SunnudagsMogginn - 20.06.2010, Blaðsíða 13

SunnudagsMogginn - 20.06.2010, Blaðsíða 13
20. júní 2010 13 Þ egar rætt er um lýðfræðilegar breytingar á vestrænum samfélögum er yfirleitt talað um breytingu á aldurssamsetningu á þann veg að eldra fólki fjölgar hlutfallslega mikið vegna lækkandi dánartíðni. Minna er hins vegar rætt um áhrif þessara breytinga út frá hinum endanum séð, börn- unum. Gunhild Hagestad er prófessor í félagsfræði við Há- skólann í Agder í Noregi og starfar hjá Nova, norrænni rannsóknastofnun í félagsfræði. Gunhild vinnur nú að fjölþjóðlegum samanburðarrannsóknum með áherslu á æviskeiðaþróun, öldrun, fjölskyldur og fjölskyldu- og kynslóðatengsl, með sérstaka áherslu á afa- og ömmu- hlutverk. Niðurstöður rannsókna sem gerðar hafa verið á sam- bandi barna við afa og ömmur eru býsna merkilegar. Í Bandaríkjunum og Noregi kom í ljós að hartnær helm- ingur barna á aldrinum 10-12 ára átti enn alla afana og ömmurnar á lífi. Þá áttu næstum 100% norsku barnanna móðurömmu á lífi en þær eru yfirleitt yngstar af öfunum og ömmunum. Í Þýskalandi, Englandi, Nor- egi og Spáni átti þriðjungur á aldrinum 30-40 ára að minnsta kosti einn afa eða ömmu eftir á lífi. Í Noregi kom í ljós að elsta barnabarnið, þ.e.a.s. manneskja sem enn átti afa eða ömmu á lífi, reyndist 54 ára gamalt. Yngsti afinn var 34 ára. Hagestad segir of lítið gert úr þeirri gerbyltingu að nú séu mun fleiri afar og ömmur en barnabörn. Frjósemi fari dvínandi alls staðar á Vesturlöndum, þó Ísland skeri sig vissulega úr, fólk eignist færri börn og í fyrsta skipti í sögunni eigi fólk nú fleiri afa og ömmur en systkini. „Það er goðsögn að í gömlu góðu dagana hafi börn alist upp á kné afa og ömmu. Fyrir hundrað árum voru afar og ömmur barnanna látin. Áður fyrr átti fólk mun fleiri börn sem þýddi að þegar foreldri var að eignast sitt síðasta barn þá voru elstu börnin sjálf kom- in með sín eigin. Þannig áttu foreldrar börn og barna- börn á sama aldri. Breytingin í dag er því sú að það er ekki lengur nein samkeppni á milli foreldrahlutverks- ins og hlutverks afa og ömmu eins og áður fyrr,“ segir Hagestad. Heimavarnarliðið til taks Hvaða áhrif hefur þessi gjörbreyting í aldurssamsetn- ingu samfélagsins á líf foreldra, barna og afanna og am- manna? „Afar og ömmur hafa mismunandi hlutverk eftir stigi velferðarþjónustu þar sem þau búa. Þar sem er tiltölulega lítill félagslegur stuðningur eins og í Suð- ur-Evrópu verða ömmur og afar gjarnan að barnapíum í fullu starfi sem annast börnin á hverjum degi svo mæðurnar geti unnið úti. Í Norður-Evrópu og á Norð- urlöndunum þar sem er sterkt velferðarkerfi eru fáir afar og ömmur í sömu sporum. Þau eru fremur mik- ilvægur stuðningur þegar vandamál koma upp, veikindi eða ferðalög og í norrænum velferðarríkjum er auð- veldara fyrir þau að vera til staðar. Í Suður-Evrópu myndi það þýða að festast í dagforeldrahlutverki sem þau sækjast alls ekki eftir,“ segir Hagestad. Á Norðurlöndum er það þetta stuðningshlutverk sem foreldrum og þeirra eigin foreldrum verður tíðrætt um, nokkurs konar heimavarnarhlutverk afa og ömmmu eins og Hagestad nefnir það. „Ef það væri ekki fyrir af- ana og ömmurnar myndi það aldrei ganga upp fyrir unga foreldra að bæði væru útivinnandi. Í viðtölum segja foreldrarnir að það mikilvægasta sé að vita af því að afi og amma barnanna séu til staðar fyrir þau. Af- arnir og ömmurnar eru líka meira en til í að gegna þessu heimavarnarhlutverki.“ Gagnkvæmur lærdómur „Bandaríski frumkvöðullinn í mannfræði, Margaret Mead, sagði að í samfélagi sem einkenndist af stór- stígum félagslegum breytingum yrði eldra fólk að inn- flytjendum með tímanum. Í slíku samfélagi er eldra fólki nauðsynlegt að hafa börn og ungt fólk til þess að túlka og kenna sér á samtímann,“ segir Hagestad. Í viðtölum hennar við marga foreldra, börn og afa og ömmur kom greinilega fram að breytingarnar á sam- félaginu ganga í báðar áttir. Samkvæmt því sem fjöl- skyldurnar segja kennir eldri kynslóðin barnabörn- unum hefðbundin störf eða heimilisiðnað. Börnin kenna þó ekki síður öfum sínum og ömmum nýja hluti. Ekki þarf að koma á óvart að meðal þess helsta eru nú- tímalegir hlutir eins og hvernig á að senda smáskilaboð úr farsíma og hvernig eigi að nota netið. Þá kenna börnin öfum sínum og ömmum nýjasta slangrið og nýj- ar uppskriftir og matarvenjur. Hagestad segir þennan gagnkvæma lærdóm vera eldri kynslóðinni mikilvægan. „Það er auðveldara fyrir eldra fólk að spyrja tólf ára barnabarn hvernig hlutirnir virka heldur en fertugan son, til dæmis. Barnabörnin hafa meiri þolinmæði og það er ekki eins niðurlægjandi að viðurkenna vankunnáttu sína fyrir þeim.“ Ný kynslóð feðra og afa Hagestad segir að viðtöl sín við fjölskyldur í Noregi bendi til þess að margir núverandi afar komi meira að uppeldi barnabarna sinna en þeir gerðu með sín eigin börn. Þetta séu menn sem unnu mikið til að sjá fyrir stórum heimilum og voru því ekki mikið heima við. Þeir fái nú á vissan hátt annað tækifæri með barna- börnin. Það séu ekki síst föðurafarnir sem halda nánum tengslum við þau. „Þegar foreldrar skilja þá eru það ekki föðurafarnir sem eiga erfiðast með að halda tengslum við barnabörnin. Það er mikil pressa á þá frá sonum þeirra að vera barnabörnunum betri afi en þeir voru feður,“ segir Hagestad. Þessir synir eru ný tegund feðra sem eru meiri þátttakendur í uppeldi barna sinna en fyrri kynslóðir og eru aðstoðaðir af bættu félagslegu kerfi norræna velferðarríkisins, t.d. með feðraorlofi. Hagestad ritar mánaðarlegan pistil í norskt dagblað um kynslóðirnar og samskipti þeirra. Hún segist fá fjöl- margar fyrirspurnir frá fjölmiðlum um þessi efni, viðtöl og ráðleggingar. „Margir blaðamenn sem hafa samband eru af þeirri kynslóð sem nú er að eignast barnabörn. Oft spyr ég þá hvort þeir séu nýorðnir afar og þeir hvá yfir því hvernig ég hafi getað vitað það. Þeir eru for- vitnir og eru að reyna að skilja sína eigin reynslu sem afar.“ Gunhild Hagestad hélt nýlega fyrirlestur í Háskóla Íslands undir titlinum „Breytt hlutverk afa og ömmu: áhrif velferðarríkja og lýðfræðilegra breytinga“. Á Vesturlöndum verður fólk sí- fellt eldra á sama tíma og það eignast færri börn. Norska fræðikonan Gunhild Hagestad segir frá áhrifum þess á barna- börn, foreldra og afa og ömmur. Kjartan Kjartansson kjartan@mbl.is Afar og ömmur eru heimavarnarlið Morgunblaðið/Ernir
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

SunnudagsMogginn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: SunnudagsMogginn
https://timarit.is/publication/785

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.