SunnudagsMogginn - 06.12.2009, Qupperneq 52

52 6. desember 2009
Í
slensku bókmenntaverðlaunin eru
ágætis fyrirbæri þó að ekki sé nema
vegna þess að þau vekja athygli á
verðlaunahöfundinum og gera
hann örlítið efnaðri en hann áður var.
Reyndar bara pínulítið ríkari því verð-
launaupphæðin er ekkert til að hrópa
húrra fyrir. En rithöfundar gefa sig yf-
irleitt ekki út fyrir að hugsa um peninga
og taka smámolunum sem rétt er að þeim
af þakklæti og auðmýkt.
Nú er sennilega ekki rétti tíminn til að
leggja til að þeir höfundar sem hreppa Ís-
lensku bókmenntaverðlaunin fái eitthvað
fyrir sinn snúð annað en heiðursskjal og
einhverja þúsundkalla, en það hlýtur að
koma að því að menn endurskoða pen-
ingaupphæðina og hækka hana verulega.
Það á að gera vel við verðlaunahöfunda.
Það á líka að gera vel við góðar bækur –
eins og til dæmis að tilnefna þær til verð-
launa. Ekki tókst það fyllilega þetta árið
hjá dómnefnd Íslensku bókmenntaverð-
launanna sem tilnefndi bækur í flokki
fagurbókmennta. Nefndinni tókst að
steingleyma bestu skáldsögu ársins,
Harmi englanna eftir Jón Kalman Stef-
ánsson. Þessi gleymska er stórfurðuleg
en kannski var þessi nefnd bara ekkert
uppnæm fyrir stílsnilld.
Maður veit aldrei hvernig dómnefndir
vinna. Þessi tiltekna nefnd samanstóð af
þremur einstaklingum. Maður vonar af
heilum hug að þar hafi allavega verið
einn einstaklingur sem hafi komið auga á
skáldskapinn í bók Jóns Kalmans. Þetta
vonar maður vegna þess að það er svo
vond tilhugsun að þriggja manna nefnd
sem á að vera skipuð smekkfólki í bók-
menntum hafi verið einhuga í því að
sniðganga frábært skáldverk.
Þegar litið er á listann yfir tilnefndar
bækur í hópi fagurbókmennta sér maður
ekki að nokkur bók þar sé betri en skáld-
saga Jóns Kalmans þetta árið – nema það
væri smásagnasafn Gyrðis Elíassonar,
Milli trjánna. Sá maður gerir allt vel! Í
safni hans er að finna töfrandi skáldskap
sem finnst því miður ekki í nægilega rík-
um mæli í öðrum bókum sem eru til-
nefndar þetta árið, þótt snoturleg tilþrif
megi vissulega finna í sumum þeirra.
Kalman
úti í
kulda
Orðanna
hljóðan
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolbrun@mbl.is
Nefndinni tókst að
steingleyma bestu
skáldsögu ársins,
Harmi englanna eftir Jón
Kalman Stefánsson. Þessi
gleymska er stórfurðuleg
en kannski var þessi
nefnd bara ekkert upp-
næm fyrir stílsnilld.
Í
inngangi að bókinni segir Guð-
bergur að portúgölsk ljóðlist sé
„sérstætt dæmi um hikandi óró-
leika“. Hann rekur það til þess að
hún eigi ekki sama uppruna í söguljóðum
og ljóðlist nágrannaþjóðanna, Frakka og
Spánverja, þó bókmenntasaga Portúgala
sé gjarna talin hafa hafist með söguljóðinu
„Os Lusíadas“ eftir Luís Vaz de Camões
(segir sitt að þjóðhátíðardagur Portúgala
er 10. júní, dánardægur de Camões, en
hann var uppi 1524 til 1580).
Þetta skýrir Guðbergur helst með því að
bókmenntahefð Portúgals hafi tengst því
sem próvensku skáldin ortu um á miðöld-
um: ást, söknuð og þrá og elstu ljóðabrot-
in sem til eru á portúgölsku (eða galegó-
portúgölsku), ljóð frá 1220 til 1225, eru
einmitt undir sterkum próvenskum áhrif-
um.
Að þessu sögðu miðar Guðbergur ljóða-
safn sitt við árin 1900 til 2008, en það
skarast reyndar lítillega því hann tekur
með ljóðskáld sem fæddust fyrir 1900 en
settu mark sitt á seinni kynslóðir. Í inn-
ganginum segir Guðbergur að þrátt fyrir
mikið umrót hafi portúgölskum skáldum
alltaf verið sameiginlegt að varðveita
„djúpt en oft kuldalegt og háðskt mannvit
í latneskum kveðskap samhliða þörf fyrir
endurnýjun þannig að innihaldið og
ljóðasviðið víkkar með togstreitu milli
fornra einkenna og nýsköpunar“. Inn í þá
nýsköpun blandast áhrif frá ljóðagerð
annarra málsvæða enda hafa portúgölsk
skáld gjarna tekið mið af erlendri
samtímaljóðagerð.
Helsta umrótið í portúgalskri ljóðagerð
var einmitt ekki löngu eftir aldamót þegar
bókmenntatímaritið A Águia boðaði nýja
tíma. Á fyrstu áratugum aldarinnar var
mikil gerjun í portúgölskum bók-
menntum og tónlist og þannig má segja að
sú fado-hefð sem við þekkjum í dag hafi
orðið til á þeim árum. Þá kom líka fram
Fernando Pessoa, það ljóðskáld portú-
galskt sem bókmenntapáfinn Harold Blo-
om taldi annað helstu skálda tuttugustu
aldar með Pablo Neruda. Áhrif Pessoa á
portúgalska ljóðagerð voru þó ekki nema
óbein, enda kom minnst af því út sem
hann ritaði fyrr en löngu eftir andlát hans.
Þeir eru sjálfsagt margir sem þekkja
Pessoa, enda má segja að hann hafi komist
í tísku fyrir nokkrum árum, en portúgölsk
ljóðlist er væntanlega sem lokuð bók fyrir
þorra manna hér á landi. Úr því bætir
Guðbergur Bergsson með þessari bók;
greiningu á ljóðahefð Portúgals, þýðingu á
lykilljóðum á fimmta tug ljóðskálda og að
auki stuttu æviágripi þeirra og stöðu í
portúgalskri bókmenntasögu.
Holdsveiki
Ljóðið líkist holdsveiki
á holdsveikraspítala eru
skáldin í samvist
hvert við annað
og rýna
hvert í annars kaun
(Jorge de Sena (1919-1978), ísl.
þýð. Guðbergur Bergsson)
„Sérstætt dæmi um
hikandi óróleika“
Öll dagsins glóð heitir bók sem hefur að geyma úrval ljóða frá 1900 til 2008
eftir nærfellt fimmtíu helstu skáld Portúgals í þýðingu Guðbergs Bergs-
sonar sem gerir einnig grein fyrir hverju ljóðskáldi.
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
Morgunblaðið/Sverrir
Guðbergur Bergsson:
Portúgölsk skáld varð-
veitu djúpt en oft kulda-
legt og háðskt mannvit.
Ég bý við þau forréttindi að hafa lestur að
atvinnu. Ég les bækur og kenni þær, ég
les bækur og skrifa um þær, ég les bækur
og gef þær út. Betra gæti það ekki verið.
Af þessu leiðir að lestur einnar viku getur
spannað nokkrar aldir, fjölmörg lönd og
alls konar bókmenntategundir. Og þessi
vika var nokkuð dæmigerð fyrir þessa
sérstöku blöndu þegar saman komu
meðal annars nýjar íslenskar jólabækur,
Frú Bovary eftir Flaubert, fræðigreinar
Helgu Kress og Hanif Kureishi.
Jólabækurnar er ég rétt byrjuð að narta
í og aðeins farin að skrifa um á Bók-
menntavefnum og of snemmt að fara að
fjölyrða nokkuð um. Að kenna skáldsög-
ur veitir manni hins vegar þá gleði að lesa
bækur aftur og aftur. Og allir vita hvers
konar breytingum lesturinn tekur við
mismunandi árferði og aðstæður. Frú
Bovary er verk sem maður ætti að lesa á
nokkurra ára fresti og ekki spillir þar fyr-
ir dásamleg þýðing Péturs Gunnarssonar,
sem Bjartur endurútgaf fyrir nokkrum
árum í einstaklega fagurbleikri kilju sem
ætti að prýða hvert heimili. Það er bráð-
nauðsynlegt að endurútgefa góðar þýð-
ingar – nógu er nú lítið til af þeim.
Handrit að greinasafni Helgu Kress,
Óþarfar unnustur, sem var að koma út,
las ég einnig nýverið og veitir innblástur
á alla lund, þar sem saman fer metn-
aðarfull fræðimennska og skýr og fagur
stíll, svo upp ljúkast heimar.
Sjálfsævisögur eru minn veikleiki,
ástríða og lifibrauð, og nýlega hef ég ver-
ið að skoða hvernig breska rithöfund-
inum Hanif Kureishi tekst upp við að
skrifa um föður sinn í My Ear at His He-
art. Verk Kureishi hafa löngum verið á
mörkum hins sjálfsævisögulega, en hér
stígur hann skrefið til fulls og veitir nýja
innsýn í eldri verk, eins og hið vinsæla
The Buddha of Suburbia.
Lesarinn Gunnþórunn Guðmundsdóttir lektor í
bókmenntafræði við Háskóla Íslands
Forréttindi að hafa
lestur að atvinnu
Rithöfundurinn Hanif Kureishi skrifar um
föður sinn í bókinni My Ear at His Heart.
Morgunblaðið/Þorkell
Lesbók