Saga - 2002, Blaðsíða 294

292
RITDÓMAR
út kæmi annað bindi sem hefði að geyma „ágrip af sögu einstakra
félagseininga úti um landið og í þeim hluta yrði greint frá markverð-
um björgunarafrekum og leiðöngrum." Ég vona að Einar sé að vinna
að því verki.
Kristján Sveinsson
Herdís Helgadóttir, ÚR FJÖTRUM. ÍSLENSKAR
KONUR OG ERLENDUR HER. Mál og menning.
Reykjavík 2001. 341 bls. Skrá yfir helstu heimildir,
myndir.
Bók Herdísar Helgadóttur Úr fjötnim. íslenskar konnr og erlendur her
fjallar um það hvernig heimstyrjöldin síðari og koma breskra og síðan
bandarískra hermanna til landsins umbylti íslensku samfélagi, en þó
sér í lagi stöðu íslenskra kvenna. Með hernáminu voru þær leystar úr
aldagömlum fjötrum vinnuþrælkunar og harðræðis sem einkenndi
samfélagsgerðina á Islandi fyrir stríð. Meginhluti bókarinnar fjallar
hins vegar um þá orrahríð sem beindist að íslenskum konum á stríðs-
árunum, þar sem helstu ráðamenn þjóðarinnar gengu í lið með ótínd-
um götustrákum og niðurlægðu og svívirtu íslenskar konur. Fóstur-
landsins freyjur voru úthrópaðar mellur, hórur og portkonur fyrir það
eitt að sjást á tali við hermenn á götum úti, og í „ástandsskýrslunni"
dæmalausu lýsti lögreglustjóri því yfir að um 20% reykvískra kvenna
væru á kafi í „ástandinu".
Þrátt fyrir kvenfyrirlitninguna sem einkenndi tímabilið telur Herdís
að hernámið hafi verið frelsandi afl fyrir íslenskar konur. Sú frelsun
sem fylgdi í kjölfar hernámsins fólst í efnahagslegum umskiptum.
Islensk þjóð, en þó sér í lagi íslenskar konur, var leyst úr fjötrum
fátæktar og menntunarskorts. Konur úr lægri stéttum, sem áður voru
meðhöndlaðar sem „ambáttir og lausafé" (bls.193), urðu með herset-
unni að verðmætu vinnuafli sem boðið var í. Ef til vill var það því
nauðvörn hins karllega valds að ráðast að konum á grundvelli
kynferðis og staðfesta þar með yfirráðarétt karla yfir líkama þeirra,
þegar efnahagsfjötrar gamla samfélagsins brustu og finna þurfti nýjar
aðferðir til að halda konum í skefjum.
Að stofni til er bókin byggð á M.A.-ritgerð höfundar, Konur í hersetnu
landi, sem unnin var í mannfræði við Háskóla íslands á árunum
1996-2000. Bókin er skrifuð í sjálfsævisögulegum anda og er höfund-
ur aðalsögumaður, en hún var að verða ellefu ára þegar ísland var her-
numið og upplifði því stríðsárin. Frásögnin er studd með vísunum og
beinum tilvitnunum í samtímaheimildir. Þar ber hæst fjölmiðla-