Saga - 2002, Blaðsíða 257

RITDÓMAR
255
Það er erfitt viðfangs í svona bók að ákveða hvar á að fara út fyrir
yfirlitssöguna og dýpka umfjöllunina á þennan hátt. Af sjálfu leiðir að
ekki þýðir að ætla að fjalla alls staðar um ólíka túlkun og rannsóknar-
spurningar enda eru stórir hlutar bókarinnar „staðreyndir". Skoðanir
geta verið mismunandi á því hvemig Gunnari hefur tekist til um val á
efni til slíkrar umræðu og sjálfsagt sakna margir hennar þegar kemur
að þeirra eigin sérsviðum. Þegar fjallað er um einokunarverslunina
hefði verið upplagt að greina dálítið frá rannsóknum Jóns Aðils og
Gísla Gunnarssonar og hefði ekki verið ágætt að dýpka svolítið um-
ræðrma um erlend áhrif á íslenska stjórnmálaflokka og fjárstuðning til
þeirra? Er ekki ástæða til að ræða af hverju íslenskir stjórnmálaleiðtog-
ar sátu með hendur í skauti frá 9. apríl til 10. maí 1940 og létu sér nægja
að vísa í hlutleysi landsins sem enginn taldi að myndi veita nokkra
vernd? Það er nokkuð sem útlendingar hljóta að furða sig mikið á. En
það þarf að velja og hafna og ekki er að sjá að val Gunnars sé óeðlilegt
miðað við stöðu rannsókna.
Víða eru umræðukaflar af þessu tagi og þar er að finna bestu hluta
bókarinnar. Þeir eru gjarnan gagnrýnir á þjóðernisrómantísku hefðina.
Hugmyndinni um að ísland hafi eingöngu gengið í konungssamband
við Noreg 1262 er t.d. vísað til föðurhúsanna sem afleiðingu af sjálfs-
upphafningu 19. aldar. Hugmyndin um vannærða íslendinga á ár-
uýöld er slegin af með vísan í fæðuútreikninga og til þess að höfund-
Ur segist fá vatn í munninn við að hugsa um mjólkursoðin fjallagrös.
Slíkar persónulegar athugasemdir gera það að verkum að höfundur
birtist lesendum sem hugsandi og mannlegur en ekki alvitur; hann
ieitast við að sannfæra lesendur en gerir þeim jafnframt kleift að hafa
aðra skoðun.
Ný söguskoðun birtist m.a. í sérstökum kafla um „The Danish Side"
þar sem fjallað er um sjónarmið Dana meðan á sjálfstæðisbaráttu
islendinga stóð. Efnahagslegir eða herfræðilegir hagsmunir komu
bar ekki við sögu heldur eingöngu orðspor og virðing. Þetta væri
"Qendurgoldin ást" og ætti sér þannig enga möguleika þegar til lengd-
ar lét. Við þetta má bæta að ástmaður sem er nískur á blóm og súkku-
aði nær varla árangri ef sú sem þráin beinist að lætur sér á sama
standa um hann frá byrjun. Eins og Björn Þorsteinsson sagði: „Af
uverju byggðu Danir ekki litla höll rétt utan Reykjavíkur og létu ein-
avern prins dveljast þar tvær vikur á sumri? íslendingar voru svo
•uiklir royalistar að þeir hefðu fallið fyrir því." Ástæðan er, að minni
Ággju, að „ást" Dana var takmörkuð. Vissulega höfðu Danir rómant-
lska taug til íslands í ljósi sögunnar en það var líka litið á landið sem
skekktan, kaldan og frumstæðan útkjálka, ekki ósvipaðan og Jótland
en þó ennþá verri frá sjónarhóli Kaupmannahafnarbúa. Fyrir hástétt-