
góður maður!“