Saga - 2002, Blaðsíða 126

124
HELGA KRESS
um braut í íslenskum bókmenntum. Hún bendir síðari höfundum
á viðfangsefni, sögusvið og heimildir sem þeir nýta sér óspart án
þess þó að geta hennar hið minnsta. Þrátt fyrir viðurkenningu
ýmissa mætra samtímamanna féll nafn hennar í „gleymskudjúp-
ið" ásamt þeim verkum sem hún lagði svo mikla rækt við að
semja. Löngu eftir hennar dag reis sögulega skáldsagan til vegs í
íslenskum bókmenntum með þeim rithöfundum sem bjuggu í
Danmörku og skrifuðu á dönsku. Það er varla tilviljun að síðari
höfundar taka fyrir nákvæmlega sömu tímabil í sögu þjóðarinnar
og Torfhildur hafði áður gert, þ.e. söguöldina svokölluðu og sautj-
ándu öldina. I árslok 1918 kom út í Kaupmannahöfn bók Gunnars
Gunnarssonar, Edbredre (á íslensku Fóstbræður, 1919). Sagan fjallar
um landnám Islands og þá fóstbræður Ingólf og Hjörleif. í eftir-
mála annarrar útgáfu Fóstbræðra 1953 segir Gunnar Gunnarsson,
og telur sig auðsjáanlega brauðryðjanda í því að nota efni úr sögu
landsins í skáldsögu:
Hvenær mér datt fyrst í hug að nota atriði úr sögu landsins sem
uppistöðu í sagnabálk, er ég búinn að gleyma, en snemma árs
1918 mun ég hafa verið langt kominn að viða að efninu í Fóst-
bræður og farinn að hripa hjá mér aðaldrættina.
Það var ekki auðgert að ná undirtökunum. Ég var því óvanur,
að vera bundinn af staðreyndum eða þó heimildum. Það var
ekki orðið jafnalgengt og síðar varð, að leita aftur í tímann um
söguefni og fara frjálst með. Að taka sér skáldaleyfi í bága við
heimildir þótti goðgá. Reyndar hefur mér alla daga verið
meinilla við að víkja frá sennilegum sögnum og atburðaröð.41
Það er athyglisvert að hann skuli vera búinn að gleyma hvenær
(eða kannski hvar) hann fékk hugmyndina. Eitthvað hefur honum
samt ekki verið rótt því í sama eftirmála lýsir hann draugagangi í
kringum sig meðan hann var að skrifa söguna og gekk þar kona
um hús hans ljósum logum. Gerði hún einkum vart við þegar
hann sat við skrifborðið einn heima að næturlagi og bar þá við að
hann fann „einhvern ónotafiðring" (bls. 338) í hnakka sér. Síðar
skrifaði Gunnar skáldsöguna Jón Arason sem kom út árið 1930 (á
íslensku 1948) og fjallar um nákvæmlega sama efni og samnefnd
saga Torflrildar þrjátíu árum fyrr. Um svipað leyti var Guðmund-
ur Kamban að semja sagnabálkinn Skálholt sem kom út á árunum
41 Gunnar Gunnarsson, Fóstbræður, bls. 337.