Morgunblaðið - 28.01.2011, Blaðsíða 4

4 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. JANÚAR 2011
FRÉTTASKÝRING
Þórður Gunnarsson
thg@mbl.is
Fjöldi þeirra nýbökuðu foreldra sem
kusu að þiggja greiðslur úr fæðing-
arorlofssjóði dróst saman á síðasta
ári. Mest munar um að feður tóku síð-
ur orlof en árið áður og í styttri tíma.
Þetta kemur fram í tölum frá fæðing-
arorlofssjóði. Á árinu 2009 var metár í
þessum efnum, en þá þáðu alls 14.472
foreldrar greiðslur vegna fæðingar-
orlofs, þar af um 1.700 sem fengu svo-
nefndan fæðingarstyrk. Á árinu 2010
fengu nærri 400 færri foreldrar
greiðslur úr sjóðnum. Fram að því
hafði þeim einstaklingum sem þáðu
greiðslur úr fæðingarorlofssjóði fjölg-
að stöðugt frá árinu 2001 er jafn rétt-
ur feðra og mæðra til orlofstöku var
bundinn í lög.
Nýtt met var slegið í barnsfæðing-
um árið 2009 þegar yfir 5.000 börn
fæddust. Hagstofan birtir endanlegar
tölur um barnsfæðingar ársins 2010 í
næsta mánuði, en bráðabirgðatölur
gera ráð fyrir um 4.900 fæðingum,
sem yrði 2% samdráttur milli ára.
Feður taka síður orlof
Á milli áranna 2009 og 2010 fækk-
aði þeim feðrum sem tóku fæðingar-
orlof um 5,4%. Mæðrum fækkaði hins
vegar um 1,9%. Minnkandi fæðing-
arorlofstaka karla er ekki bara hlut-
fallslega meiri, því 340 færri feður
tóku fæðingarorlof árið 2010 en 2009.
Í tilfelli mæðra var um að ræða 120
færri einstaklinga sem þáðu greiðslur
úr fæðingarorlofssjóði.
Svo virðist líka sem feður taki al-
mennt styttra fæðingarorlof en áður,
taki þeir orlof á annað borð. Í gögnum
frá fæðingarorlofssjóði kemur fram
að heildarfjöldi greiðslna, sem gefur
til kynna fjölda mánaða tekinna í fæð-
ingarorlof, dregst saman um 8% hjá
feðrum. Einnig er um að ræða sam-
drátt í tilfelli mæðra, en þó aðeins rétt
rúmlega eitt prósent.
Kemur ekki á óvart
„Þetta kemur mér alls ekki á óvart,
greiðslur úr sjóðnum hafa verið
skertar margsinnis,“ segir Kristín
Ástgeirsdóttir, framkvæmdastýra
Jafnréttisstofu. „Það kann að vera að
margir telji sig hreinlega ekki hafa
efni á því að taka sér fæðingarorlof.
Þetta á sérstaklega við um feður, því
karlar hafa að jafnaði hærri laun en
konur. Fyrir þá sem eru með laun í
hærra lagi felur það í sér verulega
kjaraskerðingu að taka sér fæðing-
arorlof um þessar mundir,“ segir hún.
Erlendir taka meira orlof
Athygli vekur að engan samdrátt
má merkja í töku fæðingarorlofs hjá
erlendum ríkisborgurum. Hlutfall er-
lendra ríkisborgara af öllum þeim
sem þáðu greiðslur úr fæðingaror-
lofssjóði á síðasta ári jókst milli ár-
anna 2009 og 2010. Fram hefur komið
að nokkur fjöldi útlendinga sem flutt-
ust hingað til lands á þenslutímum
hefur nú flutt sig um set á ný. „Þetta
gæti bent til þess að margir erlendir
ríkisborgarar sem hafa flutt hingað til
lands hafi með árunum öðlast þessi
réttindi, eða gert sér grein fyrir að
þau væru fyrir hendi. Útlendingar
sinna líka gjarnan láglaunastörfum
hér á landi, þannig að fyrir þann hóp
felst minni kjaraskerðing í því að taka
fæðingarorlof,“ segir Kristín.
Erlendir ríkisborgarar eru um 10%
íbúa á Íslandi. Hlutfall feðra af er-
lendum ættum sem taka fæðingaror-
lof er 11,2% af heildinni, en hlutfallið
hjá konum er 13,5%.
Hámarksgreiðsla hefur lækkað
Hámarksgreiðslur úr fæðingaror-
lofssjóði hafa verið verulega skertar á
síðustu árum. Í lok árs 2008 gat hver
einstaklingur fengið tæplega 534 þús-
und krónur á mánuði úr sjóðnum, en
útgreiðslur eru tekjutengdar. Í byrj-
un árs 2009 var hámarksgreiðsla
lækkuð í 400 þúsund krónur á mán-
uði, og aftur niður í 350 þúsund um
mitt ár 2009. Í byrjun árs 2010 var há-
marksgreiðsla aftur lækkuð, þá niður
í 300 þúsund krónur á mánuði. Sam-
kvæmt tölum Hagstofunnar voru
meðallaun á Íslandi árið 2009 um 334
þúsund krónur á mánuði. Ekki hafa
verið birtar tölur um meðallaun árið
2010, en vísitala launa hækkaði hins
vegar um 4,7% á síðasta ári. Í öllu falli
er ljóst að hámarksgreiðsla úr fæð-
ingarorlofssjóði er talsvert undir
meðallaunum á Íslandi.
„Við erum auðvitað að horfa
upp á bakslag í þessum efn-
um, vonandi þurfum við
ekki að horfa upp á frekari
niðurskurð á fæðingarorlof-
inu. Það hefur ekki dregið að
ráði úr barnsfæðingum, þó að
það sé auðvitað hið rökrétta að
fresta barneignum í efnahags-
kreppum,“ segir Kristín Ást-
geirsdóttir.
Færri taka fæðingarorlof en áður
 Færri feður tóku fæðingarorlof á síðasta ári  Þeir feður sem enn taka orlofið gera það nú í styttri
tíma en áður  Hlutfall erlendra ríkisborgara sem taka fæðingarorlof hækkar milli áranna 2009 og 2010
Hlutfall þeirra sem þiggja há-
marksgreiðslu úr fæðingar-
orlofssjóði eykst hratt með
lækkandi hámarksgreiðslu sem
sjóðnum er heimilt að greiða út
til einstaklings. Á árunum 2005
til 2008 hækkaði hámarks-
greiðsla úr fæðingarorlofssjóði
ár frá ári. Árið 2005 var há-
marksgreiðslan 480 þúsund á
mánuði. Af öllum þeim sem
fengu greiðslur úr sjóðnum á
því ári voru aðeins 2,6% sem
fengu hámarksgreiðsluna. Há-
markið hækkaði síðan ár frá ári
fram til ársins 2008, og á sama
tíma hækkaði hlutfall þeirra
sem fengu greidda hámarks-
greiðslu, sem voru tæplega 534
þúsund krónur árið 2008. Í árs-
byrjun 2009 var hámarks-
greiðslan lækkuð í 400 þúsund,
og nam þá hlutfall þeirra sem
fengu þá upphæð 26%. Um mitt
árið lækkaði hámarkið um 50
þúsund og áðurnefnt hlut-
fall í tæplega 36%.
Samkvæmt tölum fyr-
ir fyrri helming árs-
ins 2010 lækkaði há-
marksgreiðslan frá
og með byrjun þess
árs í 300 þúsund og
hlutfall þeirra sem
þáðu hámarkið hækkaði
í 46%.
Hækkandi
hlutfall
HÁMARKSGREIÐSLAN
Kristín Ástgeirsdóttir
Fjöldi foreldra sem tóku fæðingarorlof*
2005-2010
2005 2006 2007 2008 2009 2010
(Áætlun)* Þeir sem fengu greitt vegna orlofs - fæðingarstyrkur undanskilinn
Fæðingar Fjöldi feðra Fjöldi Mæðra
Morgunblaðið/Kristinn
Fæðingar Þær hafa aukist mitt í
efnahagskreppunni.
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
„Það var fyrirsjáanlegur mikill
kostnaður ef við þyrftum að fara að
byggja sérstaka kjörklefa. Það yrði
þá náttúrlega aðeins í eitt skipti. Það
myndi aldrei verða svona fjölmennt
aftur,“ segir Hjalti Zóphóníasson,
fráfarandi skrifstofustjóri í dóms-
málaráðuneytinu, um afstöðu ráðu-
neytisins til þess að láta smíða kjör-
klefa gagngert vegna kosninga til
stjórnlagaþings í haust.
„Já, meðal annars,“ svarar Hjalti
er hann er inntur eftir því hvort
horft hafi verið í kostnaðinn.
Fyrirspurnir um skilrúmin
Spurður hvort fyrirspurnir hafi
borist frá kjörstjórnum í aðdraganda
kosninganna segir Hjalti, sem lét af
störfum fyrir aldurs sakir um ára-
mótin, að það hafi „endalaust verið
hringt og spurt um allt milli himins
og jarðar“, meðal annars út í skil-
rúmin sem komu í stað kjörklefa.
Álagið hafi verið mikið og ráðu-
neytinu borist allt að 100 tölvubréf á
degi hverjum vegna kosninganna, en
eins og kunnugt er var notkun skil-
rúma í stað kjörklefa eitt af þeim at-
riðum sem Hæstiréttur gerði at-
hugasemd við í rökstuðningi fyrir því
að ógilda bæri kosninguna.
Fengu engar fyrirspurnir
Fram kemur í máli Hjalta að
dómsmálaráðuneytinu hafi borist
fyrirspurnir vegna kosninganna.
Þórhallur Vilhjálmsson, ritari
landskjörstjórnar, staðfestir hins
vegar að stjórninni hafi ekki borist
neinar fyrirspurnir, ef frá sé talin
„ein fyrirspurn út af Vegagerðinni“.
„Við vorum í sambandi við Vega-
gerðina út af færð á vegum. Það var
það eina,“ segir Þórhallur og bætir
því við að ráðuneytið hafi farið með
afgreiðslu fyrirspurna.
Tíminn var of naumur
Kjörstjórn Kópavogs var í hópi
þeirra sem lögðu fram fyrirspurnir
vegna kosninganna og kveðst Snorri
Tómasson, einn aðalmanna stjórnar-
innar, hafa heimildir fyrir því að
landskjörstjórn hafi talið tímann
sem veittur var til undirbúnings
kosninganna of nauman.
„Tíminn þótti of skammur, að mati
yfirkjörstjórnar. Það var hún sem
gaf línuna,“ segir Snorri og tekur
annað dæmi af því hversu skammur
undirbúningurinn var.
„Ég sagði við fólk í október að það
yrðu kosningar í nóvember og það
kannaðist enginn við það á tíu manna
vinnustað. Það komu allir af fjöllum.
Tíminn var of naumur, bæði hvað
varðar kynninguna fyrir stjórnlaga-
þingið og framkvæmdina. Það var
ekki nægur tími til undirbúnings.“
Snorri segir dómsmálaráðuneytið
hafa afgreitt fyrirspurnir kjörstjórn-
ar Kópavogs vegna kosninganna.
„Ég spurðist fyrir um þetta fyrir-
komulag og fékk þau svör að það
hefði verið út af samskiptanetinu,“
segir Snorri og tekur fram að spurn-
ingum hafi verið svarað greiðlega í
tölvupósti frá ráðuneytinu.
Umrætt samskiptanet hafi verið
til staðar eftir undangengnar
alþingiskosningar.
Morgunblaðið/Ernir
Skilrúmin Kosningarnar undirbúnar í Ráðhúsi Reykjavíkur. Skilrúm skildu kjósendur að.
Kjörklefarnir þóttu of dýrir
 Kostnaður við kjörklefa fyrir kosningar til stjórnlagaþings var talinn of mikill  Dómsmálaráðu-
neytið svaraði fyrirspurnum kjörstjórna  Fyrirspurnir komu því ekki inn á borð landskjörstjórnar
Bréfin ógild
» Landskjörstjórn hefur póst-
lagt bréf til fulltrúa á stjórn-
lagaþingi, en þar er það skýrt
að með ákvörðun Hæstaréttar
teljist kjörbréf þeirra ógild.
» Þórhallur Vilhjálmsson segir
að kjörbréfin verði ekki aftur-
kölluð, í ákvörðun Hæstaréttar
felist ógilding þeirra.
„Nokkrar sveitarstjórnir, sem sáu
um framkvæmd kosninga á kjör-
stað, höfðu áhyggjur af því að
það gætu orðið miklar biðraðir á
kjörstað. Þær áhyggjur voru til
komnar vegna þeirrar reynslu að
myndist langar biðraðir á kjör-
stað getur það leitt til þess að
fólk hverfi frá og sjái sér ekki
fært að nýta kosningarétt sinn,
sem er afar slæmt,“ segir Ög-
mundur Jónasson innanríkis-
ráðherra um afstöðu ráðuneytis-
ins til þess að notast fremur við
skilrúm en rúmfreka kjörklefa, í
ljósi þess hversu tímafrekt það
var að fylla út seðla með einkenn-
isnúmerum 25 frambjóðenda.
„Þótt dómsmálaráðuneytinu
bæri ekki lagaleg skylda til að
annast gerð kjörklefa var kalli
sveitarfélaga svarað með ráð-
leggingum um hvernig haga
mætti skipulagi á kjörstað og þar
með hönnun skilrúma sem nýta
mætti við kosninguna og var í
þessu efni leitað fyrirmynda frá
Evrópuríkjum sem þekkt eru að
traustum lýðræðishefðum. Þetta
voru ekki fyrirmæli heldur ábend-
ing að gefnu tilefni.“
Fyrirmynd
frá Evrópu
SKILRÚM EÐA KLEFI?