SunnudagsMogginn - 14.02.2010, Side 36

36 14. febrúar 2010
Á
þessu málþingi komu fram
ýmsir áherslupunktar, meðal
annars að efla sjálfstætt
kirkjuþing, að auka hlut leik-
manna í stjórn kirkjunnar og styrkja lýð-
ræðið í yfirstjórn og stjórnsýslu. Það kom
okkur skemmtilega á óvart hversu góð
þátttakan var. Þarna voru um sjötíu til
áttatíu manns, guðfræðingar og leik-
menn,“ segir dr. Gunnar Kristjánsson,
sóknarprestur á Reynivöllum í Kjós, en
hann kom að skipulagningu málþings um
þjóðkirkjuna og lýðræðið í Skálholti síð-
astliðið sumar. Erindin sem þar voru flutt
komu nýverið út á bók sem dr. Gunnar og
séra Skúli S. Ólafsson ritstýrðu.
Að málþinginu stóðu Skálholtsskóli,
þar sem þingið var haldið, Guð-
fræðistofnun Háskóla Íslands og Kjal-
arnesprófastsdæmi sem sá um að gefa er-
indin út á bók. „Þetta var mjög vel
undirbúin ráðstefna,“ segir Gunnar, „en
tilgangur hennar var ekki síst að fjalla um
þjóðkirkjulögin sem verið hafa í gildi frá 1.
janúar 1998. Hvernig þau hafa reynst og
hvernig þau hafa þróast. Til mín var leitað
vegna þess að ég vann með Ólafi Skúla-
syni að þessum lögum og átti raunar hug-
myndina að endurskoðun lagaumhverfis
kirkjunnar. Setti hana fram á kirkjuþingi
1992 og var svo formaður nefndarinnar
sem undirbjó lögin af hálfu Kirkjuþings,
m.a. með kynnisferð til Norðurlanda-
kirknanna og þýsku mótmælendakirkj-
unnar.“
Tímamót í umræðunni
– Skilaði málþingið árangri?
„Það gerði það. Fyrir mína parta verð
ég að segja að þetta voru ákveðin tímamót
í umræðu um stjórnsýslu kirkjunnar
vegna þess að oftast hefur verið djúpt á
áhuga manna á því efni. Nú laukst upp
fyrir mörgum að þar er um mikilvægt mál
að ræða og þar bera allir sína ábyrgð.“
– Hvers vegna?
„Kannski er það vegna ástandsins í
þjóðfélaginu og þeirrar umræðu sem fór í
gang haustið 2008 um innviði þessa sam-
félags sem við búum í. Þá er ég að tala um
gagnrýna þjóðfélagsumræðu, um skort á
gagnsæi, klíkuskap, vinavæðingu, ætt-
arveldi, þöggun og þar fram eftir göt-
unum. Það hlaut að koma að því að þeir
sem starfa innan kirkjunnar og raunar
allir sem láta sig starf hennar varða færu
að hugsa: Hvað um okkur? Hvar stöndum
við? Það er nefnilega svo merkilegt að út-
tekt og mat á starfi kirkjunnar og stjórn-
sýslu hefur aldrei verið gerð. Stjórnsýsla
er ekki aðeins spurning um réttlæti,
sanngirni og skilvirk vinnubrögð heldur
einnig um meðferð fjármuna. En það á
ekki að þurfa efnahagshrun til þess að
vekja kirkjunnar fólk til umhugsunar um
grunnforsendur í mannlegu samfélagi, í
þessu efni á kirkjan að vera vökumaður-
inn og ganga sjálf á undan með góðu for-
dæmi, líka í lýðræðilegri stjórnun í eigin
málum.“
– Hverju hafa þjóðkirkjulögin frá 1998
helst skilað?
„Þau hafa helst skilað því að kirkjuþing
hefur eflst og orðið sjálfstæð stjórnsýslu-
stofnun. Kirkjuþing á lögum samkvæmt
að fara með æðstu völd í kirkjunni, í því
fólst meginbreytingin. Með lögunum er
með öðrum orðum horfið frá því sem
kalla mætti biskupskirkju, þar sem bisk-
upinn var efstur á píramídanum og síðan
komu öll embætti og stofnanir kirkjunnar
þar fyrir neðan. Með þessum lögum tókst
okkur að komast aðeins út úr þessu en
ekki nægjanlega, margar málamiðlanir
voru gerðar á leiðinni. Ég hef sýnt fram á
það í grein sem ég skrifaði fyrir tímaritið
Glímuna í fyrra, að yfirstjórn kirkjunnar
hefur reynst treg til að lúta þessari lýð-
ræðislegu áherslu í lögunum og gert sitt til
að halda í meiri völd en lögin gera ráð fyr-
ir. Það er neikvætt. Ekki nóg með það,
miðstýring í kirkjunni hefur aukist mikið
á þessum sama tíma.“
Þróun sem enginn óskaði sér
– Í tíð núverandi biskups?
„Já, við sjáum það meðal annars á fjölg-
un starfsmanna á Biskupsstofu. Þetta er
þróun sem enginn óskaði sér og enginn sá
fyrir þegar hugmyndir um dreifingu valds
komu fram, þvert á móti vildu margir
kirkjuþingsmenn ganga mun lengra í átt
til lýðræðis og valddreifingar en raun varð
á, þar á meðal ég. Íslenska kirkjan hefur
alla tíð verið byggð upp á hugmyndum
valddreifingar, þar eru sóknir, prestaköll
og prófastsdæmi.“
– Hvað veldur þessu?
„Það sem veldur þessu er tiltekin guð-
fræðihugsun sem kemur fram í ákveðnum
mann- og kirkjuskilningi. Kirkjuskiln-
ingur hvers tíma byggist ávallt á ein-
hverrri tiltekinni guðfræðihugsun. Þessi
þróun hefur átt sér stað alveg frá miðri
tuttugustu öld þegar síðustu afgerandi
tímamótin urðu í kirkjunni. Um það leyti
runnu tímar frjálslyndu guðfræðinnar og
frjálslyndu biskupanna sitt skeið á enda
hér á landi og við tók tími tiltölulega
íhaldssamrar guðfræði með mjög breytt-
um áherslum í kirkjuskilningi. Það sjáum
við meðal annars í Handbók kirkjunnar
Kirkjan verður
að geta talað
við þjóðina
„Kirkjuþing hefur ekki virkað sem skyldi, bisk-
upsembættið er alltof fyrirferðarmikið í lögum og
reglum og kirkjan alltof miðstýrð. Það er kjarni
málsins,“ segir dr. Gunnar Kristjánsson á
Reynivöllum, annar ritstjóra nýrrar bókar,
Þjóðkirkjan og lýðræðið. Hann er sannfærður um
að komið sé að vatnaskilum hjá þjóðkirkjunni.
Senn verði tekin upp lýðræðislegri vinnubrögð.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is