Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1979, Page 199

Skynjun sérhljóðalengdar í íslensku
179
3.0 Hlustandinn
Ekki hafa menn mikið gert að því að kanna með hvaða hætti hlustandi
heldur aðgreindum löngum og stuttum sérhljóðum við þær aðstæður
sem hér hefur verið lýst: að mörk þeirra eru breytileg. S. Nooteboom
framkvæmdi þó árið 1974 tilraun sem er á vissan hátt tilefni þeirrar
sem hér verður greint frá. Hann lét nokkum hóp Hollendinga hlusta
á „orð“ eða samstöfur er höfðu misjafnan fjölda atkvæða. Auk þess
var áherslusérhljóðið (/a/) mislangt, frá 60 til 130 msek. Nooteboom
lét hlustendur sína einvörðungu hlusta á eina orðmynd í senn. Komst
hann að þeirri niðurstöðu að eftir því sem atkvæðum í orðinu fjölg-
aði þá færðust greinimörk /a/ og /a:/ að styttri hljóðlengd svo sem
við var að búast. Mörkin voru t. a. m. við 91 msek þegar í hlut átti
orðið „at“ en við 86 msek þegar um orðið „atexe“ var að ræða. Noote-
boom skýrði niðurstöður sínar á eftirfarandi veg: Reynslan hefur
kennt mönnum að búast við skemmri sérhljóðum í fjölkvæðum orðum
en þeim sem geyma eitt eða fá atkvæði. Því hefur hlustandinn í huga
sér vitneskju um „eðlilega“ lengd í hverju orði. í tilraun hans vissu
hlustendur fyrirfram á hvaða orði þeir áttu von. Því grípa þeir til
þekkingar sinnar og búa sér til n. k. „mynd“ af því hvemig orðið eigi
að vera og hvar mörk langra og stuttra sérhljóða muni liggja. „Hug-
læg“ greinimörk þeirra em því á breytilegum stað eftir því hvaða
orðmynd á í hlut hverju sinni svo sem niðurstöður tilraunarinnar sýna.
Nú er þetta gott og blessað, en helsti ófullnægjandi sökum þess að
sjaldnast vitum við fyrirfram hvaða orð viðmælendur okkar muni
láta sér um munn fara. Verkefni hlustandans er þá ekki einasta að
dæma hvort tiltekið hljóð er langt eða stutt, heldur hvaða orð hrjóta
af vömm talandans.
Þeirri tilraun sem hér verður greint frá var einmitt ætlað að þreifa
ögn á þessu vandamáli. Hún er að flestu leyti svipuð og tilraun Noote-
booms nema hvað mismunandi orðmyndum var blandað saman þannig
að hlustendur vissu ekki fyrirfram hvaða orð þeir myndu heyra hverju
sinni.
3-1 Framkvœmd
l*ar eð lesendur þessarar greinar munu væntanlega fæstir kunnugir
þeim aðferðum sem beita má við rannsóknir á málskynjun er e. t. v.
ekki úr vegi að fara hér nokkmm almennum orðum um framkvæmd