Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1979, Page 200

180
Jörgen Pind
slíkra tilrauna. Verður það vonandi til að skýra það sem á eftir fer.
Fyrst er þess að geta að markmið slíkra tilrauna er yfirleitt að sýna
fram á að ákveðnar breytingar á eðli málhljóða leiði til breytinga á
skynjun hlustandans (sem er þá fylgibreytan í rannsókninni). Nú gildir
almennt að hugsanlegir valdar að breytingu á fylgibreytu eru nánast
legio. Því verður að framkvæma tilraunir af þessu tæi með þeim hætti
að athugandinn geti fullvissað sig (og aðra) um að breytinguna á skynj-
un megi í raun rekja til breytinga á hljóðbylgjunni en ekki einhvers
annars. Markmið hans hlýtur því að vera að breyta aðeins einum þætti
áreitisins (eða örfáum) í senn svo að ályktun um orsakatengsl milli
ákveðinna eiginleika hljóðbylgjunnar og hlustunar liggi beint við.
Svo sem fyrr er frá greint fólst markmið þessarar tilraunar í því
að kanna áhrif atkvæðafjölda í orði á greinimörk langra og stuttra
sérhljóða. Við ákvörðun greinimarka er notast við röð áreita sem
eru frábrugðin hvert öðru að því er varðar þann þátt sem verið er að
prófa. Þannig notast heyrnarfræðingurinn við röð 10-15 tóna af ákveð-
inni tíðni sem eru breytilegir að styrk til að kanna hver eru greini-
mörk heyrnar við þessa tíðni. Við að ákveða mörk langra og stuttra
sérhljóða þarf að notast við röð áreita sem geyma mislöng sérhljóð
en eru sambærileg að öðru leyti. Hvernig er unnt að búa slík áreiti
til? Hugsanlegur er sá möguleiki að fá vel læsan mann til að lesa orð
eins og „flak“, „flaka“, „flakaði" með misjafnlega löngu /a/ í fyrsta
atkvæði. Þó lesandanum veitist líklega ekki erfitt að leysa þetta verk
af hendi er aðferðin þó augljóslega ónothæf. Ástæður þess eru marg-
víslegar, fyrst og fremst þó eftirfarandi: Þó honum takist að hafa /a/
mislangt hefur hann engin tök á því að einangra /a/ frá öðrum þátt-
um orðsins. Þannig er ekki ósennilegt að hann myndi stutt /a/ með
því að tala hraðar. En við það styttast önnur hljóð einnig. Og er að
því kemur að hlustandinn þarf að gera upp hug sinn um hvort /a/
í tilteknu orði er langt eða stutt gerir hann það þá á grundvelli /a/
eða annarra hljóða sem einnig eru breytileg? Því þarf að finna leið
til að einangra þann þátt sem við höfum hug á að kanna frá öðrum
sem hugsanlega geta komið við sögu.
Ein slík aðferð er að notast við segulbandstæki og segulbanda-
klippur. Hér þarf lesandinn aðeins að lesa eitt orð, þ. e. „flakaði“ og
síðan er hægt með hjálp klippanna að sníða það til á þann hátt sem
okkur hentar. Þannig er ekki erfitt að fækka atkvæðum í orðinu með