Saga - 2002, Blaðsíða 63

SAGAN Á SKJÁNUM
61
dagsins ljós, svo sem Stríðsárin á íslandi á vegum Sjónvarpsins
(RUV) í tilefni af 50 ára afmæli hemámsins, ennfremur röð um
sögu 20. aldar sem Stöð 2 sýndi og kostaði að miklu leyti. Þessir
flokkar byggðust að verulegu leyti á gömlu kvikmyndaefni, auk
viðtala, enda var þar ekki farið aftur fyrir tíma lifandi mynda.
Myndir hafa verið gerðar þar sem leiðsögumaður flytur áhorfend-
ur um sögulendur í eigin persónu. Gott dæmi um þetta er þátta-
röðin Á Hafnarslóð þar sem Björn Th. Björnsson sagði skemmtileg-
ar sögur og leiddi áhorfendur um götur og hús í gamla hluta
Kaupmannahafnar. Sagan hefur oft birst í sjónvarpi í formi ævi-
sagna, ekki síst skálda og listamanna, sem jafnan hafa hljómgrunn
meðal almennings. Um Bólu-Hjálmar, Mugg, Guðmund Kamban,
Guðjón Samúelsson, Nínu Sæmundsson og Nínu Tryggvadóttir
hafa verið gerðar athyglisverðar myndir svo að dæmi séu tekin.
Nokkrir kvikmyndagerðarmenn hafa lagt sig sérstaklega eftir
þessari gerð heimildamynda. Einar Heimisson var einn þeirra,
sagnfræðingur að mennt en hafði skáldlega taug í myndagerð
sinni og sviðsetti í þeim mæli að tvær myndir frá hans hendi eru
leiknar bíómyndir sem byggja þó á sögulegri umgjörð. Annars
vegar er María sem er saga þýskrar vinnukonu sem kom til Islands
eftir stríð með hópi vinnufólks eins og alkunnugt er. Hins vegar
er það sjónvarpsmyndin Hvíti dauðinn sem fjallar um berklaveik-
ina á íslandi og um Vífilsstaðahælið sérstaklega. Hún skiptist í
tvennt, annan hluta sem byggist á viðtölum og hinn sem er leik-
inn. Einar var hæfileikaríkur en hætti til að verða nokkuð yfirdrif-
inn í túlkun sinni. Síðasta heimildamynd hans, Við höfðum ekkert
vit á stríði, var hins vegar ljóðræn á hófstilltan hátt og fjallaði um
sjómennsku á stríðsárunum, einkum frá sjónarhóli barna og eigin-
kvenna sjómannanna, byggð á gömlu kvikmyndaefni og einlæg-
um viðtölum. Viðtöl voru raunar nokkur sérgrein Einars enda
spurði hann í blaðagrein hvort ekki hefði varanlegt gildi „sá sann-
leikur sem felst í sjónvarpsviðtali við manneskju, sem miðlar allri
®vi sinni, reynslu, þjáningu, gleði í orðum sínum og svipbrigðum,
jafnvel gráti."27
Hjálmtýr Heiðdal hefur staðið að sögulegum heimildamynd-
um um árabil, oftast sem framleiðandi en einnig tökumaður og
handritshöfundur að hluta, um fjölbreytt efni og í samstarfi við
27 Einar Heimisson, „Af innihaldsleysi", Morgunblaðið 16. sept. 1994.