Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1984, Síða 27

25
Samfellt eða ekki samfellt?
3.6 Dœmi úr barnamáli
Áður en horfið er frá hljóðkerfislegum eiginleikum hljómenda er
rétt að geta nokkurra dæma úr máli barna sem stutt gætu það að /1/
sé [-samfellt]. Sigurður Konráðsson (1981) athugaði /1/ og /r/ í máli
þriggja 2ja ára gamalla barna og nokkur munur kom í ljós í þeim
tilvikum sem börnin settu önnur hljóð í stað hinna ofangreindu. Meg-
inniðurstaðan var sú að í stað /r/ var oftast haft [j], þ. e. a. s. annað
samfellt hljóð. Tvö barnanna höfðu oft nefhljóð í stað /\/ og bendir
það til skyldleika þeirra á milli; hins vegar kom það oft fram sem
[j] hjá þriðja barninu sem styður frekar greiningu þess sem [+samfellt]
(sbr. /r/) en þess má geta að reglur þess barns skáru sig í fleiri atriðum
frá reglum hinna. Eitt og sér segir barnamálið okkur ekki mikið um
eðli hljóða, sérstaklega þegar svo fá dæmi eru til að byggja á. Það
er hins vegar ljóst að reglur barna geta gefið vísbendingar um ýmis
atriði í hljóðkerfisfræði og t. a. m. er það ekki einber tilviljun hvaða
hljóð börn setja í stað annarra sem þau hafa ekki náð (hljóðmyndun-
arlegum) tökum á. Algengt dæmi er [þ] fyrir /s/ (sjá t. d. Sigurður
Konráðsson 1983). Ástæða er því til að gefa gaum að ofangreindum
dæmum og skoða þau í tengslum við annars konar vitnisburð um vensl
hljómenda.
4. Hljóðfræði
Enda þótt hljóðskipun og hljóðkerfisleg víxl ýmiss konar mæli með
tilteknu þáttagildi hljóðs öðru fremur dugir það eitt ekki til ákvörðun-
ar. Þættirnir eru skilgreindir út frá hljóðfræðilegum einkennum og
þess vegna verður að sýna fram á að hljóð með sama þáttagildi séu
hljóðfræðilega lík. Það er því nauðsynlegt að bera saman hljóðfræðileg
einkenni hljómenda áður en gildi þáttarins [samfellt] er endanlega á-
kveðið fyrir /1/. Ef í ljós kemur að það sé myndunarlega og hljóðeðlis-
lega a. m. k. ekki ólíkara nefhljóðum en sveifluhljóðinu og ef tengja
má þau líkindi við þáttinn [samfellt] eins og hann er skilgreindur í
höfuðdráttum virðist mega draga þá ályktun að íslenskt /1/ sé [-sam-
fellt], en ekki fyrr. Eins og fram kom í innganginum gefa Chomsky
& Halle (1968:318) a. m. k. óbeint svigrúm til smávægilegra breytinga
á skilgreiningu þáttarins með vangaveltum sínum um gildi hans fyrir
/\/. Væri þá miðað við að [-samfelld] hljóð séu mynduð með lokun
um miðlínu munns fremur en lokun í munni.