SunnudagsMogginn - 24.07.2011, Blaðsíða 30

30 24. júlí 2011
F
jölmiðlahneykslið í Bretlandi
hefur leitt til þess að nú er rætt
um það þar í landi að endur-
skoða löggjöf um eignarhald á
fjölmiðlum og færa hana í nútímalegra
horf. Sá sem hefur haft forystu um þær
umræður er Ed Miliband, hinn nýi leiðtogi
Verkamannaflokksins. Tilefnið er mis-
notkun aðstöðu á dagblöðum í eigu ástr-
alska blaðakóngsins Ruperts Murdoch,
sem ræður yfir um 40% af brezka blaða-
markaðnum.
Nú er það ekki svo, að engar reglur hafi
gilt um eignarhald á fjölmiðlum í Bret-
landi. Þvert á móti. Áður en Murdoch fékk
leyfi til að kaupa The Times í London fyrir
um þremur áratugum fór fram rækileg
skoðun á ferli hans í blaðaútgáfu og skil-
yrði voru sett fyrir kaupunum. Hann fékk
að kaupa blaðið en hafði skilyrðin að engu
og komst upp með það. Nú er á ný rætt um
það í ljósi símahlerana blaða hans, hvort
hann teljist hæfur (fit and proper) til að
eiga Sky-sjónvarpsstöðina alla.
Sérstakar reglur um eignarhald á fjöl-
miðlum eru til staðar í flestum löndum í
okkar heimshluta þar á meðal í Bandaríkj-
unum. Þar varð Murdoch að taka upp
bandarískt ríkisfang til þess að geta átt hlut
í fjölmiðlun vestan hafs umfram ákveðin
mörk. Þar eru í gildi lög, sem gera kleift að
dæma eigendur og stjórnendur fjölmiðla,
sem hafa bandarískt ríkisfang, þótt hið
refsiverða athæfi sé framið í öðru landi.
Þannig er hugsanlegt að dæma stjórnendur
Murdoch-samsteypunnar í Bandaríkj-
unum fyrir refsivert athæfi í Bretlandi.
Hér á Íslandi eru engar reglur um eign-
arhald á fjölmiðlum. Þó er hér meiri sam-
þjöppun í slíku eignarhaldi en þekkist í
nokkru öðru lýðræðisríki á Vesturlöndum.
Í framhaldi af þeim umræðum, sem hafnar
eru í Bretlandi er tímabært að taka þessi
mál upp til nýrrar umræðu hér eftir þau
átök, sem urðu um svonefnd fjölmiðlalög á
árinu 2004. En jafnframt er tilefni til að
efna til ítarlegri umræðu um fjölmiðlana á
Íslandi og starfsemi þeirra.
Með skýrslu Rannsóknarnefndar Al-
þingis fyrir rúmu ári var birt greinargerð
frá Rannsóknarsetri um fjölmiðla og boð-
skipti þar sem sagði m.a.:
„Ástæða er einnig til að ætla að sú sam-
þjöppun á eignarhaldi, markaðsvæðing og
harðnandi samkeppni, sem hér hefur verið
gerð að umtalsefni hafi sett mark sitt á fjöl-
miðla hér á landi eins og víðast annars
staðar.
Full ástæða er til að frekari rannsóknir
fari fram á starfs- og rekstrarumhverfi
fjölmiðla. Fáar slíkar rannsóknir hafa verið
gerðar og þessi rannsókn var afmörkuð við
tiltekna þætti. Brýnt er einnig að fram fari
umræða um hvaða breytingar þurfi að gera
til þess að fjölmiðlar geti sinnt aðhalds-
hlutverki sínu.“
Ástæða er til að taka undir þessi orð
Rannsóknarseturs um fjölmiðla og boð-
skipti í skýrslu Rannsóknarnefndar Al-
þingis. En hvað þarf að rannsaka?
Í fyrsta lagi er mikilvægt að fram fari ít-
arleg rannsókn á umfjöllun fjölmiðla, bæði
dagblaða, ljósvakamiðla og tímarita í að-
draganda hrunsins á þeim álitamálum,
sem upp komu í íslenzku þjóðlífi og þá sér-
staklega fjármálageiranum síðustu árin
fyrir hrun. Hvernig fjölluðu fjölmiðlar um
gagnrýni greiningardeilda erlendra banka
og annarra fjármálafyrirtækja á íslenzku
bankana frá því í lok nóvember 2005 og
fram á vor 2006? Hvernig fjölluðu fjöl-
miðlar um húsnæðislánavafningana, sem
fréttir bárust um frá Bandaríkjunum sum-
arið 2007 og áhrif þeirra frétta á fjár-
málamarkaði og þar á meðal á stöðu ís-
lenzku bankanna og útrásarfyrirtækjanna
á þeim tíma og fram að hruni?
Í öðru lagi er mikilvægt að fram fari í ljósi
skýrslu Rannsóknarnefndar Alþingis
rannsókn á því hvernig fjölmiðlar á Íslandi
voru fjármagnaðir á fyrstu árum nýrrar
aldar, bæði fyrir hrun og eftir. Hvaðan
komu peningarnir til þess að halda þeirri
miklu fjölmiðlun gangandi, sem hér var og
er til staðar? Hún var ekki og er ekki sjálf-
bær. Hvaða komu og koma peningarnir?
Þetta tvennt er forsenda þess, að hér geti
hafizt skynsamlegar og málefnalegar um-
ræður um þriðja þátt málsins, sem er stað-
an á fjölmiðlamarkaðnum, samþjappað
eignarhald á fjölmiðlum, sem er langtum
meira en það sem nú eru gerðar at-
hugasemdir við í Bretlandi og með hvaða
hætti hægt sé að draga úr þeirri sam-
þjöppun eignarhalds og koma þar með í
veg fyrir þá misnotkun, sem komið hefur í
ljós í Bretlandi að fram hefur farið í skjóli
slíkrar samþjöppunar.
Í stórum dráttum hafa þessar umræður í
öðrum löndum snúizt um tvennt: annars
vegar að einn aðili verði ekki ráðandi um of
á blaðamarkaði. Hins vegar að ekki verði of
mikil tengsl á milli blaðaútgáfu og sjón-
varpsstarfsemi. Það fer svo eftir aðstæðum
á hverjum stað hvers konar reglur eru
settar um þetta efni. Einu sinni varð Mur-
doch að selja blað í Chicago til þess að geta
eignast sjónvarpsstöð á því svæði. Nú er
spurt hvort Murdoch sé „fit and proper“ til
að eiga sjónvarpsstöð í Bretlandi.
Á seinni árum hefur netið komið til sög-
unnar, sem vekur upp nýjar en annars
konar spurningar.
Það er mikilvægt að við gerum nýja til-
raun til að ræða þessi mál á efnislegum for-
sendum en ekki með pólitísku skítkasti
eins og gerðist 2004. Þetta mál snýst ekki
um að koma einhverjum einstaklingi á kné
eða upphefja annan. Það snýst um að
tryggja jafnvægi í lýðræðislegum um-
ræðum á Íslandi.
Reynsla okkar það sem af er þessari öld
sýnir því miður að það er hægt að hafa
áhrif á skoðanir fólks með því að setja gíf-
urlegt fé í fjölmiðlun og áróðursstarfsemi.
Það var ekki vandamál hér vegna þess að
slíkir fjármunir voru ekki til. Svo urðu þeir
til ráðstöfunar um skeið við aðstæður, sem
vonandi koma aldrei aftur í okkar sam-
félagi.
En allur er varinn góður. Þess vegna er
tilefni til þess að hefja þessar umræður á
ný.
Tímabært að hefja nýjar
umræður um eignarhald á fjölmiðlum
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
C
harles de Gaulle, forseti Frakklands, reitti for-
ráðamenn Kanada svo til reiði á þessum degi
1967, í heimsókn vestanhafs, að hann varð að
gjöra svo vel og snúa heim til Frakklands fyrr en
áætlað var.
Stríðshetjan aldna var í Kanada í tengslum við Heims-
sýninguna, Expo 67, í Montreal í Quebec-fylki. Það er hið
stærsta í landinu og það næst fjölmennasta. Frönsk áhrif
hafa verið mikil í Quebec allar götur síðan Frakkar námu
þar land á 16. öld, franska er móðurmál meirihluta íbú-
anna og raunar opinbert tungumál fylkisins.
Það sem móðgaði kanadísk stjórnvöld svo hressilega var
að de Gaulle notaði slagorð aðskilnaðarsinna í fylkinu í
ávarpi, sem hann hélt óvænt á svölum ráðhúss borg-
arinnar.
„Lifi Quebec ... frjálst!“ sagði gamli maðurinn í lok
ávarpsins, en mál er lúta að því að fylkið verður hugs-
anlega sjálfstætt ríki eru vægast sagt viðkvæm í Kanada.
De Gaulle var á 77. aldursári þegar þarna var komið
sögu, lét af embætti tveimur árum síðar og lést árið 1970.
De Gaulle kom ekki með flugi til Ottawa, höfuðborgar
Kanada, eins og venja er þegar þjóðhöfðingjar eiga í hlut.
Honum var boðið vestur af forsætisráðherra Quebec-
fylkis og kaus því að sigla með herskipinu Colbert yfir Atl-
antsála og kom að landi í Quebec City. Þaðan var ekið til
Montreal og þegar leiðin lá upp að ráðhúsinu eftir Kon-
ungsvegi, Chemin du Roi, fagnaði honum mikill mann-
fjöldi. Við ráðhúsið biðu forsetans þeir Jean Drapeau borg-
arstjóri og Daniel Johnson, forsætisráðherra fylkisins. Ekki
var á dagskrá að de Gaulle ávarpaði mannfjöldann en hon-
um var svo ákaft fagnað að forsetinn sagði við borgarstjór-
ann að hann yrði hreinlega að fá að ávarpa fólkið.
Það fór ekki framhjá de Gaulle að hluti mannfjöldans
veifaði spjöldum þar sem hvatt var til aðskilnaðar fylkisins
frá Kanada. Ekki er hægt að slá því föstu að sá gamli hafi
búið sig undir það sem hann sagði, en sumar heimildir
herma þó að svo hafi verið.
De Gaulle lauk ávarpinu með þessum orðum: „Lifi
Montreal! Lifi Quebec! Lifi Quebec ... frjálst!“
Forsetinn dró andann stutta stund eftir að hann sagði
Lifi Quebec hið síðara sinni, en lét svo síðasta orðið vaða:
frjálst! Það mun ekki hafa heyrst greinilega vegna háværra
fagnaðarláta múgsins, en þetta litla en þó stóra orð fór
ekki framhjá yfirvöldum.
Kanadískir fjölmiðlar brugðust ókvæða við og Pearson
forsætisráðherra lýsti því yfir í sjónvarpi að ummæli
franska forsetans væru algjörlega óviðunandi og
Pierre Trudeau, nýskipaður dómsmálaráðherra (og síð-
ar forsætisráðherra Kanada) varpaði fram vangaveltu þess
efnis hvernig Frakkar brygðust við ef kanadískur forsætis-
ráðherra í heimsókn til Frakklands kallaði: Bretagne fyrir
Bretóna. Þeir hafa löngum viljað hafa meira með stjórn
eigin mála á Bretaníuskaga að gera.
Fyrr þetta sama ár vakti athygli að ríkisstjórn Frakk-
lands sendi ekki fulltrúa til að vera við útför landstjóra
Kanada og fv. hershöfðingja, George Vanier, en þeir de
Gaulle höfðu verið vinir síðan hann hitti Vanier hjónin
fyrst í Lundúnum 1940, þegar Frakkinn var þar í útlegð.
Áður en franski forsetinn kom vestur um haf er sagt að
Lester B. Pearson forsætisráðherra Kanada og ríkisstjórn
hans hafi haft nokkrar áhyggjur af því að de Gaulle myndi
að einhverju leyti blanda sér í innanríkismál með óheppi-
legum hætti. Pearson vissi að de Gaulle hafði allt að því
óbeit á honum síðan hugmyndir Pearsons um lausn mála í
Súez-deilunni seint á sjötta áratugnum urðu ofan á en ekki
hernaðaráform Frakka.
Daginn eftir ræðuna frægu skoðaði de Gaulle Expo eins
og ráðgert var en flaug að morgni næsta dags heim til Par-
ísar. Kom því ekki við í Ottawa eins og til stóð, og hitti þar
af leiðandi ekki Pearson forsætisráðherra.
Þetta reyndist síðasta ferð de Gaulle til Kanada.
skapti@mbl.is
Lifi frjálst
Quebec!
Charles de Gaulle árið 1967.
’
Kanadískir fjölmiðlar brugðust ókvæða við
og Pearson forsætisráðherra lýsti því yfir í
sjónvarpi að ummæli franska forsetans
væru algjörlega óviðunandi
De Gaulle forseti, fyrir miðri mynd, daginn eftir ræðuna frægu í Montreal.
Á þessum degi
24. júlí 1967