Fréttablaðið - 01.12.2011, Blaðsíða 33

FIMMTUDAGUR 1. desember 2011
ASKJA · Krókhálsi 11 · 110 Reykjavík · Sími 590 2100 · askja.is
Viðurkenndur sölu- og þjónustuaðili Mercedes-Benz og KIA á Íslandi.
Toyota Yaris
árg. 2008, ekinn 69 þús. km.
1000cc, bensín, beinsk.
Verð 1.590.000 kr.
Mercedes-Benz E Class
árg. 2007, ekinn 300 þús. km
2987cc, dísil, sjálfsk.
Verð 4.390.000 kr.
Kia cee’d
Eigum úrval notaðra Kia
cee’d fólksbíla, dísil
eða bensín. Nánar á askja.is
Verð frá 1.990.000 kr.
Kia Sorento 4x4
Eigum úrval notaðra Kia
Sorento sportjeppa, dísil
eða bensín. Nánar á askja.is
Verð frá 2.290.000 kr.
Mercedes-Benz GLK
árg. 2011, ekinn 2 þús. km.
2143cc, dísil, sjálfsk.
Verð 8.900.000 kr.
Mitsubishi Pajero 4x4
árg. 2007, ekinn 147 þús. km.
2900cc, dísil, sjálfsk.
Verð 5.190.000 kr.
Volkswagen Passat
árg. 2007, ekinn 38 þús. km.
2000cc, dísil, sjálfsk.
Verð 3.490.000 kr.
Nissan Note
árg. 2006, ekinn 26 þús. km.
1600cc, bensín, sjálfsk.
Verð 1.850.000 kr.
Lukkunnar pamfílar
Hvers vegna skyldu heilar kynslóðir af upplýstu fólki
hafa heillast af kommúnisma og
þjóðernisofstæki? Líklega vegna
þess að kapítalisminn virkaði afar
illa á fyrri hluta tuttugustu aldar,
skilaði auði til fárra en vann her-
virki á samfélögum víða um heim.
Stefnurnar sýndust hvor með
sínum hætti horfa til framfara
og jafnvel fullkomnunar manns
og þjóðfélags. Þær risu gegn því
að markaðir fengju að ráða sam-
félögum manna. Skyldleikinn
sést víða. Og nú er mótunarvaldi
markaða aftur andæft af fullum
þunga. Hve langt aftur vilja menn
fara? Eða áfram?
Norðan við stríð
Árin milli stríða einkenndustu
af djúpri kreppu, ójöfnuði, órétti,
atvinnuleysi og yfirgangi hinna
aðstöðubetri á tímum öryggsleys-
is hjá almenningi um allan heim.
Framtíðarland alþýðu heimsins
blasti við sumum en samstaða
sterkrar, göfugar þjóðar,
frjálsrar í eigin landi við öðrum.
Sumum tókst að sameina þetta
tvennt eins og til dæmis mörgum
íslenskum kommúnistum. Ófáum
gekk gott eitt til en á heimsvísu
urðu úr þessu einhverjar mestu
skelfingar sögunnar. Við slupp-
um, kynntumst hvorki kommún-
isma né afleiðingum stækrar
þjóðernishyggju. Vorum norðan
við stríð. En við liðum lengi bæði
efnalega og andlega fyrir daður
við útnesjalega þjóðernishyggju
eins og margar nýfrjálsar þjóðir.
Betri og betri
Í röska hálfa öld hafa menn víða
um heim, sérstaklega þó hér
fyrir norðan og vestan, vanist
því að heimurinn verði betri og
betri. Við nefnum þetta sjaldan
þótt fátt sé merkilegra. Við sem
nú byggjum Evrópu erum lukk-
unnar pamfílar í löngu spili eins
og samanburður á kvörtunum
okkar og veruleika liðins tíma
sýnir. Vaxandi auður og þægindi,
batnandi menntun, betri heilsa,
aukið lýðræði, meira frelsi, meira
jafnrétti, minnkandi fordómar
og öfgar. En nú bendir margt til
erfiðra tíma framundan. Það fjar-
ar ört undan forræði Vesturlanda
og þau sérkjör sem við höfum
haft með laun og neyslu ganga
ekki alveg upp lengur. Stöðnun
blasir við. Þótt hrakspár séu
gerðar horfir þó miklu mun betur
nú en 1930.
Vissan heillar
En það horfir ekki vel. Víða eru
merki um pólitíska upplausn og
um vaxandi vinsældir þess að
kenna útlendingum um öll vand-
ræði og líta á opnar dyr sem
vandamál. Okkur hefur þó miðað
ansi vel frá því að kynslóðir upp-
lýstra manna hrifust af ystu
öfgum. Við sjáum sums staðar
að afbakaðar trúarkreddur geta
heillað fólk sem telur þjóðfélög
sín gegnsýrð af útlendri ásælni.
Vissan í einföldum lausnum
heillar á upplausnartímum. Þá
verður til jarðvegur sem er frjór
fyrir þau sívinsælu fyrirbæri,
hreinar línur og einfaldan sann-
leika.
Hver ræður?
Nú, eins og á síðustu öld, hafa
samfélög víða um heim orðið
fyrir hervirkjum af græðgi
sem hagskipulagið hvatti til og
gat ekki hamið. Fyrir löngu var
spurt hvort markaðurinn ætti
að móta samfélögin í sína mynd
eða hvort samfélög ættu að móta
markaði. Valið þarna á milli er
raunverulegra en menn átta sig
kannski strax á. Athugun á því
hvernig samfélög hafa umturnast
í kringum skipulag markaða leið-
ir þetta þó fljótt í ljós. Í Evrópu
vestanverðri varð úr eftir eftir
tvær heimstyrjaldir og skelfilega
kreppu að markaði skyldi nota í
þágu samfélaga. Þetta var ekki
einungis svar sósíaldemókrata
heldur varð þetta grundvöllur
mjög breiðrar miðju í flestum
löndum sem við teljum til skyld-
leika við.
Greyptur í samfélagsmót
Kapítalisminn var þannig
greyptur í samfélagsmót.
Menn sáu að hann gaf meiri
arð en annað skipulag. Víð-
tækar skorður voru hins vegar
settar til að takmarka áhrif
hans á þjóðfélags gerðina. Svo
kom heimsvæðingin og vest-
rænt atvinnulíf tapaði í sam-
keppni við Asíu. Þá fóru menn að
losa um samfélaglegar festingar
kapítal ismans. Einkavæðingin
og afnám reglna um öll Vestur-
lönd voru viðbrögð við versnandi
samkeppnis stöðu gagnvart Asíu.
En þetta fór ekki allt vel.
Íslenska leiðin
Ísland var raunar nokkur undan-
tekning því að stjórnmálamenn
allra flokka voru sannfærðir
um að mörkuðum væri nánast
aldrei betur treystandi en þeim
sjálfum. Við höfðum því ekki
mikla reynslu af frjálsum mörk-
uðum þegar þeim var gefinn laus
taumur. Áður þurfti líka auðvitað
að koma eignum í réttar hendur
eins og menn þekkja. Og passa að
markaðurinn snerti ekki helgar
kýr eða ríka hagsmuni. Þetta fór
illa.
Valið
Nú leita menn víða að vörnum
og vissu fyrir sig og sín þjóð-
félög. Viðbrögðin við krepp-
unni hafa þó verið frekar mild.
Hófsöm öfl hafa unnið flestar
nýlegar kosningar. Tilhneig-
ingar gætir hins vegar víða um
lönd til lokunar landamæra og
hækkunar á hindrunum. Þetta
er þannig í öllum álfum en með
ólíkum hætti þó. Í Evrópu er
valið á milli þess að að hverfa
aftur til gamalla hindrana eða
að dýpka samrunann og nánast
afmá landamæri á milli þrótt-
meiri ríkja álfunnar. Þeir sem
það vilja telja að hindranir veiki
samfélög en að opnun styrki
þau og geri þeim fært að dafna
svo vel að þau geti áfram staðið
undir hinum einstæðu velferðar-
kerfum álfunnar. Svo vita menn
að öll helstu vandamál heimsins
eru alþjóðleg og verða það enn
frekar í framtíðinni.
Í DAG
Jón Ormur
Halldórsson
dósent
Viðbrögðin við kreppunni hafa þó verið
frekar mild. Hófsöm öfl hafa unnið
flestar nýlegar kosningar. Tilhneigingar
gætir hins vegar víða um lönd til lokunar landamæra
og hækkunar á hindrunum. Þetta er þannig í öllum
álfum en með ólíkum hætti þó.
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til að leggja orð í belg um málefni líðandi stundar. Greinar og bréf skulu vera
stutt og gagnorð, að hámarki um 4.500 tölvuslög með bilum. Aðeins er tekið við yfirlesnum og villulausum texta.
Greinahöfundar eru beðnir að hafa í huga að því styttri sem greinin er, þeim mun líklegra er að hún fái skjóta birtingu.
Eingöngu er tekið við raunverulegum umræðugreinum, en ekki greinum sem eru fyrst og fremst kynning á til
dæmis fyrirtæki eða félagasamtökum, ráðstefnu eða átaki. Tekið er á móti efni á netfanginu greinar@frettabladid.
is eða á vefsíðu Vísis, þar sem finna má nánari leiðbeiningar. Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í Fréttablaðinu eða
á Vísi eða í báðum miðlum að hluta eða í heild. Áskilinn er réttur til leiðréttinga og til að stytta efni.
Sendið okkur línu