SunnudagsMogginn - 14.02.2010, Síða 30

30 14. febrúar 2010
Ú
tför Steingríms Hermannssonar var
gerð frá Dómkirkjunni s.l. þriðjudag.
Hún fór fram á vegum ríkisins eins og
venja stendur til. Athöfnin var í senn
virðuleg, hátíðleg og hófstillt og öllum sem komu
að henni til sóma. Athygli vakti hve ættjarðarlög
voru fyrirferðarmikill hluti þessarar stundar. Kór-
inn og hljómlistarfólkið flutti þau af nærfærni og
kunnáttu.
Sjálfstæðisbaráttan og ættjarðarlögin
Hin íslensku ættjarðarlög eru flest frá síðustu öld,
einkum þó frá fyrriparti hennar og miðbiki. Sjálf-
stæðisbarátta þjóðarinnar er hálfrar annarrar aldar
gömul eða svo og þótt hún væri ekki blóðug eins
og sums staðar var kostaði hún sín tár og svita,
vonbrigði og langa bið. Og flestum þótti því hægt
miða. En eins og enginn sér þess merki að dropinn
sé að hola steininn, gerir hann það samt, og sjálf-
stæðisskrefin stuttu og ófullkomnu komu þjóðinni
um síðir að lokamarkinu. Og þótt skiptar skoðanir
væru lengstum uppi um það hvernig bæri að haga
baráttunni og oft örlaði á svikabrigslum milli bar-
áttuhópa, áttu allir eina sannfæringu: þjóðinni
myndi vegna betur sjálfstæðri en undir oki eða um
flest háð fyrirsvari annarra þjóða. Það hefur sann-
ast. Eftir áfangana stóru, heimastjórn, fullveldi og
loks lýðveldisstofnun duttu ættjarðarkvæðin dá-
lítið úr tísku og skáldin skotruðu augunum annað,
og yrkisefnin urðu fjölbreyttari. Sjálfsagt hefur
flögrað að sumum að sjálfstæðisbaráttan væri að
nokkru einnota. Þegar lokapunktur fullveldis með
innlendum stjórnvöldum frá toppi til táar rík-
isvalds væri fengið ættu menn að snúa sér að öðru.
Og verkefnin voru vissulega óteljandi og ótæm-
andi, því landið var stórt og strjálbýlt og þjóðin
hafði setið um aldir aftast á merinni. En öðru
hvoru er þjóðin þó minnt á, og það stundum
óþyrmilega, að sjálfstæði hennar er ekki eilífð-
argripur, meitlaður í bjarg sem ekkert fái haggað.
Kannski þarf ekki sífellda varðstöðu um þetta fjör-
egg, en örugglega að huga reglulega að því og gefa
góðar gætur.
Það þokaði ættjarðarlögunum niður á botn vin-
sældalistans að þjóðernisást og gleði og fögnuður
henni tengd hafði átt fyrirferðarmikið skyld-
menni, sem komið hafði óorði á alla fjölskylduna.
Það var þjóðarhrokinn og þjóðremban. Þá dugði
ekki að elska, dá og tigna land sitt og þjóð, heldur
færðist aðdáunin á það stig að hún væri í raun öðr-
um betri og fremri að gáfum og burðum. Því væri
eðlilegt að aðrar þjóðir litu upp til afreksþjóð-
arinnar, fyrst af virðingu og svo af undirgefni,
hlýðni og hollustu. Mikil voðaverk voru framin í
þessu nafni og fyrir þá réttlætingu. Viðbrögðin
urðu síðar að kenna þjóðernisvitundinni um,
væntumþykjunni og tryggðinni. Slíkir þættir væru
vissulega sakleysislegir en væru í raun undirrót
hins illa. Pólitískur rétttrúnaður sem geymdur er á
sífellt stærri bók tók eftir heimsstyrjöldina síðari
til þessa þáttar. Nú hefur aldrei verið sannað með
óyggjandi hætti að heilbrigð þjóðernisást feli óhjá-
kvæmilega í sér litninga eða gen þjóðrembu og yf-
irgang og hættu gagnvart öðrum. Mikið geta menn
elskað konu sína og dáð og sungið henni söngva og
misvel rímuð kvæði án þess að leggja hatur eða
fyrirlitningu á nágrannakonurnar eða seilast eftir
auknu lífsrými í bakgörðunum þeirra.
Minningarbrot um gestakomu
Bréfritari minnist þess að fyrir allmörgum árum
sótti hann heim áhrifamikill stjórnmálamaður úr
hjarta Evrópu og með honum allmargir aðstoð-
armenn. Áttu menn hið ánægjulegasta spjall um
það sem þá var efst á baugi, bæði nær og fjær. Eftir
að dágott samtal hafði staðið góða stund vék gest-
urinn talinu að Evrópusambandinu. Sagðist hann
hafa orðið þess var í dvöl sinni að Íslendingar virt-
ust hafa fremur lítinn áhuga á inngöngu í þann
merka félagsskap. Hverjar myndu vera helstu
skýringar á því. Bréfritari fór yfir helstu rök fyrir
slíkri afstöðu, sem óþarfi er að rekja, enda les-
endum kunn, og nefndi einnig nytsemi EES-
samningsins, sem gestirnir þekktu vel til. Í lokin
var því svo bætt við að Íslendingar hefðu lengi
beðið fullveldis og sjálfstæðis og hefðu aðeins
skamma hríð notið enn sem komið væri og því
kynni þjóðernis- og frelsisást hugsanlega einnig
eitthvað að hafa með málið að gera. Gesturinn sem
hafði fram að þessu verið hinn ljúfasti og kurteisin
ein spurði þá gestgjafann með töluverðum þjósti
hvernig hann „dirfðist“ að draga þjóðernisrök inn
í þessa röksemdafærslu. Vegna þessara þóttafullu
viðbragða af gestsins hálfu ákvað bréfritari að láta
ekki eiga meira inni hjá sér en nauðsynlegt væri.
Hann sagði því: Það er hugsanlega vegna þess að
Íslendingar hafa aldrei átt þátt í að koma óorði á
það hugtak. Gesturinn spratt á fætur og sam-
ferðamennirnir með og sýndust helst ætla að rjúka
á dyr. Eftir skamma stund (sem virtist þó álitlegur
hluti af eilífðinni) settust þeir aftur og umræðunni
var beint inn á nýja brautir. Þennan ágæta mann
hitti bréfritari síðar erlendis og var engan kala hjá
honum að finna.
Nú á tímum kemur ættjarðarkapp og metingur
helst fram á íþróttaviðburðum af ýmsu tagi og er
hyggilegt að veita slíkri þörf, ef hún þarf, útrás í
slíkan farveg.
Sjálfstæðisbaráttan eilíf
En þjóðirnar eru rækilega minntar á það reglu-
bundið að sjálfstæðisbarátta ríkja er viðvarandi.
Sumir telja þá kenningu sniðugasta að menn verji
best sjálfstæði sitt með því að fórna því. Þessi
kenning er bara sniðug en að öðru leyti ónýt.
Grikkir fórnuðu elsta sjálfstæða gjaldmiðli Evrópu
og gengu inn í evruna. Sumir halda því fram að
þeir hafi þá beitt brögðum til að uppfylla sett skil-
yrði. Hvað sem því líður þá fórnuðu þeir þar með
stórum hluta efnahagslegs sjálfstæðis síns. Nú
standa þeir með pottlokið í hendinni eins og aumir
beiningamenn og vonast til að verða leystir úr
skuldafangelsinu. Þrátt fyrir yfirlýsingar frá
Haust og litadýrð á
Þingvöllum
Reykjavíkurbréf 12.02.10
Sjálfstæðisbaráttan nær og