SunnudagsMogginn - 27.02.2011, Blaðsíða 22

22 27. febrúar 2011
Þ
að var föstudagskvöld og Olof Palme, for-
sætisráðherra Svíþjóðar, var að koma úr í
Grand-kvikmyndahúsinu í Stokkhólmi ásamt
eiginkonu sinni, Lisbet, syni og tengdadótt-
ur, þar sem þau höfðu séð nýjustu kvikmynd sænska
leikstjórans Suzanne Osten, Mozart-bræðurna. Eftir
sýninguna kvöddust pörin með virktum og Palme-
hjónin röltu í rólegheitunum niður Sveavägen í átt að
neðanjarðarlestarstöðinni á Rådmansgötu, fyrir þá sem
þekkja til staðhátta í Stokkhólmi. Engir lífverðir voru
með í för enda var Palme frægur fyrir óvarkárni í þeim
efnum – þrátt fyrir stöðu sína vildi hann lifa eins eðli-
legu lífi og unnt var. Fyrir það var hann oft gagn-
rýndur.
Þegar hjónin áttu aðeins örfá skref ógengin að lest-
arstöðinni vatt maður sér að þeim og skaut þau bæði
af stuttu færi. Palme lá eftir í blóði sínu en Lisbet
særðist aðeins lítillega. Ódæðismaðurinn hljóp að svo
búnu niður Tunnelgötu og hvarf fljótt sjónum. Leigu-
bílstjóri sem varð vitni að atburðinum hafði um-
svifalaust samband við lögreglu og tvær ungar stúlkur
sem voru á næstu grösum reyndu að koma hjónunum
til hjálpar. Þau voru flutt á sjúkrahús, þar sem Palme
var úrskurðaður látinn.
Sænska þjóðin var harmi slegin yfir morðinu. Svona
lagað átti ekki að geta gerst í Svíþjóð.
Lögregla gagnrýnd
Viðamikil rannsókn var sett af stað en vísbendingar
voru af skornum skammti. Strax fyrstu dagana eftir
morðið kom fram hörð gagnrýni á lögregluna, meðal
annars fyrir að loka ekki landamærum strax. Einsýnt
þótti að morðinginn hefði hæglega getað komist úr
landi.
Fljótlega var kunnur öfgamaður, Victor Gunnarsson,
tekinn höndum en engar sannanir lágu fyrir gegn
honum. Gunnarsson var því sleppt. Hann flutti síðar
til Bandaríkjanna, þar sem hann var myrtur.
Hans Holmér, lögreglustjóri í Stokkhólmi, lagði
áherslu á að fylgja eftir ábendingu um að samtök
Kúrda í Svíþjóð, PKK, hefðu verið á bak við morðið á
Palme. Ekki var hægt að færa sönnur á það og Holmér
hrökklaðist á endanum frá rannsókn málsins.
Í desember 1988, tæpum þremur árum eftir dauða
Palmes, var Christer Pettersson, drykkjumaður og
góðkunningi lögreglunnar, handtekinn grunaður um
glæpinn, eftir að frú Palme hafði bent á hann í sak-
bendingu. Hann var dæmdur fyrir morðið í undirrétti
en eftir áfrýjun sýknaði hæstiréttur hann. Rök dóms-
ins voru einkum þríþætt. Í fyrsta lagi var morðvopnið
ófundið; í annan stað hafði hann enga augljósa ástæðu
til að fremja glæpinn og í þriðja lagi þótti réttinum
vitnisburður frú Palme ekki nógu áreiðanlegur.
Alþjóðlegt samsæri?
Petterson lá áfram undir grun en ekki var hægt að
höfða annað mál á hendur honum nema nýjar upplýs-
ingar kæmu fram. Frekari upplýsingar koma heldur
ekki frá honum úr þessu því Petterson lést haustið
2004 af völdum heilablæðingar eftir slys. Fjöldi vitna
hefur borið að Petterson hafi gengist við morðinu.
Palme lét mikið til sín taka á alþjóðavettvangi. Hann
hafði m.a. skömm á aðskilnaðarstefnunni í Suður-
Afríku og barðist fyrir afnámi hennar. Tíu árum eftir
morðið bar Eugene de Kock, fyrrverandi lög-
reglumaður, fyrir rétti í Pretoríu að Palme hefði verið
myrtur af þessum sökum. Hann nafngreindi meira að
segja manninn sem hann taldi hafa framið verknaðinn.
Sænska lögreglan sendi í kjölfarið menn til Suður-
Afríku en þeir fundu ekkert sem renndi stoðum undir
orð de Kocks.
Mörgum fleiri kenningum hefur verið kastað fram
gegnum árin, svo sem að Baader-Meinhof-hópurinn í
Þýskalandi og fasisti frá Síle hafi banað Palme, en ekk-
ert sannast í þeim efnum.
Um 130 hafa játað
Um það bil 130 manns hafa játað fyrir lögreglu í Sví-
þjóð, að hafa myrt Palme. Síðasta játningin kom fyrir
nokkrum árum en að sögn Stig Edqvist, sem stýrir
sérstökum þriggja manna rannsóknarhópi sænsku lög-
reglunnar, reyndist hún uppspuni eins og aðrar á
undan.
Að óbreyttu hefði málið fyrnst á morgun en lögum
var breytt á síðasta ári þannig að rannsóknin getur
haldið áfram.
Safnað hefur verið gríðarlegu magni gagna um málið
og ná skjölin yfir 225 hillumetra í skjalasöfnum lög-
reglunnar. Edqvist segir að rannsóknin sé sennilega
orðin umfangsmeiri en rannsóknin á morðinu á John
F. Kennedy og Lockerbie-sprengjuárásinni.
Edqvist segist ekki vita hvað rannsóknin hefur kost-
að en fyrir fimm árum var áætlað að kostnaðurinn
væri orðinn hálfur milljarður sænskra króna, rúmlega
9,1 milljarður íslenskra króna. Allar líkur eru á að sú
upphæð haldi áfram að hækka.
Christer Pettersson, morðingi eða ekki morðingi?
AP
Gátan
sem seint
verður ráðin
Aldarfjórðungur verður á morgun liðinn frá því að
Olof Palme, forsætisráðherra Svía, var skotinn til bana
á götu úti í Stokkhólmi. Tvær til þrjár vísbendingar
berast lögreglu daglega en rannsakendur viðurkenna
eigi að síður að lausn málsins sé ekki í sjónmáli.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is