Saga - 2002, Blaðsíða 44

42
ÞORSTEINN HELGASON
þar með á tímanum. Síðan tókst að afrita litinn úr fyrirmyndinni
og svo bættist hljóðið við. Hinn tímanlegi veruleiki hafði verið
veiddur í snöru og settur í búr svo að eftirheimurinn gæti stigið
inn í hann.
Auðvitað er löngu búið að sýna fram á að þetta er blekking og
að þrívíddarmálverkið, ljósmyndin og kvikmyndin eru ljósbrot af
tíma, skynjun og túlkun þar sem mannshöndin og mannshugur-
inn eru virk, velja úr, móta og setja saman. En blekkingin er sterk
og hún heldur áfram að vera sterkur þáttur í þessum miðlum
vegna þess að við viljum láta blekkjast af „sannri" mynd af veru-
leikanum. Þeim sem höfðu tök á þessum miðlum hugkvæmdist
einnig skjótt að notfæra sér veruleikayfirbragð þeirra til að sýna
vísvitandi „ranga" mynd af veruleikanum, að afvegaleiða skyn og
hugsun. Endurreisnarmenn máluðu súlur með pensli á tvívíðan
flöt svo að þær virtust vera hlaðnar og steyptar. Málaðar flugur á
listaverkum 17. aldar voru svo lifandi að áhorfandinn reyndi að
stugga þeim af striganum. Kvikmyndirnar voru einnig fljótt
notaðar til þess að leiða áhorfendur inn í „óraunveruleika", að
skálda og blekkja á sannfærandi og sefjandi hátt. Til þess höfðu
þær mikla burði sem urðu enn meiri með tölvugrafík sem gaf enn
frekara tækifæri til að breyta veruleikamyndinni á sannfærandi og
fjölbreyttan hátt.
Veruleikamáttur kvikmyndanna stafar annars vegar af því að
þær geta verið eins og klónun fyrirmyndarinnar og hins vegar af
því að þær höfða til fjölbreyttrar skynjunar, sjónar og heyrnar.
Þess vegna hafa þær ýmist verið notaðar til að leiða áhorfendur að
hráum veruleika, sem menn þykjast sjá í kringum sig, eða til fág-
aðrar ímyndunar, furðuheims sem virðist raunverulegur. Þama á
milli er breiður skali þar sem rúmast mörg tilbrigði.
Hvað eru sögulegar heimildamyndir?
Kvikmyndir hafa fyrir löngu greinst í ýmsa flokka. Hér er ætlun-
in að fjalla sérstaklega um einn þeirra sem hefur verið kallaður
sögulegar heimildamyndir. Til að byrja með verður reynt að skil-
greina þær og finna þeim stað meðal annarra kvikmyndategunda.
Astæðan er sú að þessi flokkur mynda er gestkomandi annars
vegar á skemmtikvöldum með leiknum bíómyndum og hins veg-
ar innan um námsbækur í skólum án þess að eiga lögheimili á öðr-