SunnudagsMogginn - 08.08.2010, Blaðsíða 23

orð um loftslagsmengun ef við bættum
við fleiri álverum.
Ég held að íslensk orkufyrirtæki ættu að
vera í almannaeign og að nýtingarrétt-
urinn ætti líka að vera almennings í land-
inu. En svo getur einkaframtakið
blómstrað allt í kring.
Hvað einkavæðingu varðar vil ég vitna í
afar athyglisverða grein Jóns Steinssonar
sem birtist nú nýverið. Hann segir að það
sé ekki víst að við getum treyst því að
stjórnvöld semji svo vel um sölu auðlind-
anna við einkaaðila að þjóðin fái úr því
sannvirði fyrir auðlindina. Og hann nefn-
ir þar möguleikann á spillingu og van-
kunnáttu í samningagerð. Hann vísar til
reynslu okkar af samningum ríkisins við
einkaaðila og rifjar upp að Landsvirkjun
hafi árum saman selt erlendum álrisum
orku á verði sem er 20% undir meðalverði
heimsmarkaðarins. Hann rifjar líka upp
samningana um einkavæðingu bankanna
og fleiri mikilvægra fyrirtækja í samfélag-
inu og setur fram þá tilgátu að Sjálfstæðis-
og Framsóknarflokkur hafi nánast eyði-
lagt einkavæðingu sem hagstjórnartæki á
Íslandi. Hljómar frekar sannfærandi og
væri áhugavert að ræða það …“
Þú hefur gagnrýnt að Magma fá einka-
rétt á nýtingu auðlinda í 65 ár með
framlengingarrétti til annarra 65 ára. Ef
einkarétturinn væri í styttri tíma vær-
irðu þá hlynnt samningnum? Hversu
stuttan tíma myndirðu sætta þig við al-
mennt í slíkum samningum?
„Það er náttúrlega ekki bara það sem
þarf að breyta. Heldur verður að líta á
samningana frá grunni. Það er mjög veik
samningsstaða ef sveitarfélag sem er á
barmi gjaldþrots fær alþjóðlegan risa til að
yfirtaka skuldir og fær þannig aðgang að
orkuauðlindum í 65, jafnvel 130 ár. Og
ekki gleyma að það hvernig við bregð-
umst við núna verður prófsteinn á hvern-
ig allir aðrir samningar um aðgang að
orkuauðlindum okkar verða. Þannig að
þó að þetta séu „bara“ 10% af orkuauð-
lindum okkar gæti þetta orðið samningur
sem yrði fyrirmynd fyrir hin 90%. Per-
sónulega finnst mér að orkuauðlindunum
sé best borgið í almannaeigu – þannig
getum við tryggt skynsamlega nýtingu
þeirra og að arðurinn skili sér til fólksins
aftur.“
Þá gagnrýnirðu að stærstur hluti söl-
unnar til Magma sé fjármagnaður með
innlendu kúluláni á 1% vöxtum á meðan
Beaty láni félaginu verulegar fjárhæðir
gegn 8% vöxtum. En stendur ekki eftir
að Magma var tilbúið að greiða hæsta
verðið, þar á meðal hærra en íslenskir
lífeyrissjóðir, sem kusu að koma ekki að
kaupum á HS Orku?
„Þarf þjóðin ekki að ákveða hvort hún
vill einkavæða aðgang að orkuauðlindum
sínum áður en salan fer fram? Þurfum við
ekki að endurskoða ferlið? Ég hef bent á
ýmis atriði í samninginum við Magma
sem aðrir hafa komið fram með, ekki í
þeim tilgangi að bæta samninginn, heldur
til þess að hvetja til þess að þessi sala verði
stöðvuð. Í rauninni má segja að fyrstu
mistökin hafi verið gerð þegar HS Orku
var breytt í hlutafélag og það selt, fyrst í
bútum til GGE og síðan til Magma. Við
vitum raunverulega ekkert um það hvort
Magma hafi boðið best. Og einhvern veg-
inn er það mjög ólíklegt að þessi samn-
ingur sé sá besti í boði. Það hafa ýmsir,
m.a. Már Mixa, bent á að aðrir erlendir
fjárfestar hafi ekki fengið svör við fyr-
irspurnum sínum um fyrirhugaða sölu á
HS Orku – sem bendir til þess að þetta
ferli hafi ekki verið jafn gagnsætt og menn
vilja vera láta. Minnir það ekki á einka-
væðingu bankanna eins og henni er lýst í
rannsóknarskýrslu alþingis?“
Þú segir vatnið dýrmætustu auðlind
heimsins til framtíðar. Eru Íslendingar
ekki nógu meðvitaðir um það, til dæmis
hvað varðar sölu á vatnsréttindum?
„Það eru margir að vinna að rann-
sóknum á vatninu og möguleikum þess,
bæði hér og í nágrannalöndum okkar, og
þeir möguleikar eru miklir. En það virðist
vera að einstök sveitarfélög hafi ákvörð-
unarvald til þess að selja nýtingarrétt
auðlinda til langs tíma án þess að ræða við
þjóðina. Til dæmis hafa vatnsréttindi á
Snæfellsnesi verið framseld til 95 ára til
erlends aðila sem núna sætir rannsókn
fyrir fjármálamisferli í Kanada. Vatnið er
ótrúlega mikilvæg auðlind og við þurfum
að gæta hennar vel og tryggja að nýtingin
sé skynsamleg og að arðurinn hverfi ekki
úr landi. Hvað græðum við á því að erlend
fyrirtæki flytji allan gróða af atvinnu-
starfsemi sinni hér út?“
Heldurðu að það sé verið að „prjóna“
niðurstöðu svo notað sé orðalag aðstoð-
armanns menntamálaráðherra?
„Ég missti af þessu … þótt ég lesi
óvenjumikið fréttir núna.“
Styrmir Gunnarsson, fyrrverandi rit-
stjóri Morgunblaðsins, tók undir gagn-
rýni þína í pistli í Sunnudagsmogganum
25. júlí og sagði meðal annars: „Þrennt
skiptir mestu um líf þjóðarinnar í þessu
landi: Að hún haldi sjálfstæði sínu. Að
hún haldi tungu sinni og menningu. Að
hún haldi yfirráðum yfir auðlindum sín-
um. Ef við höldum fast við þessi þrjú
grundvallaratriði getum við tekizt á við
dægurvandamál hverju sinni.“ Ertu
sammála þessari greiningu?
„Jú, ég hugsa það. Menningin kemur
frá sambúð okkar við náttúruna og hvert
annað. Og sjálfstæði okkar er ofið saman
við frjósemi sambands okkar við landið og
auðlindirnar.“
Tengslin við náttúruna virðast vera
kjarni hugmyndafræði þinnar. Kannski
er eitt vandamálið að á Íslandi var skor-
ið á þau tengsl á tiltölulega skömmum
tíma með fólksflutningum úr sveitum í
þéttbýlið. En mótaði pönkið þig ekki á
sínum tíma, sem er skilgetið afkvæmi
steinsteypunnar og náttúrurómantíkin
víðs fjarri?
„Ég dáðist alltaf mest að þeirri hlið
pönksins sem sneri að stjórnvöldum, yf-
irvaldi og svona „anti-establishment“.
Tónlistin heillaði mig aldrei. Í þá daga
kristallaðist það hjá okkur tónlist-
armönnunum í raunveruleikanum þannig
að því var ekki tekið sem sjálfgefnu að
skrifa bara undir hjá Skífunni og vera
þjónn stórs fyrirtækis. Hópurinn í kring-
um Grammið aðlagaði DIY pönksins ís-
lenskum aðstæðum. Nýfundnu sjálfstæði
okkar, óvenjumikilli ósnortinni náttúru
af Evrópuþjóð að vera og háþroskaðri
máltilfinningu. Mér finnst þetta ennþá
eiga við. Eins og ég hef sagt áður getum
við notfært okkur stöðuna okkar og tekið
u-beygju út úr úreltum 20. aldar gildum
beint inn í framtíðina. Snúið hindrun i
tækifæri.“
Þú kemur úr hópi sem lét sig pólitík
lítið varða en það virðist hafa snúist við
á undanförnum árum. Kárahnjúkavirkj-
un hafði mikið með það að gera, Jónsi
var borinn út af fundi borgarstjórnar á
þeim tíma, og nú síðast vann Besti flokk-
urinn sigur í borgarstjórnarkosning-
unum, en þar á lista eru margir úr þínu
vinasamfélagi. Finnur þú fyrir auknum
áhuga á að láta til þín taka á samfélags/
pólitíska sviðinu?
„Í mínu tilfelli er þetta hálfgert slys. Ég
sit hér í eldhúsinu að svara þér og er að
velta því fyrir mér hvað sé eiginlega orðið
að mér. Ég er náttúrlega að gera þetta
fyrst og fremst vegna ástar minnar á nátt-
úrunni. Svo tel ég mig líka hafa reynslu af
því að semja við útlendinga. Í tónlist-
arbransanum gerðu fyrst Sykurmolarnir
og síðan ég sögulega samninga við dreif-
ingarfyrirtæki. Þar sem við héldum eign-
arrétti á tónlistinni okkar og fengum
margfaldan prósentuhluta af hagnaði
miðað við fyrri tónlistarmenn. Það er
náttúrlega ljóðrænna og listrænna að hafa
ekkert vit á samningum og láta bara aðra
um þetta en við litum á þetta sem hluta af
okkar tilvistarlegu yfirlýsingu. Við eigum
okkur sjálf. En getum samt unnið með út-
lendingum. Og samt haldið áfram að vera
íslensk. Meira að segja þó að við syngjum
á ensku.“
Hefur þetta áhrif á tónsmíðar þínar.
Með öðrum orðum, eru þær að verða
pólitískari?
„Verkefnið sem ég er að gera núna
fjallar að einhverju leyti um mín persónu-
legu „trúarbrögð“, mína heimspeki. Þar
sem ég fagna samofnu sambandi náttúru
og tónlistar og tækni. Það er hægt að túlka
það sem mitt persónulega pólitíska
„statement“. Ekki svona flokkapólitík
heldur hvernig ég upplifi mig í samhengi
við umheiminn …“
Er engin hætta á því að pólitíska
vafstrið skyggi á listamanninn?
Þetta er búið að vera rosa tímafrekt. Ég
tek hattinn ofan fyrir fólki sem nennir
pólitík. Þetta er svona einhverskonar
rökræðu rifrildatíðni sem heilinn á manni
spænist upp í. Ég þrífst ekkert mjög vel í
þessari orku. En þetta er bara svo mikið
neyðartilfelli, hvernig við bregðumst við
núna mun hafa áhrif á börnin mín, barna-
börn. Þannig að þetta er ekki algerlega
óeigingjarnt. Ég get ekki sest niður og
skrifað róleg nema þetta mál leysist. Ég
hef nærst á náttúru Íslands og ef ég ver
hana ekki hverfur grunnrótin mín. Sem
ég skrifa með.“
Hversu meðvituð ertu um að frægir
einstaklingar geti nýtt sér nafn sitt til að
hreyfa mikilvægum málum? Lítur þú
jafnvel til manna eins og Bonos og Johns
Lennons í þeim efnum?
„Mér finnst það svona frekar glatað.
Hallærislegt. Móðgar hégóma minn sem
listamanns stundum, alvarlegur ljóð-
rænuskortur. En þetta mál má bara ekki
fara svona í gegn.“
Er rótin í þessari öflugu starfsemi
þinni falin í lögum eins og „Declare In-
dependence“?
„Þegar ég samdi það var ég meira að
hugsa það svona sem djók á ofvirka sjálf-
stæðiskennd Íslendinga. Og að það væri
svona ráðlegging til Færeyinga og Græn-
lendinga. Og auðvitað mest djók á sjálfa
mig. En fólki fannst það svona misfyndið.
Kínverjar hlógu ekki hátt.“
Vaknaðir þú einn daginn við það að þú
yrðir að fara að gera eitthvað í málunum
eða er þetta búin að vera hægfara þróun?
Meira svona hægfara. Platan mín Volta
var að vísu svona meðvituð réttlætisplata,
Gabríela vinkona mín var nýbúin að segja
mér að í talnafræði væri ég talan 8. Sem
stendur fyrir styrk og réttlæti. Mér fannst
það náttúrlega alveg bráðfyndið og
skemmtilegur vinkill sem ég hafði ekki
hugsað út í áður, sérstaklega þegar maður
hugsar út í foreldra mína. Þetta varð svo-
lítið bensín í verkefnið.“
Skortir Íslendinga framtíðarsýn? Ertu
bjartsýn á framtíðina fyrir hönd ís-
lensku þjóðarinnar?
„Hörmungarástand er oft besta tæki-
færið til að hafa hamskipti. Við höfum allt
sem til þess þarf. Hættan er náttúrlega að
hoppa í skyndilausnir og upp í fang til
„mömmu og pabba“, að einhver komi og
bjargi okkur. En raunveruleikinn er að við
verðum að taka eitt skref í einu og bjarga
okkur sjálf. Sérhæfa lausnirnar að okkar
aðstæðum og læra í leiðinni. Gera eitthvað
séríslenskt. Sem er í senn mest alþjóðlegt.
Ekki bara kaupa útlenskan pakkadíl. Ef
við viljum hafa raunverulegar samræður
og samvinnu við umheiminn í dag 2010,
þá eiga allar þær samræður sér stað í nafni
grænna lausna og að vinna með umhverf-
inu. Hjónaband hátækni og náttúru. Stór-
iðjuorðaforðinn er úreltur.
Hvað koma múmínálfarnir þessu öllu
við?
„Þetta var nú meira svona tilviljun að
frumsýning myndarinnar kom upp á
meðan á þessu máli stóð. Eða var það?“
8. ágúst 2010 23
Ljósmynd/Vera Pálsdóttir