SunnudagsMogginn - 30.10.2011, Blaðsíða 11

30. október 2011 11
S
pennan var að magnast hjá ís-
lensku Icesave-nefndinni sem
búin var að koma sér fyrir í utan-
ríkisráðuneytinu á Rauðarárstíg.
Nú var komið að lokasprettinum í við-
ræðunum, en um leið
var ýmislegt að kvisast
út. Er mögulegt að
samningur sé að fæðast?
Sigmundur Davíð
Gunnlaugsson, formað-
ur Framsóknarflokks-
ins, hafði látið málið
mikið til sín taka og var
af sumum sagður vera
með það á heilanum.
Hann ákveður að láta slag standa og efnir
til óundirbúinnar fyrirspurnar á Alþingi
seinni hluta dags 3. júní 2009. Sigmundur
spyr fjármálaráðherra um stöðu mála í
viðræðum við bresk stjórnvöld vegna Ice-
save-reikninganna og „hvort rétt sé að til
standi að undirrita einhvers konar sam-
komulag við bresk stjórnvöld jafnvel á
morgun og ef ekki á morgun, hvenær þá
og hvað í slíku samkomulagi felist eða
hvað ráðherrann gerir ráð fyrir að í því
muni felast?“ Óhætt er að segja að svar
Steingríms J. Sigfússonar hafi komið á
óvart, en af því mátti helst ráða að ekkert
væri í gangi og allt væri að gerast hægar
en vænst var. „Ég held að ég geti full-
vissað háttvirtan þingmann um að það
standi ekki til að ganga frá einhverju
samkomulagi á morgun eða einhverja
næstu daga og áður en til slíks kæmi yrði
að sjálfsögðu haft samráð við utanrík-
ismálanefnd og aðra þá aðila sem þingið
hefur haft til að fylgjast með framvindu
þessara mála. Staða málsins er sú að það
eru könnunarviðræður eða könn-
unarþreifingar í gangi.“
Erfitt er að dæma um hvort fjár-
málaráðherrann var svona illa upplýstur
um málið eða kaus að haga orðum sínum
gegn betri vitund. Líklega hefur hann
ekki séð fyrir þau óvæntu skil sem urðu í
málinu daginn eftir. Þennan dag, 4. júní
2009, var þingmönnum gerð grein fyrir
stöðu viðræðnanna í trúnaði, en rík-
isstjórnin samþykkti þá fyrir sitt leyti
daginn eftir. Hvað hafði gerst? Af hverju
komst málið allt í einu á skrið? Embætt-
ismennirnir í samninganefndinni höfðu
ekki verið hafðir með í ráðum. Eins og áð-
ur var það vaxtaprósentan sem stóð hvað
mest í mönnum en það vandamál leystist
skyndilega. Fimmtudaginn 4. júní hafði
Svavar Gestsson ákveðið að draga þá Joh-
an Barnard og Gary Roberts með sér út í
garðinn bakatil við utanríkisráðuneytið.
Indriði H. Þorláksson var með í för. Hvort
sem það var vorsólin í Reykjavík eða bara
þreyta á málinu ákváðu Johan og Gary að
spila út trompi sínu. Þeir buðust til að
lækka vaxtaprósentuna úr 6,70% niður í
5,55%. Það sem meira var, „draugurinn“
frá 11. október 2008, eins og fjár-
málaráðherrann kallaði minnisblaðið
(viljayfirlýsinguna) um 6,7% vextina, var
kveðinn niður. Þennan fimmtudag hafði
þessu minnisblaði í síðasta sinn verið
veifað framan í íslensku samninganefnd-
ina. Þetta var stundin sem Svavar Gests-
son og Steingrímur J. Sigfússon höfðu
beðið eftir. Nú hefðu þeir einhverju til að
flagga. Í viðtali við Morgunblaðið þremur
mánuðum síðar, 6. september 2009, út-
skýrir Steingrímur í raun hvernig hann sá
málið. „Það eru bara óraunhæfar kröfur
að ætlast til þess að komið sé heim með
lítinn og sætan samning, þegar verið er að
leysa stórt og vont mál. Það þýðir ekkert
að rembast við að reyna að gera þá að
sökudólgunum í þessu máli, sem voru að
reyna að leysa það.“
En á sama tíma voru fornir fjendur
Steingríms J. Sigfússonar í bandaríska
sendiráðinu að skrifa skýrslu um frammi-
stöðu hans og líklega hefði hann á ein-
hverjum tíma furðað sig á þeirri umsögn
sem hann fékk þar: „Sumum til undrunar
er [Steingrímur J.] Sigfússon að sanna sig
sem alvarlegur og ábyrgur fjármálaráð-
herra,“ segir í skýrslu Neils Klopfenstein,
sendiráðunautar, frá 4. júní 2009. Daginn
áður átti Klopfenstein fund með fjár-
málaráðherra en það var sama dag og
Steingrímur hafði gefið Alþingi skýrslu
sína um að lítilla tíðinda væri að vænta í
Icesave-málinu. Á fundinum með Klop-
fenstein ræddi hann stöðu ýmissa lyk-
ilmála á Íslandi en upplýsingar um þetta
urðu opinberar í miklum skýrsluleka frá
bandarískum yfirvöldum sem WikiLeaks
skipulagði í lok árs 2010. Fram kemur að
bandarísku sendiráðsstarfsmennirnir ef-
uðust á þessum tíma um túlkun Stein-
gríms á framgangi viðræðna um Icesave.
Þannig hefði breski sendiherrann dregið
upp mun dekkri mynd af þeim í sam-
tölum. Hann segði meðal annars að Ís-
lendingar hefðu uppi barnalegar áætlanir
um endurgreiðslu Icesave. Steingrímur
sagði hins vegar að Bretar sendu misvís-
andi skilaboð á meðan viðræður við Hol-
lendinga gengju betur. Það hlýtur einnig
að vekja athygli við lestur minnisblaðsins,
að svo virðist að þessi bandaríski útsend-
ari njóti meiri trúnaðar Steingríms J. Sig-
fússonar en sjálft Alþingi Íslendinga sama
dag! Á því kunna hins vegar að vera aðrar
skýringar. Í viðtali sem birtist við Klop-
fenstein í Morgunblaðinu árið 2007 kom
fram að hann hafði dvalið sem skiptinemi
á æskuheimili Steingríms í Þistilfirði árið
1974. Um líkt leyti dvaldist Steingrímur á
Nýja-Sjálandi, en þeir höfðu þó hist. Er
ekki að efa að þetta atriði hefur haft áhrif
á samskipti þeirra síðar.
Víkjum sögunni aftur að viðræðunum í
utanríkisráðuneytinu. Aðrir í íslensku
samninganefndinni fundu breytinguna
þegar fjórmenningarnir komu inn aftur
og allt var sett á fullt við að ljúka smíði
samningsins og lesa hann yfir. Vissulega
voru menn undrandi á þessu og höfðu
efasemdir, en Svavar Gestsson var ein-
beittur og lengra yrði ekki komist. Það
var hans persónulega mat að með þessu
væri samningurinn orðin ásættanlegur.
Samtöl við fjármálaráðherrann studdu
það mat hans. En ljóst var að föstudag-
urinn 5. júní 2009 yrði annasamur og að
málið myndi ekki renna átakalaust í
gegnum þingið. Klukkan hálfníu um
morguninn var fundur með fulltrúum
stjórnarandstöðunnar. Hún fékk ekki
langan tíma til að átta sig á málinu því að
ríkisstjórnin hafði verið boðuð til fundar
klukkan níu. Á þeim fundi lýsti Ögmund-
ur Jónasson yfir eindreginni andstöðu við
samninginn og Árni Páll Árnason við-
skiptaráðherra sagðist líka hafa ákveðnar
efasemdir. Foringjunum tókst að róa Árna
Pál, en Ögmundur var einbeittur í afstöðu
sinni. Hann lýsti skoðunum sínum og
málið var enn í lausu lofti þegar þing-
flokksfundir hófust klukkan 11. Þar op-
inberaðist að Ögmundur var ekki einn í
afstöðu sinni og smám saman fór að renna
upp fyrir stjórnarforystunni að hugs-
anlega hefði stjórnin ekki meirihluta í
málinu. Á hádegi var aftur boðað til fund-
ar í Stjórnarráðshúsinu og þar gerðu þau
Jóhanna Sigurðardóttir forsætisráðherra
og Steingrímur J. Sigfússon fjár-
málaráðherra lokatilraun til þess að
breyta afstöðu Ögmundar. Hann lét sig
ekki og gerði um leið alvarlegar at-
hugasemdir við hraða málsins og þá laun-
ung sem honum hafði þótt vera yfir því.
Hún birtist meðal annars í því að þing-
flokksformenn stjórnarandstöðunnar
höfðu verið beðnir að skila þeim kynn-
ingarblöðum sem þeir höfðu fengið um
málið. Það létti ekki skap þeirra Jóhönnu
og Steingríms þegar Ögmundur minnti
þau á að ný ríkisstjórn hefði átt að snúast
um ný vinnubrögð, meðal annars aukið
gagnsæi.
Þegar kom að undirritun samningsins
síðdegis á föstudeginum datt andlitið af
íslensku embættismönnunum. Sumir
þeirra voru enn að átta sig á hlutunum en
enginn upplifði þetta sem ánægjulega
stund. Eigi að síður var undirritunin gerð
að notalegri athöfn að diplómatískum
hætti. Þegar samningurinn hafði verið
undirritaður bað aðalsamningamaður Ís-
lendinga, Svavar Gestsson, um orðið og
mælti nokkur vinsamleg orð. Þakkaði
hann fyrir sig og afhenti síðan hinum er-
lendu samningamönnum litlar gjafir.
„Það var eins og þetta væru einhverjir
saklausir túristar en ekki harðsvíraðir
samningamenn sem höfðu ekki skirrst við
að beita öllum meðölum við samn-
ingagerðina. Og eftir sátum við með
samning sem við kviðum fyrir því að rýna
ofan í,“ sagði einn viðstaddra eftir á.
Embættismennirnir voru fullir efasemda
og sumum fannst eins og þeir hefðu geng-
ið frá skelfilegum samningi, sem jafnvel
jaðraði við landráð. Þeir töldu sig hins
vegar hafa lítið svigrúm til að hafa áhrif á
málið, hvað þá að mótmæla samningnum.
Þeir óttuðust um feril sinn og hugsanlega
hafa þeir haft í huga erfitt atvinnuástand
utan veggja stjórnsýslunnar. Staðreyndin
var sú að öðrum nefndarmönnum fannst
nóg um hve kumpánlegir þeir Indriði H.
Þorláksson og Svavar Gestsson voru
orðnir við útlendingana í lok viðræðn-
anna. Sérstaklega kom þeim undarlega
fyrir sjónir sá siður Indriða að leitast eftir
því að fara út að borða á kvöldin með við-
semjendum sínum. Erlendu samninga-
nefndarmennirnir voru ánægðir með
samninginn og göntuðust með það sín í
milli að þeir væru að flýta sér. Þeir ættu
pantað borð á Hótel Holti.
Eins og saklausir túristar
Bókin „Icesave-samn-
ingarnir – afleikur
aldarinnar?“ kemur út
um miðjan nóvember á
vegum Almenna bóka-
félagsins. Höfundur er
Sigurður Már Jónsson,
blaðamaður og fyrr-
verandi ritstjóri Við-
skiptablaðsins. Hann
tók viðtöl við hátt í 50
manns við smíð henn-
ar og birtist hér kafli
úr bókinni.
Sigurður Már
Jónsson