Húsfreyjan - 01.04.1968, Blaðsíða 12

peysu í liandriti skrifuðu í Viðey um 1760
—1770, þ. e. á dögum Skúla Magnússonar
fógeta, að líkindum eftir lians fyrirsögn,
og í lieimild frá 1790 •— uppskrift á dán-
arbúi — er getið um bláa kvenpeysu forna.
Húfu- og peysubúningur var fyrst tek-
inn upp sem stöðugur hversdagsbúningur
af Valgerði Jónsdóttur, biskupsfrú í Skál-
bolti, um 1790 að því er talið er, en á fyrri
hluta 19. aldar verða peysufötin algengur
bversdags- og sparibúningur kvenna í land-
inu, svo sem fyrr segir. Virðist helzt, sem
svart hafi fyrst í stað verið baft í livers-
dagsfatnaðinn, en kirkjubúningurinn verið
bl ár. Seinna verður svo svarti liturinn alls-
ráðandi. Við peysubúninginn var, sam-
kvæmt Brandsstaðaannál 1820, liöfð
svunta, einnig nefnd forklæði. Var liún
stundum úr útlendum dúk, svo sem rönd-
óttu eða bvítu lérefti.
1 ferðabók Sir Georgs Mackenzies, sem
ferðaðist liér um árið 1810, er mynd af
búningi, sem mun eiga að vera peysubún-
ingur. Sé svo, er það elzta mynd af hon-
um, sem mér er kunnugt um. Er liann
þar allur sýndur í bláum lit, en bvorki
sést þar svunta né liálsklútur, bvort sem
það stafar af misgáningi eða því, að ekki
bafi það ætíð tíðkazt á þeim tíma.
Peysufötin á 2. mynd eru nokkurn veg-
inn eins og þau munu liafa litið út um
miðja 19. öld. Enginn lieill búningur mun
nú vera til frá þeim tíma. Hefur þessi ver-
ið settur saman úr ósamstæðum flíkum í
Þjóðminjasafni. Prjónuð svört peysan,
sem nær upp í báls og gengur aðeins niður
á pilsið, er með svörtu flaueli á börmum
og framan á ermum. Var peysan nefnd
stakkpeysa eða stokkapeysa eftir smá- og
þéttfelldu mjóu stykki aftan á peysunni
neðanverðri (sjá 3. mynd). Peysan var
2. mynd. Peysuföt frá nm 1850, sett saman úr
stökum flíkum í ÞjóSminjasafni Islands. Ljósm.:
Ari Kárason.
8
HÚSFREYJAN