Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1979, Síða 225

205
íslenskt mál — íslenskt samjélag
„no student has succeeded in establishing a correlation between
sound-change and any antecedent phenomenon: the causes of
sound-change are unknown“. (Bloomfield 1935:385)
Að vísu talar Bloomfield einungis um hljóðbreytingar, sem eru að sjálf-
sögðu ekki þær einu sem mál verða fyrir, en tiltölulega minni rann-
sóknir hafa farið fram á breytingum í beygingu eða setningaskipun, og
ég veit ekki til þess að orsakir slíkra breytinga séu alla jafna betur
þekktar en orsakir hljóðbreytinga.1 Breytingar á orðaforða og merk-
ingarkerfi eru sérstæðar og lúta að ýmsu leyti öðrum lögmálum en
breytingar annars staðar í kerfinu.
En enda þótt orsakimar fyrir því að íslenskan þróaðist á þann hátt
sem raun ber vitni séu flóknari en svo að hægt sé að benda á einn hlut
sem skýri allt, langar mig til að draga út eitt eða tvö atriði úr upptaln-
ingu Helga sem gæti verið fróðlegt að athuga nánar í samhengi þess sem
að framan var minnst á um samband félagslegra þátta og málbreytinga.
Meðal þess sem Helgi minnist á í nefndri grein er fastmótaðir atvinnu-
hœttir (bls. 319-20) og afstaða íslendinga til málsins (bls. 323).
Fastmótaðir atvinnuhættir stuðla án efa að félagslegri festu. Mannlíf
verður í föstum skorðum, og kynslóðabil verða lítil; hugarheimur og
afstaða breytist lítið með tímanum.2 En hitt atriðið er e. t. v. enn
athyglisverðara í þessu samhengi. Helgi nefnir að „landsmenn . .. [hafi
varla verið] haldnir neinum efasemdum um tungu sína, þótt mál ríkisins
væri lengst af danska“ (bls. 323). Það hefur alla tíð verið ljóst hvað í
því var fólgið að vera íslendingur, og í íslenskri menningu hefur eflaust
alla tíð verið til tiltölulega skýr hugmynd að því hvað væri íslensk
tunga. Hlutur fombókmenntanna hefur eflaust verið mjög mikilvægur,
en auk þess þróaðist hér séríslenskt lagamál og alþýðubókmenntir, og
kirkjan notfærði sér íslensku ekki síður en latínu. En enn mætti spyrja
hvemig á því standi að hér komst á legg svo gróskumikil séríslensk
þjóðtunga og eins því að jafnvel fyrir blómaskeið bókmenntanna er talið
að mállýskumunur hafi verið minni hér en t. a. m. í Noregi á sama tíma.
Hér getur samanburður við samband breskrar ensku og amerískrar
ensku verið fróðlegur. Mállýskumunur í amerískri ensku er tiltölulega
miklu minni en í þeirri ensku sem töluð er á Bretlandseyjum. Hlið-
stæðan milli þessarar ójöfnu og ójöfnunnar milli norsku og íslensku er
sláandi. Að sjálfsögðu er hugsanlegt að hér sé um að ræða tilviljun, en