Morgunblaðið - 26.07.2011, Qupperneq 18

FRÉTTASKÝRING
Halldór Armand Ásgeirsson
haa@mbl.is
Í
233. gr. hegningarlaga Nor-
egs segir að morð að yf-
irlögðu ráði varði allt að 21
árs fangelsisvist og sama
refsing liggi við „endur-
teknum brotum“. Í 17. gr. laganna
segir að fangelsisvist geti almennt
ekki verið lengri en 20 ár en í und-
antekningartilvikum, líkt og eigi við
um morð og hryðjuverk, geti hún ver-
ið 21 ár. „Þróunin í Evrópu allri frá
síðari heimsstyrjöld hefur verið að
draga heldur úr óskilorðsbundnum
fangelsisdómum og hneigð hefur ver-
ið til þess að hætta að dæma í lífstíð-
arfangelsi. Norðmenn voru hins veg-
ar fyrstir á Norðurlöndunum til að
afnema lífstíðarfangelsi – þeir gerðu
það fyrir 8-9 árum ef ég man rétt,“
segir Jón Þór Ólason, lektor í lög-
fræði við Háskóla Íslands.
Sá sem grunaður er um að hafa
staðið fyrir ódæðisverkum í Ósló á
föstudag, Anders Behring Breivik,
var í gær úrskurðaður í átta vikna
gæsluvarðhald.
Brotin sem honum er gefið að
sök að hafa framið – sprenging í mið-
borg Óslóar og fjöldamorð á eyjunni
Útey – falla undir 147. gr. norsku
hegningarlaganna um hryðjuverk.
Hámarksrefsing við broti gegn þeirri
grein er 21 ár. Einnig er hægt að
dæma hann til öryggisgæslu, sem
hægt er að framlengja eins oft og
lengi og þurfa þykir, sé talin hætta á
að hann endurtaki brot sitt, eftir að
afplánun á 21 árs dómi lýkur.
Ævilangt skv.
orðanna hljóðan
Heimildir til að dæma menn í
lífstíðarfangelsi eru í hegning-
arlögum allra Norðurlandanna að
Noregi undanskildum.
Algeng ranghugmynd um ís-
lenska hegningarlöggjöf er að
þyngsta refsing sé 16 ára fangelsi. 34.
grein hegningarlaganna er svohljóð-
andi: Í fangelsi má dæma menn ævi-
langt eða um tiltekinn tíma, ekki
skemur en 30 daga og ekki lengur en
16 ár. Þetta ákvæði ber að skilja sam-
kvæmt orðanna hljóðan. Refsiþyng-
ingarástæður geta jafnframt valdið
því að tímabundinn dómur verði 20
ár, sbr. 79. gr. hegningarlaga. Í Guð-
mundar- og Geirfinnsmálinu voru
tveir menn dæmdir í ævilangt fang-
elsi í héraðsdómi en Hæstiréttur
sneri þeirri ákvörðun við og dæmdi
þá til 17 og 18 ára fangelsisvistar.
Árið 1994 framdi maður, sem var
á reynslulausn fyrir morð, annað
morð og var dæmdur til ævilangrar
fangelsisvistar í héraðsdómi. Hæsti-
réttur mildaði refsinguna í 20 ár en
einn dómari skilaði séráliti og vildi
staðfesta niðurstöðu héraðsdóms.
Jón Þór segir að á Norðurlönd-
unum séu reglur um brotasamsteypu
samræmdar. Brotasamsteypa felur í
sér að dæmt er um mörg brot sak-
bornings í sama málinu. Refsing er
þá ákvörðuð innan ramma þess
ákvæðis sem kveður á um þyngstu
refsinguna við einhverju af brotum
hans. „Þetta er því ekki eins og í
Bandaríkjunum þar sem refsing er
ákvörðuð fyrir hvert og eitt brot og
menn geta verið dæmdir í 1.000 ára
fangelsi.“ Jón Þór segir ennfremur að
ýmis lögfræðileg álitamál muni koma
upp við réttarhöldin.
„Fjöldamorðingjar á Norður-
löndunum hafa áður verið úrskurð-
aðir ósakhæfir þó þeir hafi undirbúið
ódæðisverk sín út í ystu æsar. Glæpir
hans teljast vera hryðjuverk og
manndráp. En svo er spurning
hvernig verður tekið á málum þar
sem fólk reyndi að flýja hann og
drukknaði. Það verður örugg-
lega vilji til að reyna að
beita manndrápsákvæð-
inu þar. Þetta verða
merkileg réttarhöld.“
Hægt að dæma til
langrar öryggisgæslu
Reuters
Ósló Minningarathafnir um fórnarlömb ódæðisverkanna hafa verið haldnar
víðs vegar um Noreg. Anders Breivik var dæmdur í gæsluvarðhald í gær.
18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. JÚLÍ 2011
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Boðaðarskatta-hækkanir
Steingríms J. Sig-
fússonar, fjár-
málaráðherra,
hafa ekki farið vel
í stjórnarandstöðuna, og
skyldi engan undra. Í samtali
við Morgunblaðið um helgina
bendir Sigmundur Davíð
Gunnlaugsson, formaður
Framsóknarflokksins, á að af-
leitt sé að viðhalda óvissunni
um skattkerfið. Sífellt sé ver-
ið að hræra í skattkerfinu og
það tvennt sem fyrirtæki sem
íhugi fjárfestingar nefni sem
hindranir sé óvissa um orku
og óvissa um skattkerfið.
Bjarni Benediktsson, for-
maður Sjálfstæðisflokksins,
bendir á að samdrátturinn frá
árinu 2008 hafi verið meiri en
ella vegna skattahækkana rík-
isstjórnarinnar. Hann úti-
lokar frekari skattahækkanir
og vill ganga lengra: „Það
þarf að vinda ofan af skatta-
hækkunum sem hafa þegar
átt sér stað.“
Þetta eru hárréttar ábend-
ingar hjá forystumönnum
stjórnarandstöðunnar og gefa
vonir um að hörð mótstaða
verði á þingi í haust gegn boð-
uðum skattahækkunum. Eng-
inn þarf að velkjast í vafa um
að miklar og ítrekaðar skatta-
hækkanir ríkisstjórnarinnar
frá því hún tók við hafa haft
verulega neikvæð áhrif á hag-
kerfið. Sú kreppa
sem Ísland er að
ganga í gegnum
hefur orðið mun
lengri en ástæða
var til vegna þess
að ríkisstjórnin
hefur á öllum sviðum sem máli
skipta í því sambandi tekið
rangar ákvarðanir.
En það er ekki aðeins að
skattahækkanirnar sem þegar
hafa dunið á fólki og fyrir-
tækjum séu mikið vandamál
og dragi úr umsvifum og vexti
hagkerfisins. Stöðugar hót-
anir, sem full ástæða er til að
taka mark á, um enn frekari
skattahækkanir senda út þau
skilaboð til fjárfesta að viss-
ara sé að halda að sér hönd-
um.
Núverandi ríkisstjórn hefur
setið að völdum í hálft þriðja
ár. Á þeim tíma hefur hún
valdið gríðarlegri eyðilegg-
ingu í hagkerfinu og hindrað
uppbyggingu og hagvöxt.
Forystumenn ríkis-
stjórnarinnar kyrja enn þann
söng að þeir hafi tekið við svo
erfiðu búi og þess vegna sé
staðan í dag sú sem hún er.
Staðreyndin er hins vegar sú
að staðan varð miklu verri en
ástæða var til vegna þess
hvernig núverandi ríkisstjórn
stóð að málum og uppbygg-
ingin sem hefði átt að hefjast
fyrir löngu lætur enn á sér
standa vegna rangrar stjórn-
arstefnu.
Spyrna þarf við fót-
um gegn frekari
skattahækkunum
stjórnvalda}
Hótunum andmælt
Opinberar tölurum fjölda
þeirra sem fórust
í óhugnaðinum í
Noregi staðfesta
að nokkuð færri
voru myrtir en
lögreglan hafði
áður talið. Það er auðvitað
fagnaðarefni, en breytir þó
ekki eðli málsins að neinu
leyti. Umræða um hlut lög-
reglunnar og öryggisgæslu í
Noregi almennt hefur aukist
síðustu dægur þar í landi og
reyndar víðar. Bersýnilegt er
að lögreglan hefur ekki haft
afl eða skipulag til að bregð-
ast við með fullnægjandi
hætti. Og sennilega var ekk-
ert skipulag til sem dugað
hefði til fulls. En viðbrögð
yfirvalda virðast óneitanlega
hafa verið bæði hæg og fálm-
kennd. En sú niðurstaða fæst
þó aðeins eftir að slíkur at-
burður hafði orðið, atburður
sem varla kom fram í mar-
tröðum lögregluyfirvalda í
hinu friðsama ríki, hvað þá
annars staðar. Og fyrirætlun
hryðjuverkamannsins heppn-
aðist fullkomlega
að því leyti að of-
ursprengjan í mið-
borginni, sem án
hryllingsins í Út-
ey hefði verið
stóratburður ein
og sér, dró í
fyrstu að sér alla athygli og
skapaði þá ringulreið sem
vænst var. Nú er fólk þrungið
réttlátri reiði og veltir fyrir
sér hvort fyrirhyggja hafi
verið nægjanleg. Augljóst er
að svo var ekki. En hitt er
jafnsatt að almenningur hefði
sennilega illa sætt sig við að
til slíkra úrræða hefði verið
gripið, áður en til árásarinnar
kom. Stóraukin útgjöld til við-
búnaðar lögregluyfirvalda,
vopnabúnaður fleiri almennra
lögreglumanna, stórar þyrlur
í viðbragðsstöðu og aukin og
nærgöngulli njósnastarfsemi
hefði hugsanlega getað bjarg-
að nokkru og jafnvel miklu.
En hefði náðst samstaða um
nokkuð þvílíkt áður en til
óhugnaðarins var stofnað? Því
verður hver og einn að svara
fyrir sig.
Spurningar sem
spretta fram í ljósi
hörmunganna hefðu
fyrir þær fengið
önnur svör}
Margs er spurt
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
É
g er menntaður sagnfræðingur
enda hefur sagan alltaf heillað
mig. Það er eitthvað við það sem
liðið er. Það kemur aldrei aftur
og fær smám saman á sig sífellt
áhugaverðari blæ. Þetta þekkja auðvitað marg-
ir. Segja má að því eldra sem eitthvað er því
áhugaverðara þyki það. Það er kannski al-
menna reglan hjá flestum.
En síðan eru ólíkir atburðir og tímabil í sög-
unni sem heilla fólk frekar en annað. Sumir
hafa sérstakan áhuga á þeim fjölmörgu styrj-
öldum sem háðar hafa verið frá örófi alda. Aðr-
ir hafa einkum áhuga á sögu læknavísindanna.
Svo eru aðrir sem heillast mest af ákveðnum
tímabilum eins og til að mynda nítjándu öldinni
eða miðöldum. Eða einstökum atburðum eins
og frönsku byltingunni eða upplýsingunni.
Persónulega hefur mér til að mynda lengi þótt eitthvað
heillandi við fjórða áratuginn og þá ekki sízt í Bandaríkj-
unum. Tónlist frá þessum tíma finnst mér opna ákveðnar
dyr til hans, þá einkum djass og blús.
Raunar hef ég þótt hafa nokkuð sérstakan tónlistar-
smekk, í það minnsta þegar ég var á unglingsárunum.
Elvis Presley hefur alltaf verið í miklu uppáhaldi og síðan
tónlistarmenn á borð við Bing Crosby og Dean Martin.
Ekki kannski alveg það sem þótti í tízku eða mest „inni“ á
tíunda áratug síðustu aldar. En mér var nokkuð sama um
það. Þetta var sú tónlist sem höfðaði til mín og gerir enn
þann dag í dag.
En tónlist er að mörgu leyti vitanlega
fulltrúi ákveðins tíma. Allt á sína sögu, þar á
meðal tónlistin. Það er annað sem heillar við
söguna. Henni er í raun alls ekkert óviðkom-
andi. Hún kemur alls staðar – við sögu, enda
eru til fjölmörg svið innan sagnfræðinnar sem
fræðimenn yfirleitt sérhæfa sig á. Stjórn-
málasaga (sem ég hef sjálfur lagt áherzlu á),
hagsaga, félagssaga, kvennasaga og svo fram-
vegis.
Hitt er svo annað mál að við höfum senni-
lega flest tilhneigingu til þess að finnast ekki
eitthvað vera saga nema það sé talsvert um lið-
ið síðan það átti sér stað eða varð til. En stað-
reyndin er engu að síður sú að þegar ég hef til
að mynda lokið við að rita þennan pistil þá er
ritun hans meðal þess sem þá mun tilheyra
sögunni. Það sem gerðist fyrir mínútu er þann-
ig í raun allt eins saga og það sem gerðist fyrir ári. Það er
liðið og kemur ekki til baka.
Ég hef stundum verið spurður að því hvers vegna nauð-
synlegt sé að læra sögu í skólum. Því hef ég gjarnan svar-
að með því að benda á að til þess að vita hvert maður sé að
fara þurfi maður að vita hvaðan maður kemur. Sagan hef-
ur svörin við því hvers vegna hlutirnir eru eins og þeir eru
í dag. Eins og áður segir eiga allir hlutir sér sögu og við
þurfum söguna meðal annars til þess að reyna að skilja
hvers vegna heimurinn er eins og hann er. Hvers vegna
hlutirnir hafi þróast eins og þeir hafa þróast. Hvers vegna
við erum hér í dag.
Hjörtur J.
Guðmundsson
Pistill
Sagan skiptir máli
„Ekkert lögregluríki kemur í
veg fyrir svona óhæfuverk. Að
ætla sér að auka eftirlit, herða
refsingar og fórna frelsi og
svigrúmi mun ekki verða til
þess að svona atburðir gerist
ekki. Þetta er ódæðisverk sem
getur komið upp hvar sem er
og það er ekki þannig að opið
lýðræðisþjóðfélag kalli svona
atburð yfir sig,“ segir Helgi
Gunnlaugsson, prófessor í fé-
lagsfræði við Háskóla Íslands.
Hann segir jafnframt eðli-
legt að fólk kalli eftir hertum
refsingum í kjölfar slíkra
ódæðisverka. „Það
þarf að leysa svona
mál af yfirvegun
með þau gildi
sem einkenna
samfélagið og
réttarríkið í huga.
Svona glórulaus
atburður má ekki
leiða til þess að
dómskerfið
verði glóru-
laust.“
Mikilvægt að
halda í gildin
HELGI GUNNLAUGSSON
Helgi
Gunnlaugsson