SunnudagsMogginn - 06.12.2009, Side 31

6. desember 2009 31
Í
sland er sjálfstæð þjóð.
En það er ekkert sjálfsagt við það. Íslendingar voru undir erlendri krúnu öldum
saman, þar til 17. júní árið 1944. Og harðbýlið svo mikið að Íslendingum fjölgaði ekki í
900 ár. Engu að síður litu Íslendingar á sig sem þjóð; sjálfstæðið bjó í huganum og var
formgert á Þingvöllum. Auðvitað má rekja það að hluta til einangrunar landsins en ekki síð-
ur ríkrar sögu og menningararfleifðar.
Þess vegna er mikilvægt að halda vel utan um söguna. Og liður í því er bréfin og skjölin og
munirnir sem Íslendingar geyma á söfnum þjóðarinnar, þar sem finna má merkilegar heim-
ildir um liðna tíð. Nýverið barst Borgarskjalasafninu ómetanleg gjöf með skjölum og munum
úr eigu Ólafs Thors, forsætisráðherra og formanns Sjálfstæðisflokksins. Ólafur sat á þingi og
var forystumaður í íslenskum stjórnmálum í fjóra áratugi. Enginn hefur oftar verið forsætis-
ráðherra en hann. Stjórnmálasaga hans spannar kreppuárin, heimsstyrjöldina síðari, stofn-
un lýðveldis og inngöngu Íslands í Atlantshafsbandalagið. Hans verður ávallt minnst fyrir
forgöngu hans í landhelgismálinu og fyrir að hafa lagt grunn að viðreisnarstjórninni.
Í þessu blaði er fjallað um gjöf afkomenda Einars H. Kvarans á bréfasafni, sem afhent
verður 10. desember, og varpar ljósi á merkan tíma í sögu þjóðarinnar. Í bréfasafninu eru
nokkur bréf frá Valtý Guðmundssyni, sem eru til merkis um að Íslendingar komu til greina
við afhendingu nóbelsverðlauna snemma á þriðja áratugnum og að Einar H. Kvaran var
nefndur í því samhengi. Stuttlega er komið inn á það í ævisögu Einars, Í nærveru sálar, sem
skrifuð var af Gils Guðmundssyni, en þar segir að um sumarið 1923 hafi birst grein í sænsku
blaði um að tímabært væri að Íslendingar fengju nóbelsverðlaunin og að stungið hefði verið
upp á því að Einar yrði fyrir valinu.
En málið kom fyrr til tals innan nóbelsnefndarinnar því Valtýr skrifaði Einari 16. nóvem-
ber árið 1922: „Nóbelsnefnd Vísindafélagsins sænska skrifaði mér í fyrra, að samþykkt hefði
verið að bjóða mér (líkl. sem prófessor í ísl. tungu og bókmenntum) að koma fram með til-
lögur um veitingu á nóbelsverðlaunum í bókmenntum fyrir 1922. En ég var þá svo önnum
kafinn að ég gat ekki snúist við því … Þar sem ég nú býst við, að tilboðið standi áfram og hef
skilið þetta tiltæki nefndarinnar (með að snúa sér til mín) svo, að henni mundi ljúft, að ein-
hver íslenzkur rithöfundur yrði þessara verðlauna aðnjótandi, þá vildi ég gjarnan stuðla að
því, að svo mætti verða. Og ég sé þá ekki annan líklegri en þig.“
Valtýr skrifaði svo aftur 10. febrúar árið 1923: „Ég sendi „innstilling“ mína til nóbels-
nefndarinnar 26. jan. (þorði ekki að gera það seinna, þar sem ekki er tekið tillit til neins, sem
kemur eftir 1. febr.). Hún var 64 bls. í „kvarti“ … Ég vona að það verði ekki mér að kenna, ef
þú færð ekki verðlaunin, því ég varði til þess hálfs annars mánaðar vinnu og reyndi að brúka
það vit, sem mér er áskapað. Ég býst við – eftir verðlaunareglunum að dæma – að allt komi
til að velta á Sögum Rannveigar ... Skyldi svo fara (sem ég fastlega vona), að þú fengir nób-
elsverðlaunin, væri gott að hér lægi góð mynd af þér. Og gætir þú máski sent mér eina við
tækifæri. En ekki liggur á því.“
Ekki gekk þetta eftir, Íslendingar máttu bíða rúma þrjá áratugi enn eftir nóbelnum, og
skrifaði Valtýr 17. nóvember árið 1923: „En „ekki er öll nótt úti enn“, sagði draugurinn, og
ert þú ekki sá fyrsti, sem ekki hefur sigrað í fyrstu atrennu, og þó fengið verðlaunin síðar.“
Og þetta er aðeins brot af því sem bréfasafnið hefur að geyma, sem nú verður hýst á þjóð-
deild Landsbókasafnsins, innan um ótal merkileg bréf Íslendinga fyrr og síðar. Það er öllum
þjóðum nauðsynlegt að þekkja sína sögu og byggja á lærdómi eldri kynslóða.
Rætur sjálfstæðis þjóðarinnar
„Mér finnst bara lífið í heild svo mikil
hátíð að ég gleymi stundum að halda
stórhátíðir til að merkja sérstaka
daga.“
Þráinn Bertelsson er nýorðinn 65 ára.
„Það er hægt að fara í það óend-
anlega í skreyt-
ingum. Sumir hafa
farið yfir kílómetra
af seríum í garðinum
hjá sér!“
Brynjar Kjærnested, fram-
kvæmdastjóri Garðlistar.
„Stundum hefur verið
sagt að við höfum besta
heilbrigðiskerfi í heimi.
En það er ekki þannig.“
Jón Atli Árnason, gigtarlæknir á
sjúkrahúsinu á Akranesi og
Læknasetrinu, um aukningu at-
gervisflótta úr læknastétt.
„Ég fékk að vita að
skóli lífsins er sá skóli
sem skipti öllu máli og ég hef útskrifast
úr þeim skóla með hæstu einkunn.“
Kleopatra Kristbjörg, forstjóri Gunnars Majones,
segist ung hafa ákveðið að menntun væri óþarfi.
„Þrátt fyrir alla erfiðleika er gam-
an að vera til og lífið er sjaldnast svo
ömurlegt að maður geti ekki hlegið.“
Mikael Torfason rithöfundur sem sent hefur frá sér
skáldsöguna Vormenn Íslands.
„Mörkin mín voru því „lummur“ en
ekki „slummur“ að þessu sinni og ég
ætla að vera kominn í skyttustöðuna
áður en allt fer í gang í Aust-
urríki.“
Logi Geirsson lék í vinstra horninu í sínum
fyrsta handboltaleik með Lemgo í átta
mánuði.
„Ég hefði séð eftir
því alla ævi ef ég hefði
ekki tekið tilboðinu.“
FH-ingurinn Kristján Gauti Emilsson
sem gengur til liðs við drauma-
félagið, Liverpool, í næstu viku.
Ummæli vikunnar
Fjárfestar eða reiðir rukkarar?
En sumt liggur þó nokkuð ljóst fyrir. Þeir erlendu
aðilar sem nauðugir viljugir festast inni sem stórir
eigendur að þessum bönkum eru ekki að koma
hingað sem þolinmóðir fjárfestar með fé sitt. Þeir
eru í hlutverki reiða rukkarans sumir hverjir og
aðrir í hlutverki vogunarmanna sem eru hvik-
ulustu fjárfestar á markaði. Þetta eru menn sem
keyptu kröfur á bankana á hrakvirði á meðan trú á
framtíð þeirra var engin. Þeir ætla að komast í
bækur bankanna sem eigendur, kreista fé út úr
þeim, meðal annars með því að notfæra sér þá
stöðu sem skuldugir kúnnar bankanna, sem þó
hafa nokkurt greiðsluþol, eru í. Ríkisvaldið hefur
nýverið ítrekað að það muni ábyrgjast upp í topp
þær innistæður sem verða muni í þessum bönkum,
sem verða undir stjórn manna, sem enginn veit
hvaða markmið hafa, önnur en þau að komast sem
fyrst út úr þessum bönkum með sem mestan
skammtímagróða.
Enga leiðsögn að fá
Um þessa stöðu hefur ekki farið fram nein umræða
í þjóðfélaginu, enda er landið meira og minna
stjórnlaust, nú þegar verst gegnir. Það þykir fínt að
hafa framtíðarsýn í stjórnmálum. Og það þykir líka
einkar þægilegt að hafa framtíðarsýn sem helsta
umræðuefnið, því það er froða í buskanum, sem
ekki þarf að taka á. Framtíðarsjáendurnir geta bað-
að sig í buskanum en þurfa ekki að taka á erfiðum
úrlausnarefnum dagsins, og telja sig ekki einu sinni
þurfa að fjalla um þau mál svo almenningur heyri.
Og ef áberandi verður að þeir séu alltaf úti við sjón-
deildarhringinn en aldrei heima í hlaði þar sem
verkefni dagsins bíða, þá er hægt að henda sér um
hæl inn í fortíðina og búa til alkunnar staðreyndir
með endurteknum fullyrðingum. Það er að
minnsta kosti þekkt og alkunn aðferð.
Morgunblaðið/RAX
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Stofnað 1913
Útgefandi: Óskar Magnússon
Ritstjórar: Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri: Karl Blöndal