Saga - 2002, Blaðsíða 95

BRESK STJÓRNMÁL í LJÓSIÍSLENSKRAR MENNINGAR 93
En hvort sem skírskotunin til íslenskrar stjómmálabaráttu teng-
ist vanda Gladstones eða efasemdum Bryce þá ber hún engu að
síður vott um mjög skýra hugmyndafræði sem getur ef til vill gef-
ið nokkra vísbendingu um hvað hafi búið að baki henni og stuðn-
ingi við hana. Stjómmálasamband íslands og Danmerkur var ekki
eina dæmið sem Gladstone og Bryce notuðu til samanburðar og
rökstuðnings fyrir heimastjórn á írlandi en það hafði þó nokkra
sérstöðu í umræðunni um valddreifingu og sjálfstjóm innan
heimsveldis. í fyrsta lagi er um að ræða dæmi um land sem var í
senn smátt, óþekkt og afskekkt. Að vísa til slíks er að mörgu leyti
dæmigert fyrir aðferðir þeirra beggja og hugsunarhátt. I saman-
burði við Disraeli var Gladstone til dæmis ekki mjög upptekinn
af eigin ímynd eða vinsældum og þó að hann byggi yfir mikilli
mælsku voru aðferðir hans oft svolítið hversdagslegar og í mál-
flutningi hans vottaði fyrir lítillæti fyrir hönd breska heimsveídis-
ins. Að halda því fram að Englendingar gætu lært af íslendingum
er málflutningur í þeim anda. Bryce var að sama skapi talsmaður
hins smáa og óvenjulega innan fræðasamfélagsins en með því að
benda á mikilvægi þess að rannsaka lög íslenska þjóðveldisins
ögraði hann hinni ríkjandi hefð innan breskrar réttarsöguritunar.41
I öðru lagi er vísað til norðursins. I augum Gladstones og Bryce
var norðrið uppspretta valddreifingar og frelsis. Sú hugmynd
tengist ímyndinni um hið „litla" England, hið forna og vald-
dreifða sveitasamfélag þar sem stjórnskipun hafði þróast með lík-
um hætti og í löndum í Norður-Evrópu, svo sem íslandi. Um þessi
grundvallaratriði snerist stefna Gladstones í málefnum heims-
veldisins og írlands en til að höggva ekki of nærri heimsveldis-
sjónarmiðum benti hann á að með því að dreifa valdinu og
ábyrgðinni mætti styrkja innviði heimsveldisins.42 í huga Glad-
stones var grunnur breska heimsveldisins sameiginlegir hags-
munir og hugsjónir fremur en yfirráð og forræðishyggja. I þriðja
41 Um ríkjandi hefðir og ólík viðhorf innan breskrar réttarsöguritunar er m.a.
fjallað um í eftirfarandi ritum: Stefan Collini, Donald Winch og John
Burrow, That Noble Science of Politics og Stefan Collini, Public Moralists.
Political Thought and Intellectual Life in Britain 1850-1930.
42 Sjá til dæmis tilvitnun í ræðu Gladstones í breska þinginu 1877 í A.P.
Thomton, The Imperial Ideas and its Enemies, bls. 357-58. Þar talar Glad-
stone um hina litlu eyju, hina gömlu daga og hinar fornu hefðir þegar
hann ræðir um framtíð breska heimsveldisins.