SunnudagsMogginn - 04.09.2011, Qupperneq 22

22 4. september 2011
R
étt eins og aðrir Íslendingar er bréfritari
veikur fyrir Evrópu. Saga einstakra ríkja
álfunnar sækir oft á – og rík menning
ólíkra þjóða. Mörg þessara ríkja eru
horfin, hafa sameinast öðrum eða bútast í sundur
eða hlotið ný nöfn. En þjóðarvitundin býr undir og
lifir iðulega af. Nýlegt dæmi um þetta er gamla
Júgóslavía. Áratugum saman varð ekki betur séð
en þar færi ein þjóð undir öflugri stjórn og væri
jafnvel sáttari við hana en aðrar þjóðir undir oki
kommúnisma og á áhrifasvæði sovéska heimsveld-
isins. En þannig var það ekki. Því fór fjarri. Um leið
og slaknaði á ofurþunga miðstjórnarvaldsins brutu
þjóðirnar sér leið og vörpuðu af sér okinu. Það
gekk ekki þrautalaust. Hatur, sem hafði nærst í fel-
um undir ógnarstjórninni, gekk í samband við eld-
heita þjóðernisást, sem fékk óvænt að njóta sín og
varð taumlaus. Það var ógnvænleg blanda og af-
leiðingarnar urðu skelfilegar, stundum óhuggu-
legar og ógnvænlegar. Þau ósköp öll verða ekki af-
sökuð með því að segja að undirokun og kúgun og
niðurlæging þjóða og þjóðarbrota í áratugi hafi lagt
jarðveginn og þess vegna hafi farið sem fór. En
þannig varð það þó og verður ekki betra fyrir það.
Af því mætti margt læra. En það er ekki víst að sú
verði raunin.
Margar tilraunir til að sameina Evrópu
En nýlegu dæmin segja ekki alla sögu hinnar evr-
ópsku álfu og þjóðanna sem hana hafa byggt. Það
hefur verið reynt oftar en einu sinni að fella alla
Evrópu undir eina reglu, eitt vald og ýmsum hefur
þótt það álfunni fyrir bestu. Rómverska keisara-
dæmið rís hvað hæst þegar til slíks er horft. Miklu
afli var beitt til að tryggja yfirráð þess yfir álfunni,
eins og hún var þá skilgreind, engin miskunn var
sýnd og sérhver mótstaða og sjálfstæðistilburðir
brotnir niður af takmarkalausri grimmd. En eftir
að miðstýringarmarkmiðunum var náð þóttust
margir kenna að Rómarvaldið átti aðra hlið. Á
svæðinu ríkti hinn rómverski friður og þar gátu
menn farið um vítt og breitt óttalítið og án þess að
smákóngar og héraðshöfðingjar gætu heft för eða
stofnað lífi og limum ferðlanga í hættu. Viðskipti
innan svæðis voru auðveldari, þótt viðskipti um
langan veg væru auðvitað ekki almenn á þeirri tíð.
En þrátt fyrir allt slíkt hagræði biðu þjóðir færis. Og
þegar Rómaveldið réð ekki lengur við sitt verkefni
og afl þess og máttur til kúgunar þvarr brutust
þjóðirnar undan oki þess. Það er ekki endilega víst
að þær hafi þar með verið betur settar eftir en áður
og jafnvel má efast um að þjóðirnar sem slíkar hafi
verið spurðar, a.m.k. ekki með þeim aðferðum sem
nútímamenn þekkja. Það er önnur saga.
Nýjustu tilburðirnir
Og enn eru sameiningartilburðir uppi og enn eru
þeir byggðir á sáttmálum frá Róm. Og rökin sem
notuð eru um nauðsyn þess snúast enn um vald og
stöðu Evrópu. Lönd álfunnar verði að sameinast
undir einni stjórn í tilteknum (og sífellt fleiri) mál-
um, eigi álfan að geta att valdakappi við Norður-
Ameríku annars vegar og Austrið hins vegar. Þetta
voru þó ekki rökin í öndverðu. Út á við snerust þau
um tolla. En rökin sem dugðu vissu fyrst og fremst
inn á við. Evrópusamband var sagt forsenda þess að
ríki álfunnar gætu verið til friðs hvert gagnvart
öðru. Saga styrjalda var rakin og örðugt er að neita
því að slóð hennar er ekki bara blóði drifin. Stund-
um hafa beinlínis flóðbylgjur blóðs fallið yfir velli
álfunnar. Síðasta kastið voru þeir Napóleon, Vil-
hjálmur II og Hitler helstu forsprakkar slíkra illinda.
Og vafalítið er að hefði þeim tekist ætlunarverk sín,
hverjum og einum, hefði vísast verið friðsamlegt
mjög á þeirra yfirráðasvæðum þótt að öðru leyti
væri ekki fundin uppskrift að sönnu sæluríki. En
þann frið vildu þjóðirnar ekki kaupa, þökk sé þeim.
En er þá ekki stórkostlegt að slíku ástandi, friði í
álfunni, megi ná án þess að ógnvænlegir stríðs-
herrar þurfi að sjá um verkið og án þeirrar kúgunar
sem slíkum fylgir? Það er von að spurt sé. En síð-
ustu aldirnar hafa það einkum verið Þjóðverjar og
Frakkar sem hafa séð um að stofna til stríðs í álf-
unni, en Bretar og síðan nauðugir Bandaríkjamenn
hafa að lokum skakkað leikinn. Það er fullmikið af
því góða að koma öllum þjóðum Evrópu í bandalag
sem smám saman breytist í stórríki þar sem smá-
ríkin (ríki með íbúafjölda undir 50 milljónum) hafa
nánast ekkert að segja, nema hin stærstu þeirra í
undantekningartilvikum, svo öruggt sé að stórrík-
in tvö hleypi ekki álfunni reglulega í bál og brand.
Og kannski er það einnig svo að mikið lengra verð-
ur ekki gengið í að svipta þjóðir í ESB sjálfstæði
sínu og fullveldi en með beinu eða óbeinu valdi,
enda er það nú reynt með hótunum. „Falli evran,
fellur Evrópa,“ segja litlu stórleiðtogarnir nú aftur
og aftur. Til að bjarga evrunni og þar með Evrópu
frá falli verði smáríkin að afsala sér stærri skömmt-
um af fullveldi sínu. Helstu forystumenn Evrópu
skilja illa tregðu til slíks, því þeir benda á að smá-
ríkin ráði hvort sem er engu innan ESB, en með því
að ríghalda í stóran hluta fullveldis síns, svo sem í
efnahagslegt sjálfstæði, geti þau þó náð að rugla hið
efnahagslega gangverk og gera evrunni erfitt fyrir.
Því sé bæði nauðsynlegt og sjálfsagt að þau afsali
sér efnahagslegu fullveldi til að tryggja evruna og
þar með Evrópu. Það sé enda best fyrir þau sjálf.
Það er huggun harmi gegn að ekki er heil brú í
röksemdafærslunni. Henni kann því einhvern tím-
ann að verða andæft, þótt það hafi ekki enn verið
gert af nægilegum þunga. Evran átti að vera hjálp-
artæki, sem greiða myndi fyrir viðskiptum og auka
flæði þeirra og ekki síst fjárfestinga landa á milli.
Nú virðist þýðingarmest að hjálpa hjálpartækinu.
Setningin margtuggða: „Falli evran, fellur Evrópa“
er í raun merkingarlaus. Evrópa fer ekki neitt þótt
þessi rúmlega tíu ára tilbúna mynt hætti að vera til.
En með klisjunni er Evrópu sjálfsagt ruglað saman
við Evrópusambandið eins og svo algengt er. „Ég er
Evrópusinni,“ segja til að mynda samfylkingar-
Reykjavíkurbréf 02.09.11
„Falli evran fellur Evrópa.“
Er það virkilega?